75 мирных учебных лет

  Навагрудскае педагагічнае вучылішча.

У 2005 годзе працуючы на пасадзе дырэктара Навагрудскай школы-інтэрната, па вуліцы Чырвонаармейская д.1., мне давялося даваць адказ на незвычайную просьбу. - Дазволіць сабрацца на вечар сустрэчы выпускнікам Навагрудскага педвучылішча 1955года. (Справа ў тым, што да 1958 года ў будынку школы-інтэрната размяшчалася Навагрудскае педвучылішча) Было лета, дзеці на канікулах. Прычын адмовіць не было, і дазвол быў атрыманы. Прайшло 50 гадоў з часу выпуску і мне стала цікава: а ці з збяруцца гэтыя выпускнікі?

Прыйшоўшы на сустрэчу дзеля інтарэсу на некалькі хвілін, я застаўся на ёй да заканчэння. З усіх канцоў некалі неабдымнага Савецкага Саюза, сабралася больш 40 выпускнікоў. Такога цікавага і дынамічнага дзейства ні да таго ні пасля таго мне назіраць не даводзілася. Вось адтуль, з таго вечара сустрэчы, пачынаецца цікавасць да гісторыі Навагрудскага педвучылішча.

За паслеваены час, 1944-1958 гады, вучылішча скочылі 1719 маладых людзей, сярод якіх двое стануць акадэмікамі - Анатоль Клышка, аўтар беларускага буквара, на якім вырасла некалькі пакаленняў дзяцей і сусветна вядомы гісторык - Міхаіл Паўлавіч Касцюк.

Вось так выглядае выпуск Навагрудскага педвучылішча па гадах:

№	Год выпуска	Кольк.выпускнікоў	У тым ліку завочн.
1.	1945	58
2.	1946	95
3.	1947	143
4.	1948	87
5.	1949	128
6.	1950	32
7.	1951	115*
8.	1952	153
9.	1953	155	58
10.	1954	104	61
11.	1955	196	120
12.	1956	87
12.	1957	295	76
13.	1958	70
	Усяго:	1719

*па ўскосных падліках.

Крыніцы.

1.Кніга выдачы дыпломаў Навагрудскага педвучылішча за 1952-1958гг./Філіял архіва Гродзенскай вобласці ў г. Навагрудку.Ф.№109, Оп 1-л.Ед .хр.69./

2.Кніга выдачы атэстатаў аб заканчэнні Навагрудскага педвучылішча за 1947-1950гг./Там жа.Ф.108.Оп.1-л.Ед.хр.20./

А хто вучыў? Хто даваў веды будучым настаўнікам? Паспрабуем знайсці адказы на гэтыя пытанні з дапамогай тарыфікацыйнага спіску выкладчыкаў педвучылішча за 1945-1946 навучальны год.

№	Прозвішча імя выкладчыка	пасада	адукацыя	Прадм. Выкл.	Кольк. Гадз.у тыдз.	Зарабатн. Аплата.
1.	Савыдзенка Іван Пракопавіч	Дырэкт. Выкл.	Сярэднеазіяцкі дзярж. Універ.у г.Ташкенце,літ.лінг.аддзял. 1932г.	Рус. мова	12	533,33 Руб.
2.	Слуцкер Маісей Ізраільев.	Выкл.	Гомельскі педінст. 1939г.	Матэм.	18	800 Руб.
3.	Кашчэеў Адам Мікітавіч	завуч	Смаленскі педінст. 1938г.	Анат. Чалавека.	18	800 Руб.
4.	Агароднікаў Іван Андрэевіч	Вык.	Віцебскі педінст. Фізіка-мат.фак. 1933г.	Мат. фізіка	33	1328,91 руб.
5.	Кукаловіч Таццяна Іванаўна	Завуч Па з/а	БГУ- геаграф. Фак.1929г.	Геаграф.	24	1066,67 руб.
6.	Жук Мікалай Міхайлавіч	Вык. Інст з/а	Мінскі педінст. Літ.лінгвіст.фак. 1935г.	Бел.мова.	26	1270,06 руб.
7.	Кабранава Марыя Фёдараўна	Вык.	2 курсы Смаленскага Педінст.	Гістор.	21	787,5 Руб.
8.	Дыдышка Леанід Мікалаевіч	Вык.	1.настаўніцкая Семінарыя ў Слоніме 1923г. 2.2 курсы Варшаўскай кансерваторыі	Спевы і музыка	33	1437,67 Руб.
9.	Бейлінгсон Ніна Сямёнаўна	Вык.	Мінскі педуні Вер. 1935 г.	Бел. мова	30	1393,9 Руб.
10	Кісель Яўгенія Маркаўна	Вык.	Гомельскі Педінст 1939г.	Фізіка Геметр.	22	825руб.
11.	Трус Лідзія Міхайлаўна	Выкл.	Мінскі Педінстытут 1936г.	Бел. мова	24	1066,6 Руб.
12.	Сасноўская Эмілія Фадзееўна	Выкл.	Музычная школа Ў Пецербургу	музыка	30	1125 Руб.
13.	Грушэўская Еўдакія Мікалаеўна	Вык.	Мінскі Педінстытут 1940г.	Геаграф.	26	1047,22 руб.
14.	Кедроўскі Міхаіл Яфімавіч	Выкл.	Валагодскі Педінстытут 1940г.	Руск. мова	28	1159,68 руб.
15.	Гарляўскас Леанід Марцінавіч	Выкл.	Пецярбургская Кансерваторыя Па класу раяля 1916г.	музыка	40	1388,86 руб.
17.	Мядзьведзь Іван Іванавіч	Выкл.	Баранавіцкі Настаўніцкі Інст.	Гіст.	18	725 руб.
18.	Падзялец Алена Міхайлаўна	Выкл.	Мінскі Педінстытут 1940г.	Бел. мова	28	972,16 Руб.
19.	Папко Яўгенія Пятроўна	Выкл.	Мінскі Педінстытут 1940г.	*	29	1011,08руб.
20.	Піцекін Мікалай Іванавіч	Нам. Дырэкт.па Ваен. Навуч.	1.Тульскае Аружэйнае Артылерыйскае Вучылішча. 2.3 курсы Маскоўскага Машынабуд.інст.	Ваен. Падр.	33	1237,50руб.
21	вакансія	Вык.		праца	16

*не указана.

Крыніцы.

1.Списки преподавателей Новогрудского педучилища на 1945-1946 учебный год./Там жа.Ф.109.Оп.1-8.Ед.хр.№5/

2018-2019 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Упершыню за амаль тры дзесяцігоддзі ў Навагрудку была адкрыта новая навучальная ўстанова - ДУА “Дзіцячы сад-яслі №12 горада Навагрудка” на 190 месц. І не бяда, што гэтаму папярэднічала закрыццё дзіцячага сада №1, які размяшчаўся ў будынках 1939-1969 гадоў. Колькасць устаноў адукацыі ў раёне засталася нязменнай - 32. З іх устаноў агульнай сярэдняй адукацыі - 16, дашкольнай адукацыі -11, спецыяльнай адукацыі - 2, дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі -1, сацыяльна-педагагічных - 1, выхаваўча-аздараўленчых -1.

Ва ўстановах агульнай сярэдняй і спецыяльнай адукацыі навучалася 4381 дзіця і падлетак у 309 класах-камплектах. У першых класах навучаліся 500 вучняў, у выпускных 9-х - 402 вучні і 11-х класах - 203 вучні.

На працягу 2016-2019 гадоў у раёне захоўваўся стабільна высокі працэнт ахопу вучняў факультатыўнымі заняткамі. Калі ў 2016-2017 навучальным годзе гэты паказчык складаў 95,7%, то ў 2018-2019 -96,3%.

На трэцяй ступені агульнай сярэдняй адукацыі ў раёне працавала 20 класаў з ахопам 250 вучняў, на другой ступені -7 класаў з ахопам 127 вучняў, вывучэнне асобных прадметаў вялося на павышаным узроўні. Прыярытэтнымі прадметамі заставаліся матэматыка і замежныя мовы. На базе Гімназіі №1 г. Навагрудка, СШ №4, СШ №5 функцыянавала 4 педагагічныя групы (27 вучняў). Для 5 вучняў у Гарадзечанскім дзіцячым садзе-сярэдняй школе было арганізавана навучанне па аграрнаму накірунку.

Для 73 вучняў 10 класаў з 12 устаноў адукацыі, якія вывучалі прадметы на базавым узроўні, было арганізавана вывучэнне прадмета “Працоўнае навучанне”, у межах якога было забяспечана асваенне 5 прафесій: “Афіцыянт” - 37 вучняў, “Штукатур” - 14 вучняў, “Аператар ЭВМ” - 11 вучняў на базе ДУА “Навагрудскі дзяржаўны сельскагаспадарчы ліцэй” і ДУА“ Навагрудскі дзяржаўны аграрны каледж”. У раёне на працягу 2018-2019 навучальнага года працавала сем спартыўных класаў (СШ №7 горада Навагрудка - 4 класы, СШ №5 горада Навагрудка - 3 класы),7 кадэтскіх класаў (СШ №7 г. Навагрудка) і два класы прававой накіраванасці (СШ №3 г. Навагрудка).

449 вучняў (13,59%) скончылі навучальны год на “9-10”. Больш за ўсё выдатнікаў было ў гімназіі №1 г.Навагрудка - 21,61%, СШ №4 - 16,84%, СШ №3 - 14,8%, СШ №7 - 14,2%. Атэстаты асобага ўзору з узнагароджаннем залатым ці сярэбраным медалём атрымалі 40 выпускнікоў (19,05% па вобласці 10,7%). Вышэй раённага гэты паказчык быў у гімназіі №1 г. Навагрудка - 40,6%, СШ №5 г. Навагрудка - 31,6%, СШ №4 г. Навагрудка - 26,1%.

Выпускнікам 9 класаў было выдадзена 37 пасведчанняў аб базавай адукацыі з адзнакай, што складала 9,1 працэнта. Вышэй раённага гэты паказчык быў у вучняў Пятрэвіцкага дзіцячага сада-сярэдняй школы -18,2%, Валеўскага дзіцячага сада-сярэдняй школы -14,3%, гімназіі №1 г. Навагрудка -12,6%.

Па выніках цэнтралізаванага тэсціравання 90 балаў і вышэй набралі 20 вучняў, вучань СШ №4 г. Навагрудка Буйвал Уладзіслаў набраў 100 балаў. Паказчык паступлення выпускнікоў у ВНУ склаў - 71,4%. Вышэй раённага гэты паказчык у выпускнікоў СШ №4 г. Навагрудка - 86,2%, Гімназіі №1 г. Навагрудка - 84,4%, СШ №5 г. Навагрудка - 81,3%.

Ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі на працягу навучальнага года было забяспечана ўкараненне сервіса “Электронны журнал/электронны дзённік”. Была арганізавана работа па ўнясенню дадзеных аб дзецях дашкольнага і школьнага ўзросту ў інфармацыйную сістэму “Рэгістр навучэнцаў”. Усе ўстановы адукацыі былі падключаны да высокахуткаснага інтэрнэту. Сярэдняя загрузка камп’ютарных класаў на працягу навучальнага года складала 56,5гадзіны. У летні перыяд 2019 года былі набыты два камп’ютарныя класы для СШ №3 г. Навагрудка і Валеўскага дзіцячага сада-сярэдняй школы.

У абласной спартакіядзе школьнікаў каманда Навагрудскага раёна заняла 1 месца.

Лідзіруючыя пазіцыі ў рэгіянальнай сістэме адукацыі па выніках навучальнага года занялі: СШ №7 горада Навагрудка, Гімназія №1 горада Навагрудка, СШ №5 горада Навагрудка, яслі-сад №6 горада Навагрудка, Любчанскі ДЦРР, яслі-сад №10 горада Навагрудка.

У раённым банку дадзеных на пачатак навучальнага года знаходзіліся 890 дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця, у тым ліку - 49 дзяцей-інвалідаў. Ахоп гэтай катэгорыі дзяцей адукацыйнымі паслугамі ў 2018-2019 навучальным годзе складаў100%.

Змест ідэалагічнай і выхаваўчай работы ва ўстановах адукацыі раёна вызначаўся такімі важнымі палітычнымі і культурнымі падзеямі, як аб’яўленне ў РБ 2018 года - Годам малой радзімы, святкаванне 75 годдзя вызвалення РБ, святкаванне 75 годдзя Гродзенскай вобласці і 975 годдзя горада Навагрудка. Ва ўстановах працавала “Школа актыўнага грамадяніна ШАГ”. Актыўна працаваў Моладзевы парламент у складзе 33 дэпутатаў. У школах раёна функцыянаваў 21 музей, два з якіх мелі статус “народны”, працавалі 2 музейныя пакоі. За 2018-2019 навучальны год былі ахоплены 13282 вучні.

Стабільным на працягу папярэдніх трох гадоў заставаўся ахоп у школах раёна моладзевымі і дзіцячымі грамадскімі арганізацыямі. У склад раённай арганізацыі “Беларуская рэспубліканская піянерская арганізацыя” ўваходзілі 2969 вучняў, што складала 97%, членаў вучнёўскай раённай арганізацыі “Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі” налічвалася 846 чалавек ці 87% ад агульнай колькасці старшакласнікаў. Была арганізавана дзейнасць 18 цімураўскіх атрадаў (396 вучняў) і 61 валанцёрскага атрада (767 вучняў).

Асноўным накірункам сумеснай дзейнасці ўстаноў адукацыі з Праваслаўнай царквой з’яўлялася выкладанне факультатыўных курсаў “Асновы праваслаўнай маральнасці” (194 вучні ці 8,4% вучняў 5-10 класаў) і “Асновы праваслаўнай культуры” (284 вучні ці 15,3% вучняў 1-4 класаў).

У летні перыяд 2019 года прайшлі аздараўленне 2722 дзіцяці, з іх у лагерах з кругласутачным знаходжаннем - 1484 дзіцяці. Была арганізавана работа 6 лагераў працы і адпачынку, у якіх было задзейнічана 108 падлеткаў, 10 вытворчых брыгад. Сярэдні заробак для падлеткаў за дзесяць дзён працы склаў 150 рублёў.

У праведзенай на працягу 2018-2019 навучальнага года круглагоднай раённай спартакіядзе школьнікаў па 14 відах спорту, у якой прынялі ўдел 2000 вучняў, паспяхова выступілі юныя спартсмены: Гімназіі №1 горада Навагрудка, СШ №1 горада Навагрудка,СШ №7 горада Навагрудка (першая група). У другой групе школ пераможцамі былі: Любчанская СШ, Пятрэвіцкі дзіцячы сад-сярэдняя школа, Нягневіцкая школа.

У раёне было пяць прыёмных сямей, 40 апякунскіх і дзіцячы дом сямейнага тыпу. 48 дзяцей-сірот і дзяцей, што засталіся без апекі бацькоў, выхоўваліся ў 40 апякунскіх сем’ях, 16 - у 5 прыёмных, 7 - у дзіцячым доме.

Адукацыйны і выхаваўчы працэс забяспечвалі 977 педагагічных работнікаў. З іх ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі працавалі 625 педагогаў, дашкольнай адукацыі - 274 педагогі, дадатковай адукацыі і спецыяльнай -78 педагогаў. З 203 выпускнікоў 2019 года, што паступілі ў ВНУ, 33 абралі педагагічныя спецыяльнасці.

У летні перыяд на падрыхтоўку да новага навучальнага года было асвоена 350,5 тыс. рублёў, з іх бюджэтных асігнаванняў - 250,5 тыс.руб., пазабюджэтных - 23,7 тыс.руб., спонсарскіх -76,3 тыс. рублёў.

2017-2018 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Напрыканцы 2016-2017 навучальнага года ў сістэме адукацыі раёна ішлі гарачыя дыскусіі аб будучай структуры адукацыйнай прасторы раёна. Такая актыўнасць і зацікаўленасць была абумоўлена пераходам сісэмы адукацыі на нарматыўны прынцып фінансавання. Аб эфектыўнасці і неабходнасці такога кроку сведчылі вынікі эксперыменту на прыкладзе сістэмы адукацыі Лідкага раёна і Магілёўскай вобласці. Сутнасць эксперыменту ў тым, што на кожнага вучня ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі на год з бюджэту выдаткоўваецца фіксаваная сума. Для сяла гэты нарматыў складаў 2862,16 рубля, для горада - 1284,66 рубля. (Прыведзеныя лічбы былі ўстаноўлены на 2017 год.)

У раёне функцыянавала 18 устаноў агульнай сярэдняй адукацыі, у якіх навучаліся 4212 вучняў. Бюджэт гэтых устаноў на 2016-2017 навучальны год складаў 7 709 773 рублі, пры пераходзе на нарматыўнае фінансаванне бюджэт складаў бы 7 024 742 рублі, што на 685 031 рубля менш папярэдняга года. Прыведзеная статыстыка пераканаўча паказвае, што ў выйгрышы павінны аказацца школы з вялікай напаўняльнасцю вучнямі і аптымальным штатным раскладам. Фінансавая састаўляючая прымусіла шукаць аптымальны шлях рашэння праблемы. У іншым выпадку сродкаў бюджэту хапіла б для фінансавання такіх устаноў як: ДУА “Сярэдняя школа №1 г. Навагрудка”, “Сярэдняя школа №2 г. Навагрудка”, ”Сярэдняя школа №8 г. Навагрудка” і яшчэ дзевяці ўстаноў на працягу 5-11 месяцаў.

     Рашэнне Навагрудскага райвыканкама №362 ад 12.05.2017 “Аб      аптымізацыі ўстаноў адукацыі”ліквідоўвала фінансавыя дыспрапорцыі. Згодна з названым Рашэннем:

- ДУА “Вераб’евіцкі ВПК дз. сад СШ” рэарганізоўваўся ў “Вераб’віцкі дз. сад БШ” з 01.09.2017 года.

- ДУА “Сярэдняя школа №2 г. Навагрудка” рэарганізоўвалася шляхам далучэння да ДУА “Сярэдняя школа №1 г. Навагрудка” з 01.09.2017года.

- ДУА”Навагрудскі раённы цэнтр тэхнічнай творчасці вучняў”, “Навагрудскі раённы эколага-біялагічны цэнтр”, “Навагрудскі раённы цэнтр дзіцяча-юнацкага турызму і краязнаўства” рэарганізоўваліся шляхам далучэння да ДУА “Навагрудскі раённы цэнтр творчасці дзяцей і моладзі” з 01.09.2017 года.

- ДУА “Гімназія №2 г. Навагрудка” ліквідоўвалася з 01.09.2017 года.

Праведзеныя мерапрыемствы, а таксама аптымізацыя штатнага раскладу ўстаноў адукацыі дазволіла выйсці на параметры нарматыўнага фінансавання 10 установам агульнай сярэдняй адукацыі.

У 2017-2018 навучальным годзе ва ўстановах адукацыі раёна навучаліся 4335 дзяцей, з якіх 718 з’яўляліся вучнямі сельскіх школ. Дашкольныя ўстановы наведвалі 1707 дзяцей, з іх 296 - дашкольныя ўстановы на сяле.

Дынаміка колькасных змен вучняў школ раёна і дашкольных устаноў выглядала наступным чынам:

№	навуч.год	Усяго вуч.	У гарад. школах	У сельс. школах	Усяго дзяцей у д.у.	У гар. дашк.уст	У сельск. дашк.уст
1.	2013- 2014	4360	3614	846	1615	1304	311
2.	2014- 2015	4335	3579	776	1655	1344	311
3.	2015- 2016	4393	3622	771	1698	1364	297
4.	2016- 2017	4343	3604	739	1698	1411	287
5.	2017- 2018	4335	3617	718	1707	1411	296

Па стане на 01.09.2017 года падвозіліся да ўстаноў адукацыі 525 дзяцей, 390 вучняў і 135 дашкольнікаў з 103 населеных пунктаў па 33 маршрутах транспартам аддзела адукацыі і сельскагаспадарчых прадпрыемстваў. Колькасць дзяцей на падвозе за апошнія пяць гадоў не была стабільнай і мянялася наступным чынам:

№	Навуч. год	Кольк.дзяцей на падвозе	Школьнікаў	Дашкольнікаў	Кольк.нас.пункт з якіх падвозіліся дз.
1.	2013- 2014	532	436	96	102
2	2014- 2015	512	425	87	105
3.	2015- 2016	517	426	91	109
4.	2016- 2017	550	441	109	102
5.	2017-2018	525	390	134	103

Прабег школьных аўтобусаў аддзела адукацыі за 2016 год складаў 336 034 км. Расход бензіну склаў 33 869 літраў, газу - 10 648 літраў, дызельнага паліва - 8 698 літраў.

З новаўвядзенняў 2017-2018 навучальнага года, якія мелі шырокі грамадскі рэзананс, варта ўспомніць тэму пачатку вучэбных заняткаў у школах з 9 гадзін раніцы ў маштабах рэспублікі. Улічваючы пажаданні бацькоў, графікі работы прадпрыемстваў і арганізацый рэгіёна, удалося сфарміраваць аптымальны графік пачатку заняткаў і пазбегнуць напружанасці і неабгрунтаваных скаргаў. Рэспубліканскі педагагічны савет, што адбыўся напрыканцы жніўня 2017 года з удзелам Кіраўніка краіны , не адрозніваўся рэвалюцыйнасцю прынятых рашэнняў. Заставалася дзесяцібальная сістэма ацэнкі ведаў, пяцідзенная вучэбная нядзеля, ЦТ, але… У абітурыентаў з’явілася магчымасць выкарыстоўваць сертыфікаты на працягу двух гадоў,здаваць чацвёрты тэст на ЦТ.

У раённым банку данных знаходзілася 881 дзіця з АПФР, 99,98% з іх былі ахоплены адукацыйнымі паслугамі.

Ва ўстановах раёна працаваў 21 музей і 2 музейныя пакоі. Для школьнікаў раёна было арганізавана 1056 экскурсій,што складала 5,4 экскурсій на аднаго вучня на працягу навучальнага года. На базе ДУА “Цэнтр творчасці дзяцей і моладзі функцыянавала 191 аб’яднанне па інтарэсах, у якіх займаліся 2029 дзяцей ці 50,9% ад агульнай колькасці вучняў 1-11класаў.

Усімі суб’ектамі прафілактыкі ў раёне праводзілася работа па папярэджанню падлеткавай злачыннасці. У2017-2018 навучальным годзе не было зарэгістравана фактаў падлеткавай злачыннасці, аднак вучнямі школ было здзейснена 17 адміністрацыйных правапарушэнняў. На працягу 2017 года было пастаўлена на ўлік 161 дзіця з 91 сям’і, якое знаходзілася ў сацыяльна небяспечным становішчы, знята з уліку 195 дзяцей з 108 сямей. 40 дзяцей з 20 сямей былі прызнаны маючымі патрэбу ў дзяржаўнай абароне, зняты з уліку 50 дзяцей з 26 сямей. Было ўсыноўлена 4 дзіцяці, двое бацькоў адноўлены ў бацькоўскіх правах у адносінах 4 дзяцей. У 2017 годзе для Навагрудскага раёна быў характэрны рост сацыяльнага сіроцтва. Калі ў 2016 годзе было пазбаўлена сямёра бацькоў ў адносінах 7 дзяцей, то ў 2017 годзе - 21 бацька ў адносінах да 28 дзяцей. Прысутнічала вялікая колькасць злачынстваў супраць палавой недатыкальнасці падлеткаў. У 2016 годзе - 6,у 2017 - 7 выпадкаў.

   Ахоп вучняў спартыўнымі секцыямі і гурткамі складаў 76%. За тры гады працы на тэрыторыі раёна Лідскага філіяла Гродзенскага вучылішча алімпійскага рэзерву ў склад нацыянальных камад па біятлону было ўключана 5 выхаванцаў аддзялення. 62 прызавыя месцы заваявалі юныя спартсмены Навагрудчыны на абласных спаборніцтвах па лёгкай атлетыцы, грэка-рымскай барацьбе, летнім і зімовым біятлоне, конным спорце.

Адукацыйны працэс забяспечвалі 965 педагагічных работнікаў і 16 трэнераў-выкладчыкаў. Колькасць педагогаў з вышэйшай і першай катэгорыямі складала 74,2%. У сродках масавай інфармацыі за 2017 год было апублікавана 130 матэрыялаў, прысвечаных рэгіянальнай сістэме адукацыі Навагрудскага раёна.

У 2017 годзе планавыя расходы на адукацыю ў бюджэце Навагрудскага раёна складалі 19 498 546 рублёў. Сярэдні ўзровень заробку складаў:

- настаўніка - 615,2 рубля,

- педагагічнага работніка - 567,1 рубля,

- сярэняя заработная плата ў сістэме адукацыі раёна - 608,6 рубля.

2016-2017 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Вынікі гэтага навучальнага года ў нечым унікальныя, асаблівыя. Мяркуйце самі, выпускнікі 2016-2017 навучальнага года на ЦТ сталі ўладальнікамі пяці 100 бальных рэзультатаў. Гэта Маслоўская Ксенія па беларускай мове (Гімназія №1), Конан Вольга па беларускай мове (Гарадзечанск іВПК дз. сад-СШ), Карпук Ганна па англійскай мове (СШ №5), Сцяпанчанка Дар’я па англійскай мове (Гімназія №2), Пятрова Юля па гісторыі Беларусі (СШ №4). Упершыню за апошнія пяць гадоў быў атрыманы Дыплом 1 ступені на заключным этапе прадметных алімпіяд па інфарматыцы вучнем Гімназіі №1 Клімко Ільёй (трэнер Самайловіч Леанід Мікалаевіч). Акрамя гэтай перамогі Ілья стаў Лаўрэатам спецыяльнага фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па сацыяльнай падтрымцы адораных вучняў і студэнтаў, узнагароджаны прэміяй фінскага фонду “ОLVI” па падтрымцы таленавітых дзяцей Беларусі.

Па выніках работы за год 78 вучняў і педагогаў раёна былі ўзнагароджаны аднаразовай грашовай прэміяй Навагрудскага выканаўчага камітэта, шэсць вучняў атрымалі стыпендыю абласнога аддзялення “Беларускага фонду міру”

ДУА “Гімназія №1 г.Навагрудка” стала адным з пераможцаў конкурсу ў рамках праектаЕС/ПРААН - “Садзейнічанне развіццю на мясцовым узроўні ў Рэспубліцы Беларусь” з мясцовай ініцыятывай “Здаровая сям’я - здаровая нацыя”. У межах гэтага праекта на базе ўстановы была адкрыта трэнажорная зала.

Дырэктар ДУА “Пятрэвіцкі ВПК дз. сад сярэдняя школа” стаў пераможцам штогадовага конкурсу “Лепшы кіраўнік года” ў сацыяльнай сферы па выніках 2016 года.

Рашэннем рэспубліканскага каардынацыйнага савета 28.04.2017 года гораду Навагрудку было прысвоена ганаровае званне “Горад прыязны дзецям”.

Раённы конкурс “Установа адукацыі ўзорнай якасці і парадку” выявіў наступных пераможцаў: ДУА “Гімназія №1 г. Навагрудка” - у першай групе, ДУА “Пятрэвіцкі ВПК дз. сад сярэдняя школа” - у другой групе і сярод устаноў дашкольнай адукацыі – ДУА”ДЦРДз г. Навагрудка” (кіраўнікі: Аляхновіч С.І., Гірыновіч С.С., Трушынская М.А.).

Сярэдні бал паспяваемасці па раёне складаў 7,17. Вышэй раённага гэты паказчык мелі вучні ДУА “Гімназіі №1 г. Навагрудка” - 8,5 бала.

450 вучняў скончылі навучальны год на “9”і “10” балаў, што складала 13,55% ад агульнай колькасці. Найбольшую колькасць выдатнікаў мелі ДУА: “Гімназія №1 г. Навагрудка” - 22,4%, “Сярэдняя школа №4 г. Навагрудка” - 17%, “Сярэдняя школа №5 г. Навагрудка” - 15,4%. Залатымі і сярэбранымі медалямі па выніках выпускных экзаменаў за курс сярэдняй школы былі ўзнагароджаны 36 выпускнікоў. Пасведчанні базавай адукацыі з адзнакай атрымаў 51 выпускнік базавай школы. Акрамя пяці 100 бальных рэзультатаў па выніках ЦТ, 36 выпускнікоў набралі 90 і болей балаў. У ВНУ паступіла 66% выпускнікоў сярэдняй школы.

На працягу 2016-2017 навучальнага года ў школах раёна працавала 666 факультатываў. Агульны ахоп факультатывамі складаў 95,7%. У раёне была арганізавана работа 25 профільных (10-11) класаў, у якіх навучаліся 284 вучні. Акрамя гэтага ў школах Навагрудскага раёна функцыянавала 5 спартыўных (СШ №7 - 4кл., СШ №5 - 1кл.), 4 кадэцкіх (СШ№7), 2 прававых (СШ №3) і адзін педагагічны клас (СШ №4).

У раённым банку дадзеных на 01.09.2016 года знаходзіліся 873 дзіцяці з АПФР, усе яны былі ахоплены адукацыйнымі паслугамі ў адпаведнасці з адукацыйнымі маршрутамі. Адукацыйны і карэкцыйны працэс ажыццяўлялі 39 настаўнікаў-дэфектолагаў.

Арганізацыя сацыяльнай, выхаваўчай і ідэалагічнай работы ва ўстановах раёна ажыццяўлялася ў адпаведнасці з асноўнымі палажэннямі ідэалогіі беларускай дзяржавы, прынцыпамі дзяржаўнай палітыкі ў сферы адукацыі.

Актыўна працаваў Моладзевы парламент пры Навагрудскім раённым савеце дэпутатаў, які стаў ініцыятарам сямі сацыяльна-значных праектаў. Сярод іх “Альтэрнатыўная бібліятэка: хатка для кніг”, “Стоп кадр”, “Квартал прыязны дзецям”, “Яны прайшлі фашысцкае пекла” і інш. На базе школ працавала 20 музеяў, два з якіх мелі ганаровае званне “Народны”, і 2 музейных пакоі. На працягу 2016-2017 навучальнага года па тэрытарыі краіны для школьнікаў было арганізавана 800 экскурсійных паездак з ахопам 19105 вучняў.

У раёне дзейнічала 22 “Цімураўскія атрады”, у якія ўваходзіў 481 вучань, 20 валанцёрскіх атрадаў. На высокім узроўні было арганізавана цеснае супрацоўніцтва аддзела, устаноў адукацыі з Навагрудскім благачыннем Беларускай праваслаўнай царквы. Вопыт работы школ раёна па духоўна-маральнаму выхаванню школьнікаў быў прадстаўлены на міжнародным семінары “Маральнае выхаванне – аснова выхаваўчай работы ў школе”. На базе аздараўленчага лагера “Свіцязь” працавала тэматычная змена духоўна-маральнай накіраванасці.

Мэтанакіраваная работа, якая праводзілася ў раёне па арганізацыі фізкультурна-аздараўленчай і спартыўна-масавай работы, дазволіла заняць юным спартсменам Навагрудчыны другое месца ў абласной спартакіядзе школьніккаў. У раённай спартакіядзе, якая праводзілася па 14 відах спорту, пераможцамі былі: ДУА “Гімназія №1 г. Навагрудка” - у першай групе, ДУА “Нягневіцкая сярэдняя школа” - у другой групе. Работу па падрыхтоўцы спартыўнага рэзерву ажыццяўлялі дзве спартыўныя школы, у якіх займаліся 1040 юных спартсменаў. За 2016 год выканалі нарматывы кандыдата ў майстры спорту чатыры школьнікі, першага разраду - 43, было перададзена ў вышэйшае звяно спартыўнай падрыхтоўкі 7 спартсменаў.

Адукацыйны працэс у 2016-2017 навучальным годзе забяспечвалі 984 педагагічныя работнікі і 16 трэнераў-выкладчыкаў. 70% педагагічных работнікаў мелі вышэйшую і першую катэгорыі, 37 педагогаў падцвердзілі вышэйшую катэгорыю на працягу навучальнага года. Сістэма адукацыі Навагрудскага раёна папоўнілася 43 маладымі спецыялістамі. Пасля двух гадоў адпрацоўкі паказчык замацавання маладых спецыялістаў складаў 80,77%. 21 выпускнік 2016-2017 навучальнага года паступіў па мэтавым накіраванні ў педагагічныя ВНУ краіны.

Вопыт работы рэгіянальнай сістэмы адукацыі асвятляўся на старонках рэспублікаскіх сродкаў масавай інфармацыі. Было апублікавана 134 матэрыялы.

Сярэднемесячны заробак работнікаў устаноў адукацыі раёна за 2016-2017 навучальны год складаў 509,8 рублёў, у тым ліку педагагічных работнікаў - 551,7 руб. У летні перыяд былі праведзены маштабныя работы па мадэрнізацыі інжэнерных сетак, рэабілітацыя фасада, капітальны рамонт даху ДУА “Сярэдняя школа №5 г. Навагрудка”, якія фінансаваліся па праграме Міжнароднага банка рэканструкцыі і развіцця.

2015-2016 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Асноўныя вынікі работы за 2015-2016 навучальны год сведчаць аб стабільнасці ў рабоце сістэмы адукацыі. Сярэдні бал паспяховасці ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі складаў 7,71. Вышэй за раённы паказчык ён быў у ДУА: “Гімназія №1 г. Навагрудка” - 8,44 , “Гімназіі №2 г.Навагрудка” - 7,89 , “Сярэдняй школе №4 г. Навагрудка” - 7,77. Навучальны год на “9” і “10” балаў скончылі 424 вучні ці 13%. Найбольшая колькасць выдатнікаў была ў ДУА: “Гімназія №1 г. Навагрудка”- 20,38%, “Сярэдняй школе №4 г. Навагрудка” - 16,56%, “Гімназіі №2 г. Навагрудка” - 13,2%. Паказчык якасці адукацыі складаў 84,95% (паказчык якасці адукацыі - гэта суадноснасць колькасці вучняў, якія навучаліся на “6” - “10” балаў, да агульнай колькасці вучняў у школе). Вышэй раённага ён быў у вучняў ДУА “Гімназія №1 г. Навагрудка” - 100%, ДУА “Гімназіі №2 г.Навагрудка” - 94,4%, ДУА “Сярэдняй школы №7 г. Навагрудка” - 93,3%. Пасведчанне асобага ўзору атрымалі 50 выпускнікоў базавай школы. 36 выпускнікоў сярэдняй школы 2015-2016 навучальнага года былі ўзнагароджаны залатымі і сярэбранымі медалямі. Па выніках ЦТ атрымалі 100 бальныя сертыфікаты: Магільніцкая Анастасія па біялогіі (СШ№5), Загдай Анастасія па беларускай мове (Гімназія №1), Маляўская Дар’я па грамадазнаўству (СШ№5). Паказчык паступлення ў ВНУ склаў 67%.

У школах горада і раёна на працягу 2015-2016 навучальнага года працавала 705 факультатываў, якімі было ахоплена 95,7% вучняў 1-11 класаў. Для задавальнення адукацыйных запытаў высокаматываваных вучняў былі адкрыты дзесяць 10-х профільных класаў, у якіх займалася 86 вучняў. У прыярытэце былі замежныя мовы і матэматыка. У шасці 11-х профільных класах навучаліся 92 вучні. Працягвалася практыка адкрыцця спецыялізаваных класаў. На базе ДУА “Сярэдняя школа №7 г. Навагрудка” быў адкрыты кадэцкі клас і спецыялізаваны клас па спорце (па біятлоне), а на базе ДУА “Сярэдняя школа №3 г.Навагрудка” -прававы клас.

Выніковая работа педагогаў Навагрудчыны прынесла 20 дыпломаў на прадметных алімпіядах на трэцім, абласным этапе. У лідарах па колькасці дыпломаў былі вучні ДУА “Гімназіі №1 г. Навагрудка” -11 пераможцаў, ДУА “Сярэдняя школа №4 г. Навагрудка” - 3 пераможцы і ДУА “Сярэдняя школа №7 г. Навагрудка” - 2 пераможцы. Значны ўклад у падрыхтоўку пераможцаў прадметных алімпіяд унеслі педагогі ДУА “Гімназія №1 г. Навагрудка”: Аляшкевіч Людміла Аляксандраўна, Туманава Ірына Аляксандраўна, Малуха Людміла Міхайлаўна, Саракапыт Алена Віктараўна Педагогі ДУА “Сярэдняя школа №4 г.Навагрудка”: Мікалаева Ірына Вячаславаўна, Асмаловіч Вячаслаў Часлававіч і Гуцько Ларыса Мікалаеўна з ДУА “Сярэдняя школа №5 г. Навагрудка”.

У 2015-2016 навучальным годзе адукацыйны працэс ва ўстановах адукацыі раёна забяспечваў 981 педагагічны работнік і 16 трэнераў –выкладчыкаў. Ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі працавалі 663 педагогі, дашкольнай адукацыі - 242, дадатковай адукацыі - 76 педагагічных работнікаў. Вышэйшую адукацыю мелі 91,2% педработнікаў. Катэгарыйны ўзровень педагагічных работнікаў на працягу 2014-2015 і 2014-2016 навучальных гадоў заставаўся стабільным - 70% педагагічных работнікаў мелі “вышэйшую” і “першую”кваліфікацыйную катэгорыі. На працягу навучальнага года 30 педагогаў падцвердзілі “вышэйшую” катэгорыю. Найбольшая колькасць педагогаў з “вышэйшай” катэгорыяй працавала ў ДУА “Сярэдняя школа №4 г. Навагрудка” - 34,2%, “Сярэдняя школа №5 г. Навагрудка” - 48,3%. Па стажы работы педагагічныя работнікі падзяляліся на наступныя групы:

Ад 0 да 5 гадоў - 14,6%

Ад 5 да 15 гадоў - 13,2%

Больш 15 гадоў - 72,3%.

У 2015-2016 навучальным годзе сістэма адукацыі раёна папоўнілася 50 маладымі спецыялістамі. Пасля адпрацоўкі двух гадоў паказчык замацавання маладых спецыялістаў складаў 78,3%. Гэтаму спрыяла сістэма падтрымкі маладых спецыялістаў, якая рэалізоўвалася на раённым узроўні. 4 жніўня 2016 года быў ўведзены ў эксплуатацыю інтэрнат для маладых спецыялістаў сацыяльнай сферы на 33 месцы. Гэта была другая ўстанова такога тыпу ў раёне, адкрытая за 2014-2016 гады.

У васьмі ўстановах адукацыі раёна на працягу навучальнага года была арганізавана работа груп, у якіх 48 вучняў 10-11 класаў асвойвалі праграму факультатыва “Прафесія педагог”, на базе ДУА “Сярэдняя школа №4 г. Навагрудка працаваў клас педагагічнай накіраванасці. Сталі студэнтамі педагагічных ВНУ краіны 11 выпускнікоў 2015-2016 навучальнага года, якія паступалі па мэтавым накіраванні. Па выніках работы за год 250 педагагічных работнікаў раёна атрымалі ўзнагароды (граматы, ганаровыя граматы, падзякі і г.д.).

На 01.09.2015 года ў Навагрудскім раёне працавала 309 класаў- камплектаў, у якіх навучаўся 4351 вучань. Сярэдняя напаўняльнасць класаў па раёне складала 14,11 вучня, па горадзе гэты паказчык складаў 17,21, па сяле - 7,73 вучня. У 33 першых класах ў раёне навучаліся 498 дзяцей, у дзявятых - 402 вучні, скончылі сярэднюю школу 288 выпускнікоў.

Установы дашкольнай адукацыі наведвалі 1652 дзіцяці. З 01.09.2015 года быў закрыты Няўдзянскі дзіцячы сад.

У раёне захоўвалася традыцыя правядзення штогадовага агляду –конкурсу “Установа адукацыі ўзорнай якасці і парадку”. Па выніках работы за 2015 год пераможцамі былі прызнаны: ДУА “Гімназія №1 г.Навагрудка”, “Сярэдняя школа №7 г. Навагрудка”, “Сярэдняя школа №4 г. Навагрудка” – у першай групе. У другой групе - (да гэтай групы адносіліся ўстановы з колькасцю вучняў да 200) ДУА “Валеўскі ВПК дзіцячы сад сярэдняя школа”, “Пятрэвіцкі ВПК дзіцячы сад сярэдняя школа”, “Нягневіцкая сярэдняя школа”. Сярод дашкольных устаноў: ДУА “Яслі сад №6 г. Навагрудка”, “ДЦРДз №1 г. Навагрудка”, “ Яслі сад №10 г.Навагрудка”.

У рамках плана мерапрыемстваў па папулярызацыі беларускай мовы ў сістэме дашкольнага выхавання працавала 11 дашкольных груп з беларускай мовай навучання з ахопам 219 дашкольнікаў.

На пачатак навучальнага года на тэрыторыі раёна пражывалі 823 дзіцяці з АПФР, у тым ліку 126 дзяцей- інвалідаў.Ахоп адукацыйнымі паслугамі гэтай катэгорыі дзяцей складаў 99%.

У рамках абласнога агляду- конкурсу на лепшую пастаноўку работы “Выхаваўчая прастора рэгіёну як фактар паспяховай сацыялізацыі і грамадзянска-патрыятычнага станаўлення асобы” Навагрудскі аддзел адукацыі спорту і турызму быў адзначаны Дыпломам 3 ступені.

На працягу навучальнага года Моладзевы парламент пры Навагрудскім раённым савеце дэпутатаў ініцыяваў і рэалізаваў пры падрымцы Навагрудскага РВК шэраг сацыяльна-значных праектаў. Сярод іх: “Стары парк па-новаму”, “Музей у чамадане”.

Стабільна высокім заставаўся ахоп вучнёўскай моладзі грамадскімі арганізацыямі. Колькасць членаў БРПА складала 97,4% вучняў адпаведнага ўзросту, членаў БРСМ - 91%.

На базе ўстаноў адукацыі раёна працавала 8 музеяў і 4 музейныя пакоі. Актыўна развівалася экскурсійная дзейнасць ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі. Было праведзена 606 экскурсій па адметных месцах нашай краіны з ахопам 16 809 вучняў (на аднаго вучня прыходзілася 3,5 экскурсій). Развівалася супрацоўніцтва ўстаноў адукацыі з Навагрудскім благачыннем Беларускай праваслаўнай царквы па духоўна-маральным выхаванні падрастаючага пакалення. Факультатыўны курс “Асновы праваслаўнай культуры” вывучала 200 вучняў першага класаці 41% ад агульнай колькасці першакласнікаў. Факультатыў “Асновы праваслаўнай маральнасці” выкладаўся ў 17 установах агульнай сярэдняй адукацыі з ахопам 244 вучняў 5-11 класаў. Упершыню ў аздараўленчым лагеры “Свіцязь” была арганізавана змена духоўна-маральнага накірунку, аздараўленне прайшлі 175 дзяцей з розных рэгіёнаў нашай краіны.

Установы адукацыі здолелі зацікавіць і прыцягнуць у школы ў шосты школьны дзень (суботу) 80% вучняў. Ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі працавала 179 гурткоў, секцый. Усяго дзейнічала 458 аб’яднанняў на базе ўстаноў рознага тыпу, 44% з іх працавала ў суботні дзень. Ва ўстановах дадатковай адукацыі займаліся 2100 дзяцей і падлеткаў.

На ўліку ў ІСН знаходзіліся 15 падлеткаў.

Забяспечанасць устаноў агульнай сярэдняй адукацыі спартыўным інвентаром складала 83%. Спартыўнымі секцыямі было ахоплена 72% вучняў 1-11 класаў. Раённая спартакіяда ў 2015-2016 навучальным годзе праводзілася па 14 відах спорту. Пераможцамі былі каманды ДУА “Гімназія №1 г. Навагрудка (першая група), “Уселюбскі ВПК дз. сад сярэдняя школа”(другая група). Каманды юных спартсменаў прынялі ўдзел у 19 абласных і рэспубліканскіх спаборніцтвах. Вынікам работы ў галіне фізічнай культуры стала падрыхтоўка трэнерамі-выкладчыкамі і настаўнікамі фізічнай культуры 4 кандыдатаў у майстры спорту і 45 першаразраднікаў. Было перададзена ў вышэйшае звяно спартыўнай падрыхтоўкі 7 выхаванцаў спартыўных школ раёна. У склад нацыянальных камад краіны ўваходзілі 12 спартсменаў Навагрудчыны. Па выніках прафілактычнага агляду вучняў у верасні-лістападзе 2015 года выявілася што:

- 27,19% дзяцей мелі першую групу здароўя (прызнаны абсалютна здаровымі)

- 61,24% адносіліся да другой групы здароўя (мелі нязначныя адхіленні)

- 10,72% адносіліся да трэцяй групы здароўя (мелі хранічную паталогію)

- 0,86% адносіліся да чацвёртай групы здароўя (былі інвалідамі)

У летні перыяд прайшлі аздараўленне1852 школьнікі, у тым ліку ў лагерах з кругласутачным знаходжаннем - 1021 дзіця.

2014-2015 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

З 01.09.2014 года была закрыта ДУА “Бенінскі ВПК дзіцячы сад-СШ”, а раённы вучэбна–метадычны кабінет набыў статус юрыдычнай асобы, стаўшы паўнапраўнай установай адукацыі. У гэтым навучальным годзе 18 устаноў адукацыі паспяхова пацвердзілі акрэдытацыю ў Дэпартаменце кантролю якасці адукацыі Міністэрства адукацыі РБ. Па выніках абласнога рэйтынгу-конкурсу паказчыкаў якасці адукацыі сістэма адукацыі Навагрудскага раёна займала шостае месца па выніках работы за 2014-2015 навучальны год (гэта +4 пазіцыі да вынікаў 2013-2014 навучальнага года). Працягвалася традыцыя правядзення штогадовага конкурсу “Установа адукацыі ўзорнай якасці і парадку”. Лідзіруючыя пазіцыі па выніках гэтага конкурсу паказалі ДУА “Гімназія №1 г. Навагрудка”(дырэктар Аляхновіч С.І), ДУА “Сярэдняя школа №7 г. Навагрудка”(дырэктар Скобля Н.М.), ДУА “Сярэдняя школа №4 г. Навагрудка (дырэктар Мазура А.Я.). Сярод дашкольных устаноў пераможцамі былі: ДУА “Яслі сад №7 г. Навагрудка” (загадчык Каткова С.А), ДУА “Яслі сад №6 г. Навагрудка” (загадчык Калановіч Т.А), ДУА “Нягневіцкі дашкольны цэнтр развіцця дзіцяці” (загадчык Бушма М.М.). Дырэктар ДУА “Гімназія №1 г.Навагрудка была прызнана лепшым кіраўніком года сярод арганізацый сацыяльнай сферы. Выніковым быў год і для ДУА “Яслі сад №7 г. Навагрудка”. Установа брала ўдзел у абласным этапе Рэспубліканскага конкурсу праектаў па эканоміі і беражлівасці “Энергамарафон - 2014” і стала ўладальнікам дыплома другой ступені ў намінацыі “Лепшая ўстанова адукацыі па стварэнні сістэмы работы па энергазберажэнні” і сертыфіката на 70 млн. рублёў на паляпшэнне матэрыяльнай базы.

Па выніках 2014-2015 навучальнага года сярэдні бал паспяваемасці ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі раёна складаў 7,63 (+0,4 бала да паказчыка 2013-2014 навучальнага года). Вышэй раённага паспяваемасць была ў вучняў Гімназіі №1- 8,42 бала, СШ №7 - 7,76 бала і СШ №4 - 7,85 бала. На “9”, ”10” балаў скончылі навучальны год 427 вучняў, 40 выпускнікоў базавай школы атрымалі пасведчанні асобага ўзору, 34 выпускнікі сярэдняй школы атрымалі залатыя і сярэбраныя медалі. Па выніках ЦТ 20 выпускнікоў 2014-2015 навучальнага года набралі 90 і больш балаў па аднаму прадмету. Паказчык паступлення ў ВНУ склаў 69%.

На працягу навучальнага года ў сямі ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі СШ №1, СШ №2, СШ №4, СШ №5, СШ №7, Нягневіцкай СШ, Гарадзечанскай сад - СШ было забяспечана вывучэнне асобных прадметаў на павышаным узроўні. Такімі паслугамі было ахоплена 183 вучні. У раёне працавала 2 прававых класа (СШ№3), 2 спецыялізаваных класа па спорце (СШ№7) і 4 кадэцкія класы (СШ№7).

У раёне было адкрыта аддзяленне па біятлоне Лідскага філіяла “Гродзенскага вучылішча алімпійскага рэзерву” з дыслакацыяй на базе Гімназіі №2 г. Навагрудка.

За кошт пераразмеркавання гадзін, што выдзяляліся на правядзенне факультатыўных заняткаў у сельскіх школах, з-за малой напаўняльнасці класаў,было арганізавана правядзенне 17 міжшкольных факультатываў на базе гарадскіх школ для работы з адоранымі і таленавітымі вучнямі па 16 вучэбных прадметах, 50 гадзін выкарыстоўваліся на арганізацыю работы раённай школы “Алімпіёнік” па падрыхтоўцы вучняў да ўдзелу ў прадметных алімпіядах рознага ўзроўню.

   Кіраўніцтвам раёна (старшыня Маркевіч А.М.) былі прыняты пэўныя меры, накіраваныя на заахвочванне вучняў, якія паказалі высокія дасягненні ў вучэбнай дзейнасці. За выніковы ўдзел у мерапрыемствах абласнога і рэспубліканскага ўзроўню грашовае заахвочванне атрымалі 74 вучні і 5 педагогаў. На гэтыя мэты было выдаткавана 32,22 млн.рублёў. На працягу года ва ўстановы адукацыі было закуплена 3 камп’ютарныя класы. Сярэдняя загружанасць камп’ютарных класаў складала па раёне 43,7 гадзін у тыдзень (2013-2014 навучальны год 41,9гадзіны). Створаныя і рэгулярна абнаўляемыя 40 сайтаў устаноў адукацыі раёна служылі крыніцай інфармацыі аб дынамічных працэсах, што адбываліся ў рэгіянальнай сістэме адукацыі.

У Гімназіі №1 на працягу навучальнага года ўкаранялася мадэль электроннага дзённіка.

Дашкольныя ўстановы адукацыі наведвалі 1633 дзіцяці, падвозам было ахоплена 87 дашкольнікаў.

Удзялялася належная ўвага папулярызацыі беларускай мовы. На базе ўстаноў дашкольнай адукацыі працавала 9 груп з беларускай мовай навучання, якія наведвала 181 дзіця.

Сістэма работы па стварэнні і суправаджэнні здароўезберагаючых умоў знаходжання дзяцей ва ўстановах дашкольнай адукацыі дазволіла забяспечыць аптымальна нізкі ўзровень захворваемасці дзяцей гэтай узроставай катэгорыі. За 2014-2015 навучальны год па Навагрудскім раёне гэты паказчык складаў 2,7 дня (абласны паказчык 3,8 дня, што на 0,7 дня менш у параўнанні з папярэднім навучальным годам).

Па стане на 01.09.2014 года на тэрыторыі раёна пражывалі 767 дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця, з іх ліку - 124 дзіцяці- інваліды.Ахоп адукацыйна-карэкцыйнымі паслугамі складаў 99,7 %.

   Статус музеяў атрымалі на працягу года 6 музейных пакояў СШ №3, СШ №4, Гімназіі №1, Уселюбскага ВПК дз.сад -СШ, Ладзеніцкага ВПК дз.сад-БШ,Спецшколы-інтэрната, а таксама былі адкрыты 2 новыя музеі: СШ №5 і Валеўскі ВПК дз.сад-СШ.

У рамках святкавання 70 годдзя Перамогі Савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне на тэрыторыі Гімназіі №1, СШ№3, Кашалеўскага ВПК дз.сад-БШ былі закладзены яблыневыя сады. Дэпутаты Навагрудскага Савета дэпутатаў і члены моладзевага парламента пры Навагрудскім раённым савеце дэпутатаў прынялі ўдзел у пасадцы лесу на Куравіцкай гары.

   На базе чатырох устаноў дадатковай адукацыі працавала 183 аб’яднанні па інтарэсах, у якіх займаліся 2100 вучняў.

З мэтай задавальнення запытаў вучняў на базе закрытых устаноў адукцыі былі адкрыты пакоі па месцы жыхарства ў аграгарадках Бенін і Ацмінава.

     Агульны ахоп арганізаваным дзіцячым рухам складаў на 01.05.2015 года 92 %. У летні перыяд у раёне на базе аздараўленчых лагераў прайшлі аздараўленне 1719 школьнікаў, што склала 104% да плана. У лагерах з кругласутачным знаходжанем былі аздароўлены 866 дзяцей, а з дзённым знаходжаннем - 853 дзіцяці. Пад знакам “Года моладзі” ў летні перыяд была арганізавана работа 10 аздараўленчых лагераў “Працы і адпачынку,” у якіх працавалі і аздараўліваліся 747 падлеткаў. Заработная плата за перыяд працы і аздараўлення склала 1,09 млн.рублёў.

У сакавіку 2015 года прайшоў раённы бацькоўскі сход “Праблемы выхавання: адказ сям’і і грамадства выклікам часу.” Праведзены раённы конкурс шматдзетных сямей засведчыў перамогу сям’і Пачобут Н.А. з СШ №3.

   Ахоп вучняў спартыўнымі секцыямі, гурткамі складаў на працягу 2014-2015 навучальнага года 79,8%. Праведзеная раённая спартакіяда школьнікаў па 14 відах спорту прыцягнула 2350 юных спартсменаў. Лепшыя вынікі прадэманстравалі калектывы Гімназіі №1,СШ №5,СШ №7.За 2014-2015 навучальны год выканалі нарматывы:

- кандыдата ў майстры спорту - 6 спартсменаў

- спартсменаў першага разраду - 40 юнакоў і дзяўчат

- перададзена ў вышэйшае звяно спартыўнай падрыхтоўкі-8 спартсменаў.

   У складзе зборных каманд Рэспублікі Беларусь было 12 выхаванцаў спартыўных школ раёна.

Па выніках 2014 года толькі 42,9% зноў выяўленых дзяцей, што засталіся без апекі бацькоў, былі ўладкаваны на сямейныя формы выхавання (у 2013 годзе -77,27%).

Ва ўстановах адукацыі раёна працавалі 1036 педагагічных работнікаў, з іх 971 ці 90% мелі вышэйшую адукацыю. Вышэйшую і першую кваліфікацыйныя катэгорыі мелі 77,5% педагогаў. Напярэдадні навучальнага года ва ўстановы адукацыі прыбылі 30 маладых спецыялістаў. Працэнт замацавання маладых спецыялістаў у сферы адукацыі склаў па выніках 2014 года 81%, што на 7,7% больш за паказчык 2013 года. У шасці школах раёна была арганізавана работа груп, у якіх 26 вучняў асвоілі праграму факультатыва “Прафесія педагог”. З мэтавым накіраваннем на педагагічныя спецыяльнасці паступілі 12 выпускнікоў 2014-2015 навучальнага года.

Вучні 1-4 класаў атрымлівалі ў школах бясплатнае харчаванне. Паказчык ахопу гарачым харчаваннем вучняў 5-11 класаў складаў 94,5%. У летні перыяд ,у час падрыхтоўкі да новага навучальнага года, была праведзена рэканструкцыя харчблока Вераб’евіцкай СШ з поўнай заменай тэхналагічнага абсталявання на суму 1,3 млрд. рублёў.

Станоўчы вопыт работы сістэмы адукацыі раёна асвятляўся на старонках рэспубліканскіх выданняў. На працягу 2014-2015 навучальнага года было апублікавана 42 артыкулы.

За правядзенне платных адукацыйных паслуг было атрымана 660 млн. рублёў, даход ад пазабюджэтнай дзейнасці склаў 241 млн. рублёў. На падрыхтоўку ўстаноў адукацыі, акрамя Вераб’евіцкай СШ,было асвоена 1,22 млрд. рублёў, з іх 0,59 млрд. - гаспадарчым спосабом.

2013-2014 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

У 2013-2014 навучальным годзе ў раёне быў упершыню праведзены конкурс “Установа адукацыі ўзорнай якасці і парадку”. Пераможцамі конкурсу сталі: ДУА “Гімназія №1 г. Навагрудка”, дырэктар Аляхновіч С.І., ДУА “Яслі сад №7 г.Навагрудка, загадчык Каткова С.А. Другое месца занялі: ДУА “Сярэдняя школа №7 г. Навагрудка, дырэктар Скобля Н.М., ДУА “Яслі сад №6 г. Навагрудка,” загадчык Калановіч Т.А. На трэцім месцы былі : ДУА “Сярэдняя школа №4 г. Навагрудка”, дырэктар Мазура А.Я., ДУА “Яслі сад №8 г. Навагрудка”, загадчык Ляпешка Т.П.

У раёне вялася мэтанакіраваная работа па павышэнні прэстыжу прафесіі педагога. За 2013- 2014 навучальны год былі ўзнагароджаны больш за 200 педагагічных работнікаў. Прэміяй Навагрудскага райвыканкама “За значны ўклад у развіццё рэгіянальнай сістэмы адукацыі” былі ўзнагароджаны: Мазура Антаніна Яўгеньеўна, дырэктар ДУА “Сярэдняя школа №4 г. Навагрудка”, Ляпешка Таісія Пятроўна, загадчык ДУА “Яслі сад №8 г. Навагрудка”, Кветка Ія Аляксандраўна, метадыст ДУА “Навагрудскі раённы цэнтр творчасці дзяцей і моладзі”. Званне “Выдатнік адукацыі Рэспублікі Беларусь” было прысвоена Скоблі Надзеі Мікалаеўне.

Сістэма адукацыі раёна ў 2013-2014 навучальным годзе складалася з 41 установы адукацыі. Адукацыйны працэс забяспечваў 1001 педагагічны работнік і 14 трэнераў-выкладчыкаў. Ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі працавалі 687 педагогаў, ва ўстановах дашкольнай адукацыі – 246, ва ўстановах дадатковай адукацыі – 68, у вучэбна-спартыўных установах - 14. З вышэйшай адукацыяй ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі працавалі 89,9% настаўнікаў, у дашкольных установах - 50,4%. Колькасць педагогаў з вышэйшай і першай катэгорыямі складала 80,3%. Рэгіянальная сістэма адукацыі папоўнілася 28 маладымі спецыялістамі. На педагагічныя спецыяльнасці паступіў 51 выпускнік 2013-2014 навучальнага года. На працягу года 312 педагогаў раёна прайшлі курсы павышэння кваліфікацыі. На працягу года ў раёне працавала адна эксперыментальная і дзве інавацыйныя пляцоўкі рэспубліканскага ўзроўню. Эксперыментальная пляцоўка “Апрабацыя зместу навучальных праграм спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, распрацаваных з улікам інклюзіўных падыходаў у адукацыі” на базе ДУА “Навагрудская спецыяльная школа- інтэрнат для дзяцей з цяжкімі парушэннямі мовы”, “Укараненне мадэлі арганізацыйна-метадычнага забеспячэння праграм духоўна маральнага выхавання вучняў 8-9 класаў на праваслаўных традыцыях беларускага народа” на базе ДУА “Сярэдняя школа №2 г. Навагрудка” і “Укараненне мадэлі стварэння аўтэнтычнага адукацыйнага асяроддзя для фарміравання сацыякультурнай кампетэнцыі вучняў” на базе ДУА “Гімназія №1 г. Навагрудка”. Працягваўся працэс сертыфікацыі педагагічных работнікаў як карыстальнікаў інфармацыйных тэхналогій. На 30.05.2014 года колькасць сертыфіцыраваных работнікаў склала 549 чалавек ці 54,8% ад агульнай колькасці работнікаў.

У 2013-2014 навучальным годзе сістэма адукацыі раёна,зрэшты як краіны ўцэлым, была падвергнута рэарганізацыі. Упраўленне адукацыі было рэарганізавана ў Аддзел адукацыі спорту і турызму. У сферу дзейнасці ўвайшлі дзве спартыўныя школы.

440 вучняў скончылі навучальны год на “9” і “10” балаў. Найбольшая колькасць выдатнікаў была ў Гімназіі №1 (23,1%), СШ №4 (20%),Гімназіі №2 (18,3%).

Базавую школу скончылі 485 вучняў, 40 з іх атрымалі пасведчанне з адзнакай. Сярэднюю школу скончылі 270 выпускнікоў, 32 з іх з залатымі і 2 з сярэбранымі медалямі. Па выніках цэнтралізаванага тэсціравання выпускнікі 2013-2014 навучальнага года па 10 прадметах з 12 (у тым годзе выпускнікі раёна не здавалі ЦТ па французкай і іспанскай мовах) паказалі вынікі вышэй сярэдне абласных. Выпускнік СШ №5 Кармаз Аляксей паказаў 100 бальны вынік па фізіцы. Паступілі ў ВНУ 70,5% выпускнікоў (вынік папярэдняга года 69,7%). Ахоп факультатыўнымі заняткамі вучняў 1-11 класаў у 2013-2014 навучальным годзе склаў 95,7% .

На працягу года спецыяльнай адукацыяй было ахоплена 99,6% дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця.

Сярод масштабных акцый выхаваўчай накіраванасці варта назваць наступныя: “Перамога - наша свабода”, “Добрае сэрца ветэранам”, ”Клопат”, “Паклонімся вялікім тым гадам”, ”Вахта памяці”. Ва ўстановах адукацыі працавалі 10 музеяў, два з іх са званнем “Народны”, і 11 музейных пакояў. У рамках падрыхтоўкі да 70 годдзя вызвалення краіны ад фашысцкіх захопнікаў, на тэрыторыі ДУА “Ладзеніцкі ВПК дзіцячы сад БШ” быў пасаджаны фруктовы сад з 70 дрэваў. Агульны ахоп арганізаваным дзіцячым рухам складаў 89%, у тым ліку ГА БРПА - 91 %, ГА БРСМ - 87%. У 4 установах дадатковай адукацыі працавала 179 аб’яднанняў па інтарэсах, у якіх займаліся 6085 чалавек. У летні перыяд прайшлі аздараўленне 1700 дзяцей, што складала 107 % да плана. У аздараўленчых лагерах з кругласутачным знаходжаннем былі аздароўлены 890 дзяцей. Працавалі 9 лагераў працы і адпачынку, у якіх адпачылі і папрацавалі 160 юнакоў і дзяўчат. Сярэдні заробак гэтай катэгорыі падлеткаў склаў 1,1млн. рублёў за 13 дзён працы.

Па выніках 2013 года 77,27% выяўленых дзяцей-сірот і дзяцей, што засталіся без апекі бацькоў, былі ўладкаваны на сямейныя формы выхавання. З 69 дзяцей гэтай катэгорыі 13 (18,8%) набылі статус дзяцей- сірот па прычыне смерці бацькоў, 56 (81,2%) - па прычыне пазбаўлення бацькоўскіх правоў. 52 дзіцяці пражывалі ў апякунскіх, а 17 - у прыёмных сем’ях.

З 01.09.2013 года на базе СШ №5 быў адкрыты спецыялізаваны клас па спорце. Ахоп вычняў спартыўнымі секцыямі, гурткамі, факультатыўнымі заняткамі складаў 74,4%. Каманды Навагрудскага раёна на працягу навучальнага года прынялі ўдзел у 19 спартыўных спаборніцтвах абласнога і рэспубліканскага ўзроўню. Сярод іх здабыткаў: трэцяе месца ў Спартакіядзе школьнікаў РБ па біятлону, пятае месца па лыжных гонках. У рэйтынгу абласной круглагоднай спартакіяды школьнікаў каманда Навагрудскага раёна заняла трэцяе месца.

За 2013-2014 навучальны год спартсменамі Навагрудчыны былі выкананы нарматывы:

- Майстра спорту міжнароднага класа - 1

- Кандыдата ў майстры спорту - 6

- Спартсмена першага разраду - 26

Было перададзена ў вышэйшае звяно падрыхтоўкі 8 вучняў. У складзе нацыянальных зборных Рэспублікі Беларусь было 12 выхаванцаў спартыўных школ раёна.

Было праведзена будаўніцтва пляцоўкі са штучным пакрыццём для міні футбола ў Гімназіі №1, праведзены першы этап рэканструкцыі стадыёна СШ №7 г. Навагрудка.

2013-2014 навучальны год быў годам, калі ў адукацыйнай прасторы раёна перасталі прысутнічаць ДУА “Ацмінаўскі ВПК дзіцячы сад БШ” і “Вераскоўскі ВПК дзіцячы сад СШ”, “Налібацкая БШ”.

ДУА “Вераб’евіцкая СШ” і “Вераб’евіцкі дзіцячы сад” былі рэарганізаваны ў ДУА “Вераб’евіцкі ВПК дзіцячы сад СШ”. У летні перыяд была завершана мадэрнізацыя памяшканняў Вераб’евіцкай СШ пад памяшканні дзіцячага сада і абсталяванне санвузлоў, пабудавана фекальная каналізацыя ў дзіцячым садзе №1, капітальна адрамантаваны харчблок дзіцячага сада №7. На падрыхтоўку да новага навучальнага года было выкарыстана 3,5 млрд. рублёў, з якіх 3 млрд. былі асвоены гаспадарчым спосабам.

-

2012-2013 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

У Рэспубліцы Беларусь 2013 год быў Годам беражлівасці. У свеце ён запомніўся, як самы цёплы па кліматычных паказчыках за перыяд з сярэдзіны 19 стагоддзя. Гэта быў 102 год Чухчэ ў КНДР, год, калі над Чалябінскай вобласцю ўпаў метэарыт.

01.09.2012 ВПК Налібацкі дз.сад БШ быў рэарганізаваны ў Налібацкую БШ. У масавым парадку ў Гродзенскай вобласці ва ўстановах адукацыі, пераважна гарадскіх, пачынаецца правядзенне рамонтных работ гаспадарчым спосабам. Калі ў 2011 годзе гаспадарчым спосабам было асвоена 0,4 млн.рублёў пры правядзенні рамонтных работ ва ўстановах адукацыі, то ў 2012 годзе - 6,6 млрд. рублёў. З прыцягненнем падрадных арганізацый былі выкананы работы па мадэрнізацыі басейна дзіцячага сада №10, памяшканняў Вераб’евіцкай СШ пад размяшчэнне дзіцячага сада, праведзены работы па мадэрнізацыі харчблока СШ №5, пабудавана хакейная пляцоўка ў Нягневіцкай СШ.

Стабільнай заставалася агульная колькасць устаноў адукацыі ў раёне - 44. Колькасць дзяцей, што наведвалі ўстановы агульнай сярэдняй адукацыі, складала 4396. З іх на “9” і “10” скончылі навучальны год 457 вучняў. Раённы рэйтынг вучэбных дасягненняў складаў 7,61 бала. Па выніках выпускных экзаменаў за курс базавай школы 33 вучні атрымалі пасведчанне з адзнакай, 25 выпускнікоў сярэдняй школы сталі ўладальнікамі залатых і сярэбраных медалёў. Па выніках ЦТ выпускнікі раёна па 8 прадметах паказалі рэзультаты вышэй сярэдне абласных.

Выпускнік СШ №4 Каралько Кірыл набраў 100 балаў на ЦТ па матэматыцы. Добрыя вынікі паступлення ў ВНУ мелі выпускнікі 2012-2013 навучальнага года - 69,7%. Вышэй раённага паказчыка вынікі паступлення ў ВНУ выпускнікоў ВПК Валеўскі дз.с. СШ - 100%, ВПК Гарадзечанскі дз.с. СШ - 77,7%. Гэтыя паказчыкі засведчылі стварэнне ў сельскіх установах агульнай сярэдняй адукацыі аптымальных умоў для забеспячэння адукацыйных запытаў вучняў і забеспячэнне гарадскім і сельскім дзецям роўных магчымасцей у атрыманні якаснай адукацыі.

У раёне пражывалі 780 дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця, 99,6% з іх былі ахоплены адукацыйнымі паслугамі.

Навагрудскі раён далучыўся да міжнароднага праекта “Горад прыязны дзецям”. Працаваў Моладзевы парламент пры Навагрудскім раённым савеце дэпутатаў. Агульны ахоп арганізаваным дзіцячым рухам складаў 92,7%.

Ажыццяўлялася мэтанакіраваная работа па рэабілітацыі сямей, у якіх дзеці мелі патрэбу ў дзяржаўнай абароне. З аддзялення сацыяльнага прытулку ў біялагічныя сем’і было вернута 84,6% дзяцей (паказчык папярэдняга года (65,5%). 63,5% зноў выяўленых дзяцей-сірот і дзяцей, што засталіся без апекі бацькоў, былі ўладкаваны на сямейныя формы выхавання.

Каманда вучняў Навагрудскіх школ, якая прадстаўляла Гродзенскую вобласць на рэспубліканскіх спаборніцтвах “Снежны снайпер”, стала прызёрам. Ахоп аздараўленчай і спартыўнай работай складаў 80,9%. Колькасць вучняў, што атрымлівалі гарачае харчаванне ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі, складала 97,6%.

У 2012-2013 навучальным годзе ва ўстановах адукацыі працавалі 1042 педагагічныя работнікі. Колькасць педагогаў з вышэйшай катэгорыяй складала 89,3%. Катэгарыйны ўзровень педагогаў з вышэйшай і першай катэгорыямі заставаўся нязменны і складаў 78%.

Сям’я педагогаў Навагрудчыны папоўнілася 23 маладымі спецыялістамі. На педагагічныя спецыяльнасці па мэтаваму накіраванню паступілі 6 выпускнікоў школ раёна. На працягу навучальнага года 290 педагогаў сталі ўладальнікамі сертыфікатаў карыстальнікаў інфармацыйных тэхналогій.

2011-2012 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Ва ўмовах існуючай дэмаграфічнай сітуацыі сетка ўстаноў адукацыі ў раёне не перацярпела істотных змен і на 1 верасня 2011 года была прадстаўлена 44 установамі адукацыі. Сярод іх:

- Гімназій - 2

- Сярэдніх школ - 9

- ВПК дз.сад-СШ - 8

- ВПК дз.сад-БШ - 4

- ДЦРДз - 3

- Ясляў дзіцячых садоў - 10

- Устаноў пазашкольнай школьнай адукацыі - 4

- ЦКРН і Р - 1

- Аздараўленчых лагераў - 1

- Спецшкол- інтэрнатаў - 1

- СПЦ - 1

2011-2012 навучальны год скончылі школу 794 выпускнікі, з іх 453 за курс агульнай сярэдняй адукацыі і 341 за курс базавай школы. Залатымі медалямі былі ўзнагароджаны 29 выпускнікоў, 39 атрымалі пасведчанне з адзнакай за курс агульнай базавай адукацыі.

Ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі навучаліся 4519 вучняў. Скончылі навучальны год на:

-“9”, “10” балаў - 434 вучні (12,1%)

-“7”, “8” балаў - 1221 вучань (34,03%)

-“5”, “6” балаў - 1 220 вучняў (34,01%)

-“3”, “4” балы - 706 вучняў (19,68%)

- “1”, “2” балы - 3 вучні (0,08%)

Сярэдні бал паспяховасці ў 2011-2012 навучальным годзе склаў 7,67 ( у 2010-2011 навучальным годзе - 7,6). Вышэй раённага ён быў у Гімназіі №1 горада Навагрудка - 8,44, Гімназіі №2 горада Навагрудка - 8,3, СШ №4 - 8,05. У раёне былі прыняты неабходныя меры па задавальненні адукацыйных запытаў вучняў праз сістэму факультатыўных заняткаў. Сярэдні паказчык ахопу факультатыўнымі заняткамі па раёне складаў 91%.

Імідж раённай сістэмы адукацыі складаюць перамогі вучняў на прадметных алімпіядах розных узроўняў. Сярод самых значных здабыткаў у 2011-2012 навучальным годзе былі Дыплом 3 ступені па біялогіі на чацвёртым этапе прадметных алімпіяд і Дыплом 3 ступені на другім рэспубліканскім конкурсе вынаходніцкіх работ па англійскай мове. Абедзве ўзнагароды заваявалі вучні Гімназіі №1 горада Навагрудка. На трэцім, абласным, этапе прадметных алімпіяд школьнікі раёна заваявалі 14 дыпломаў (+6 да паказчыка мінулага года. Лідзіруючыя пазіцыі трымалі вучні Гімназіі №1 горада Навагрудка, СШ№7. Яркай падзеяй года стала перамога каманды школьнікаў раёна на абласной навукова-практычнай канферэнцыі вучняў. Славу рэгіянальнай сістэме адукацыі прынеслі перамогі вучняў, якіх падрыхтавалі: Новік Святлана Васільеўна, Кунашка Вольга Іванаўна, Малуха Людміла Міхайлаўна, Лазоўская Вольга Мікалаеўна, Кавальчук Святлана Васільеўна, Менько Ала Сяргееўна з Гімназіі №1 г. Навагрудка, Тамко ГалінаУладзіміраўна, Кузьміч Таццяна Іванаўна, Лагута Таццяна Францаўна з Гімназіі №2 горада Навагрудка, Алісіёнак Аляксандр Леанідавіч, Браніцкая Марына Канстанцінаўна з СШ №3, Каралько Крысціна Станіславаўна з СШ №4, Маісеенка Мікалай Пятровіч, Саракапыт Алена Віктараўна з СШ №5, Крывіцкая Алена Сцяпанаўна, Рэдзька Анжаліка Іванаўна з СШ №7.

На працягу навучальнага года значна папоўніўся парк камп’ютарнай тэхнікі. Было набыта 6 камп’ютарных класаў. Пры нарматыве 1 камп’ютар на 30 вучняў у Навагрудскім раёне па стану на 01.05.2012 года адзін камп’ютар прыходзіўся на 13,6 вучня. У 23 установах адукацыі былі створаны і фукцыянавалі сайты. Працягваўся працэс сертыфікацыі педагогаў, як карыстальнікаў інфармацыйных тэхналогій.

Станоўчыя тэндэнцыі былі замацаваны ў дашкольнай адукацыі. Ахоп дашкольнай адукацыяй склаў 86,1%, ахоп дзяцей пяцігадовага ўзросту падрыхтоўкай да школы складаў 99,5%.

Ва ўстановах адукацыі былі абсталяваны 24 зімовыя сады,працавалі 10 музеяў і 14 музейных пакояў,18 штабных пакояў вучнёўскага самакіравання .

На абласных фестывалях, конкурсах, спарыўных спаборніцтвах былі заваяваны вучнямі раёна 174 прызавыя месцы,на рэспубліканскім і міжнародным узроўнях - 89 месцаў. Прыярытэтнымі накірункамі ў выхаваўчай рабоце на працягу года заставалася ідэалагічнае і грамадзянска-патрыятычнае выхаванне. Перавага надавалася значным акцыям, аперацыям, праектам у межах рэспубліканскай акцыі “Жыву ў Беларусі і тым ганаруся”. У 19 установах адукацыі працавалі атрады “Міласэрнасць”, у 5 - атрады “Клопат”. Упершыню ў 2011-2012 навучальным годзе прайшлі выбары Моладзевага парламента пры Навагрудскім раённым савеце дэпутатаў, быў абраны 31 дэпутат. Ахоп грамадскімі дзіцячымі арганізацыямі складаў: ГА БРПА - 93,3%, ГА БРСМ - 85,2%.

У раёне было забяспечана прыярытэтнае права кожнага дзіцяці на выхаванне ў сям’і. Па выніках навучальнага года 82,8% дзяцей-сірот і дзяцей, што засталіся без апекі бацькоў, былі ўладкаваны ў замяшчаючыя сем’і. Па стану на 30.05.2012 года ў раёне пражывалі 70 дзяцей гэтай катэгорыі. З іх: 57 пражывалі ў апякунскіх сем’ях, 13 - у прыёмных сем’ях, 16 - у сем’ях усынавіцеляў. За 2011 год былі выяўлены і пастаўлены на ўлік 222 дзіцяці са 138 сямей, якія знаходзіліся ў сацыяльна небяспечным становішчы. На ўліку маючых патрэбу ў дзяржаўнай абароне знаходзіліся 22 дзіцяці з 14 сямей, з іх было вернута ў біялагічныя сем’і 54% (у 2010-38%).

У праведзенай круглагадовай раённай спартакіядзе школьнікаў прынялі ўдзел 2 тысячы дзяцей. Сярод сярэдніх школ пераможцамі спартакіяды былі калектывы: Гімназія №1 горада Навагрудка, СШ №5, СШ №7. Сярод базавых школ: ВПК Кашалеўскі дз.с-.БШ, ВПК Налібацкі дз.с. -БШ, ВПК Ладзеніцкі дз.с.-БШ.

На працягу 2011-2012 навучальнага года адукацыйны працэс забяспечвалі 1056 педагагічных работнікаў. Ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі працавалі 749 педагогаў, дашкольнай -337, дадатковай -70 педагогаў. У жніўні 2011года ва ўстановы адукацыі прыйшлі 30 маладых спецыялістаў. Вышэйшую адукацыю мелі 87,1% педагагічных работнікаў.

Матэрыяльная база сістэмы адукацыі планамерна паляпшалася. Была завершана мадэрнізацыя басейна ДЦРДз №1 горада Навагрудка, памяшканняў дзіцячага сада №11 пад памяшканні СПЦ, праведзена мадэрнізацыя будынка майстэрняў СШ №1 пад размяшчэнне харчблока.

Вялікі аб’ём работ быў выкананы гаспадарчым спосабам на суму 5,3 млрд. рублёў.

2010-2011 НАВУЧАЛЬНЫГОД

У 2010-2011 навучальным годзе ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі навучаліся 4736 вучняў. Для 892 вучняў гэты навучальны год быў годам развітання са школай. 502 вучні скончылі базавую школу, 372 - сярэднюю. Па выніках выпускных экзаменаў 26 выпускнікоў былі ўзнагароджаны залатымі, а двое - сярэбранымі медалямі. Пасведчанні асобага ўзору атрымалі 26 выпускнікоў базавай школы. За асаблівыя поспехі ў вывучэнні асобных прадметаў 124 выпускнікі сярэдняй школы атрымалі Пахвальныя граматы.

Навучальны год на “9” і “10” скончылі 395 вучняў ці 10,5% (у 2009-2010 навучальным годзе 8,7%), на “7” і “8” балаў - 1229 вучняў ці 32,73% (папярэдні навучальны год 31,22%), на “5” і “6” балаў - 1344 ці 35,79% (35,7%), на “3” і “4” - 787 вучняў ці 20,95% (24,15%). Якасць ведаў вучняў па раёне складала 79,04%. Вышэй раённага паказчыка яна была ў вучнняў Гімназіі №1 - 98,29%, Гімназіі №2 - 94,59%, СШ №4 - 87,87%. Сярэдні бал паспяховасці па раёне складаў 7,6 (паказчык папярэдняга навучальнага года складаў 7,51). Вышэй сярэдняга ён быў у Гімназіі №1 - 8,41, Гімназіі №2 - 8,06, СШ №4 - 8,05).

У ВНУ паступілі 55,65% выпускнікоў 2010-2011 навучальнага года (у 2009-2010 навучальным годзе 53,8%). Лепшыя вынікі паступлення былі ў выпускнікоў Гімназіі №1 - 90,7%, Нягневіцкай гімназіі - 45%, СШ №5 -78%.

Ахоп дзяцей дашкольнай адукацыяй складаў 85,4%, па горадзе - 84,4%, па сельскай мясцовасці - 98,8%. Стабільным, на ўзроўні 100%, заставаўся ахоп дзяцей пяцігадовага ўзросту падрыхтоўкай да школы.

У снежні 2010 года адбылася справаздача Навагрудскага райвыканкама “Аб рэалізацыі на тэрыторыі раёна Праграмы развіцця сістэмы дашкольнай адукацыі ў РБ на 2009-2014 гады” на пасяджэнні Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта. Прынятае рашэнне дазволіла зрабіць крок у развіцці дашкольнай адукацыі на Навагрудчыне.

На працягу навучальнага года праводзілася мэтанакіраваная работа па папаўненні экспанатамі і ўдасканаленні дзейнасці музеяў і музейных пакояў. У 24 установах адукацыі працавала 7 музеяў і 17 музейных пакояў.

   Прыярытэтным накірункам выхаваўчай работы стала супрацоўніцтва з Беларускай праваслаўнай царквой. Факультатыўны курс “Асновы праваслаўнай маральнасці” выкладаўся ў 20 установах, яго наведвалі 469 вучняў. Ва ўстановах адукацыі раёна працавалі 473 секцыі, гурткі і іншыя аб’яднанні па інтарэсах. Ахоп вучняў школьнай і пазашкольнай гуртковай занятасцю складаў 149,7%.

У рамках круглагадовай спартакіяды школьнікаў спаборніцтвы праводзіліся па 12 відах спорту. Удзел у іх прыняло 2400 дзяцей і падлеткаў. Сярод сярэдніх устаноў адукацыі пераможцамі былі калектывы: СШ №5, Гімназіі №1, ВПК Уселюбскі дз.с.- СШ. Сярод базавых школ перамогу атрымалі калектывы: ВПК Кашалеўскі дз.с.- БШ, ВПК Ладзеніцкі дз.с-.БШ, ВПК Брольніцкі дз.с.-БШ. Аздараўленчай і спартыўнай работай быў ахоплены 3521 вучань, што склала 74,2% ад агульнай колькасці.

Адукацыйны працэс у 2010-2011 навучальным годзе забяспечвалі 1029 педагагічных работнікаў. У школах працавалі 764 педагогі, у дашкольных установах - 203 педагогі, ва ўстановах пазашкольнай адукацыі - 62. На пачатку навучальнага года ў калектывы ўстаноў адукацыі прыйшлі 13 маладых спецыялістаў. У параўнанні з папярэднім навучальным годам павялічылася колькасць педагогаў з вышэйшай адукацыяй з 87,04% да 87,1%, вышэйшай і першай катэгорыямі з 69,6% да 78 %.

Аглядам прафесійных дасягненняў педагогаў з’яўляюцца конкурсы педагагічнага майстэрства. Удзельнікам абласнога этапу конкурсу “Настаўнік года Рэспублікі Беларусь 2011 года “ была настаўніца замежнай мовы Гімназіі №2 г. Навагрудка Штэпа -Траццяк Алена Уладзіміраўна, якая заваявала трэцяе месца.

Значная ўвага надавалася ўмацаванню матэрыяльнай базы. Былі капітальна адрамантаваны: харчблок Гімназіі №1, дах СШ №5, пабудаваны санвузлы СШ №1, СШ №2, заменены вонкавыя цепласеткі дзіцячага сада №10.

2009-2010 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Сістэма адукацыі краіны другі год працавала над рэалізацыяй Дэкрэта №1, актыўна перастройвала работу, мяняла змест і падыходы ў рабоце. Гэта быў “Год роднай зямлі”. На працягу года стабільна працавалі ўстановы, якія па выніках конкурсу “На лепшую арганізацыю работы ўстаноў адукацыі па развіццю рэгіянальнай сістэмы адукацыі” заваявалі прызавыя месцы ў раёне. У групе устаноў з колькасцю вучняў больш за 100 пераможцамі былі:

1-е месца - ДУА “Гімназія №1 г. Навагрудка”,

2-е месца –ДУА “СШ №4 г. Навагрудка”,

3-е месца - ДУА “СШ №7 г. Навагрудка”.

У групе ўстаноў з колькасцю вучняў да 100:

1-е месца –ДУА “Вераскоўскі ВПК сад СШ”,

2-е месца –ДУА “Вераб’евіцкая СШ”,

3-е месца - ДУА “Ладзеніцкі ВПК сад БШ”.

У дашкольнай адукацыі асноўныя высілкі былі накіраваны на рэалізацыю “Праграмы развіцця дашкольнай адукацыі ў РБ.” У 2009-2010 навучальным годзе ва ўсіх 25 установах, якія рэалізоўвалі праграмы дашкольнай адукацыі, была арганізавана работа груп кароткачасовага знаходжання, 7 з іх працавала на платнай аснове, было адкрыта 12 груп “Мацярынская школа”. Ахоп дзяцей дашкольнай адукацыяй павялічыўся ў сельскай мясцовасці з 82,8% да 95,4%. Агульны ахоп дашкольнай адукацыяй вырас на 0,3% і склаў па выніках года 86,6%. Побач са станоўчымі момантамі ў дашкольнай адукацыі заставаліся і нявырашаныя праблемы: па – першае, не ўдалося забяспечыць месцамі ў дашкольных установах дзяцей, што пражывалі ў мікрараёне “Паўднёвы–Захад-2”, па-другое, не было арганізавана навучанне “ на даму” па праграме дашкольнай адукацыі.

Навучальны год скончылі 4996 вучняў. Для 352 вучняў гэты год быў годам поспеху, бо яны скончылі школу на “9” і “10” балаў. Сярэдні бал паспяховасці склаў 7,51 (паказчык мінулага года -7,32). Лепшыя вынікі былі ў вучняў: Гімназіі №2 - 7,96, Гімназіі №1 - 8,23, СШ №4 - 7,91. Базавую школу скончылі 540 вучняў, сярэднюю - 461, а 18 выпускнікоў атрымалі залатыя медалі, 34 выпускнікі базавай школы атрымалі пасведчанне з адзнакай.

На тэрыторыі раёна пражывала 621 дзіця з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця, з іх 71 дзіця мела статус “інваліда”. 98,2% дзяцей гэтай катэгорыі былі ахоплены адукацыйнымі паслугамі.

На працягу 2009-2010 навучальнага года вялікая работа праводзілася па падрыхтоўцы юбілея Вялікай Перамогі. Усе школы ўключыліся ў акцыю “Дзякуем за жыццё”, фінал якой адбыўся на гарадской плошчы 07.05.2010 года, з удзелам ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны.У дзень Перамогі 09.05.2010 года прайшло раённае свята “Застыўшая памяць вайны”, у якім прынялі ўдел 500 школьнікаў.

Значная работа праводзілася па прафілактыцы сацыяльнага сіроцтва і сацыяльнай неблаганадзейнасці. Павялічылася колькасць дзяцей, якія    знаходзіліся ў сацыяльна небяспечным становішчы, з 92 па стане на 01.08.2009 г. да 113 па стане на 01.08.2010 г. Колькасць дзяцей, якія мелі патрэбу ў дзяржаўнай абароне, наадварот, зменшылася з 33 да 24 за адпаведны перыяд. Усе выяўленыя на працягу навучальнага года дзеці- сіроты і дзеці, што засталіся без апекі бацькоў, былі ўладкаваны ў замяшчаючыя сем’і.

На працягу навучальнага года была праведзена раённая спартакіяда школьнікаў. Пераможцамі сярод устаноў сярэдняй адукацыі сталі:

1-е месца - Гімназія №2 горада Навагрудка,

2-е месца - СШ№5 горада Навагрудка,

3-е месца - Любчанская СШ.

Сярод калектываў базавых школ:

1-е месца Ладзеніцкі ВПК сад-БШ,

2-е месца Кашалеўскі ВПК сад-БШ,

3-е месца Брольніцкі ВПК сад БШ.

Вучні раёна, якія прадстаўлялі каманду Гродзенскай вобласці на рэспубліканскім этапе спаборніцтваў “Снежны снайпер”, сталі лепшымі ў краіне.

       У 2008 годзе ў раёне была прынята “Праграма капітальных рамонтаў, тэхналагічнага перааснашчэння харчблокаў устаноў адукацыі ў Навагрудскім раёне на 2008-2012 гады”. Згодна з ёй былі праведзены капітальныя рамонты харчблокаў СШ №4, Гарадзечанскай СШ, Пятрэвіцкага ВПК сад-СШ на суму 580 млн. рублёў. Былі адчынены буфеты ў СШ №3, Гімназіі №2. У плане школьнага харчавання не была вырашана праблема харчавання вучняў СШ №1 і СШ №2, для якіх па- ранейшаму, з-за адсутнасці харчблокаў, выкарыстоўвалася прывазное харчаванне. Для падзешаўлення дзіцячага харчавання сумеснае Беларуска-Ізраільскае прадпрыемства “Леор- фіш” пастаўляла гародніну ў дзіцячыя сады па сімвалічнай цане - 12 капеек за кілаграм.

Адукацыйны і выхаваўчы працэс ва ўстановах адукацыі забяспечвалі 1072 педагагічныя работнікі (у папярэднім навучальным годзе - 1061), з іх мелі вышэйшую адукацыю 75,3%. З вышэйшай і першай кваліфікацыйнымі катэгорыямі працавалі 722 спецыялісты ці 68% (у 2008-2009 навучальным годзе - 744 спецыялісты ці 69,4%). Для 2009-2010 навучальнага года дэфіцытнымі для раёна былі настаўнікі фізікі, хіміі, педагогі сацыяльныя, псіхолагі. Вакансіі, што ўзнікалі, запаўняліся педагогамі-ветэранамі. З 01.09.2009 года былі закрыты Заполле-Ятраўская БШ і Масцішчанская БШ…

2008-2009 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Сетка ўстаноў адукацыі раёна ў 2008-2009 навучальным годзе

складалася з:

- 3 гімназій

- 9 сярэдніх школ

- 2 базавых школ

- 12 школ садоў

- 3 дашкольных цэнтраў развіцця дзіцяці

-10 ясляў-дзіцячых садоў

- 1 спецшколы-інтэрната

- 1 цэнтра карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі

- 4 устаноў дадатковай адукацыі

- 1 аздараўленчага лагера

- 1 сацыяльна- педагагічнага цэнтра

- 1 раённага вучэбна- метадычнага кабінета

Адукацыйны працэс у раёне ажыццяўляўся для 5274 вучняў агульнаадукацыйнымі школамі і для 149 вучняў - у спецшколе- інтэрнаце.

Па выніках удзелу ў трэцім этапе прадметных алімпіяд школьнікі раёна атрымалі 11 дыпломаў, адзін дыплом быў атрыманы на чацвёртым рэспублікансім этапе.

У ВНУ паступілі 56,44% выпускнікоў (2007-48,7%). Быў выкананы дзяржаўны стандарт па забеспячэнні школ камп’ютарнай тэхнікай (1 камп’ютар на 30 вучняў). Усе ўстановы агульнай сярэдняй адукацыі былі забяспечаны камп’ютарнымі класамі (10+1).

У раёне ва ўстановах адукацыі працавала 6 музеяў і 21 музейны пакой. Праводзілася мэтанакіраваная работа па рэалізацыі Дэкрэта Прэзідэнта РБ ад 24.11.2006 года №18 “Аб дадатковых мерах па дзяржаўнай абароне дзяцей у неблаганадзейных сем’ях. Па стане на 01.03.2009 года да катэгорыі сямей, якія знаходзяцца ў “сацыяльна небяспечным становішчы”, былі аднесены 253 дзіцяці, статус “маючых патрэбу ў дзяржаўнай абароне” атрымалі 25 непаўнагадовых. У выніку праведзенай работы па рэабілітацыі сямей 14 дзяцей з апошняй катэгорыі былі вернуты ў біялагічныя сем’і, 9 былі ўладкаваны ў апякунскія, 2 - на дзяржаўнае забеспячэнне. Па выніках работы за год раён заняў 1 месца ў штогадовым абласным конкурсе на лепшую арганізацыю работы сярод аддзелаў адукацыі другой групы раёнаў.

У раёне забяспечвалася даступнасць заняткаў фізічнай культурай і спортам. Спартыўнымі гурткамі і секцыямі былі ахоплены 2753 вучні. У спартыўных школах і клубах займаліся 277 дзяцей, у ДзЮСШ - 406 дзяцей. Агульны ахоп спартыўнымі секцыямі быў стабільны і заставаўся на ўзроўні 65,08%.

У межах раённай школы “Алімпіёнік” праводзілася работа з адоранымі і таленавітымі дзецьмі па падрыхтоўцы іх да прадметных алімпіяд. У раёне была забяспечана магчымасць навучання дзецям з сельскай мясцовасці ў гімназіях. Па выніках уступных экзаменаў у 5 класы гімназій раёна быў залічаны 21 вучань з сельскай мясцовасці, ў тым ліку двое дзяцей з іншых раёнанаў вобласці.

На 2008-2009 навучальны год прыйшліся яшчэ дзве падзеі, якія ўнеслі значныя змены ў развіццё сістэмы адукацыі. Па-першае, гэта Дэкрэт Прэзідэнта РБ №15 ад 17.07.2008 года “Аб асобных пытаннях агульнай сярэдняй адукацыі”, па-другое, гэта набыццё ўстановамі адукацыі статуса юрыдычнай асобы. Дэкрэт №15 фактычна спыніў рэалізацыю адукацыйнай рэформы Стражава, вярнуў школу на 11 гадовы тэрмін навучання, перавёў накірунак з дыферэнцыяцыі на пашырэнне сеткі факультатываў.

Сярэднюю школу скончылі 425 выпускнікоў, базавую - 1202, 26 выпускнікоў сярэдняй школы атрымалі залатыя медалі і адзін - сярэбраны медаль. Сярэдні бал паспяховасці па раёне склаў 7,36.

З першага верасня 2008 года была закрыта Лаўрышаўская сад- БШ….

2007-2008 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Для 2007-2008 навучальнага года было адметна далейшае павелічэнне ахопу дзяцей дашкольнай адукацыяй да 85,1%, у тым ліку ў сельскай мясцовасці да 72,8%. З мэтай задавальнення адукацыйных запытаў бацькоў былі адкрыты групы кароткачасовага знаходжання дзяцей ў дзіцячых садах №1, №3, №4 ,№8, №10, №11, ДЦРДз, Нягневіцкім дз.сад, Вераб’евіцкім дз. сад, Валеўскай дз. сад - СШ, Бенінскай дз. сад-СШ, Уселюбскай дз. сад-СШ. На базе З.Ятраўскай БШ была адкрыта гульнявая пляцоўка па падрыхтоўцы дзяцей да школы. Напярэдадні навучальнага года сістэма дашкольнай адукацыі перажыла аптымізацыйныя працэсы: Брольніцкі дз-с быў рэарганізаваны ў Брольніцкі ВПК дзіцячы сад БШ, Налібацкі дз. сад - у Налібацкі ВПК дзіцячы сад БШ, Валеўскі дз. сад - у Валеўскі ВПК дзіцячы сад СШ, Шчорсаўскі дз. сад - у Шчорсаўскі ВПК дзіцячы сад СШ, Кашалеўскі дз. сад - у Кашалеўскі ВПК дзіцячы сад СШ, Няўдзянскі ВПК дз. с. БШ - у Няўдзянскі дзіцячы сад. На пачатак верасня 2007 года дашкольныя ўстановы на сяле наведвалі 156 дзяцей дашкольнага ўзросту.

Для сістэмы агульнай сярэдняй адукацыі гэты навучальны год быў азнаменаваны пашырэннем дыферэнцыяцыі навучання да 84,14% у горадзе і да 83,9% у сельскай мясцовасці. На трэцяй ступені навучання гэты паказчык складаў 100%. Праводзілася мэтанакіраваная работа па мадэрнізацыі бібліятэк у бібліятэкі-цэнтры інфармацыйных рэсурсаў.

Працягвалася работа па стварэнні спрыяльнага асяроддзя для дзяцей з АПФР. Быў набыты спецыяльны аўтатранспарт для падвозу інвалідаў і дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця.

Ахоп вучняў грамадскімі арганізацыямі складаў 70%. Занятасць гуртковай работай праз усе формы занятасці дасягнула 98%. Два музейных пакоі, Кашалеўскага ВПК дз. сад БШ і Пятрэвіцкай сад СШ атрымалі статус музеяў. З 18 да 25 павялічылася колькасць клубаў патрыятычнай накіраванасці.

Даходы, атрыманыя ад пазабюджэтнай дзейнасці, склалі па выніках года 189,2 млн. рублёў пры плане 182 млн. рублёў.

Колькасць вучняў ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі складала 5582 дзяцей, у спецшколе-інтэрнаце навучалася 120 дзяцей.

З першага верасня 2007 года былі закрыты з-за нізкай напаўняльнасці Багудзенская БШ, Валковіцкая БШ, Уселюбскі ВВК.

2006-2007 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

       На пачатак навучальнага года ў школах раёна навучаліся 5985 вучняў, у школе-інтэрнаце - 102 вучні і ў спецыяльнай школе-інтэрнаце – 112 вучняў. З першага верасня 2006 года Нягневіцкая СШ была рэарганізавана ў гімназію, Нягневіцкі і Любчанскі дзіцячыя сады ў дашкольныя цэнтры развіцця дзіцяці. Тры сярэднія школы: Ацмінаўская, Кашалеўская і Вераскоўская, рэарганізаваны ў вучэбна-педагагічныя комплексы дзіцячы сад-сярэдняя школа. Дзве ўстановы, з-за малой колькасці вучняў, былі закрыты: Лозкаўская і Пуцэвіцкая БШ. Адукацыйная прастора раёна ў 2006-2007 навучальным годзе была прадстаўлена 56 установамі. Сярод іх:

-дашкольныя ўстановы – 16 (3 ДЦРДз, 5 дзіцячых садоў, 8 яслей-дзіцячых садоў)

-установы агульнай сярэдняй адукацыі – 29 (2 гімназіі, 9 ВПК-сад школа, 3 базавыя школы, школа-інтэрнат)

-установы пазашкольнай адукацыі – 6 (2 ДзЮСШ, ЦПР, ЭБЦ, ЦТТУ, ЦтюТіК)

-установы сацыяльнага накірунку (СПЦ, ЦКРНіР, спецшкола)

   Дашкольныя ўстановы адукацыі наведвалі 1524 дзіцяці. Працэнт ахопу дашкольнай адукацыяй складаў 84,3% (папярэдні навучальны год -78%). Ахоп дзяцей пяцігадовага ўзросту падрыхтоўкай да школы складаў 100%. Для 2006-2007 навучальнага года характэрна захаванне практыкі навучаня першакласнікаў на базе дзіцячых садоў. На базе школ навучаліся 56,5% першакласнікаў, на базе дашкольных устаноў - 43,5%.

Сярэдні бал паспяховасці па раёне па выніках навучальнага года складаў 6,86. Базавую школу скончылі 816 юнакоў і дзяўчат, сярэднюю -432. Залатымі медалямі былі ўзнагароджаны 14 выпускнікоў сярэдняй шлолы, сярэбранымі - 4 выпускнікі.

   На працягу года дыферанцыраванымі формамі навучання было ахоплена 74% вучняў 1-11 класаў.Паказчык паступлення ў ВНУ складаў 42,7% (паказчык папярэдняга навучальнага года 35%). Усе сярэднія і базавыя школы раёна былі забяспечаны камп’ютарнай тэхнікай, у 19 мелася капіравальная тэхніка, у 18 камп’ютарная тэхніка для ўпраўленчай дзейнасці, у 4 школах былі мультымедыйныя праектары. На 01.09.2007 года 23 школы мелі выхад у інтэрнэт.

У раёне працягвалася рэалізацыя “Праграмы выхавання дзяцей і вучнёўскай моладзі на 2004-2008 гады”, якая была накіравана на стварэнне спрыяльных умоў для рэалізацыі творчых і інтэлектуальных здольнасцей, грамадзянскасці і патрыятызму, умацаванне маральнага і фізічнага здароўя. У раёне назіраўся паслядоўны колькасны рост дзіцячых грамадскіх арганізацый.

№	Навучальны год	Членаў БРПА	Членаў БРСМ
1.	2006-2007	2977	1122
2.	2005-2006	2779	1042
3.	2004-2005	1535	702

   Спартыўнымі секцыямі, гурткамі было ахоплена 58,4% вучняў. У раёне працягвалася фарміраванне рэгіянальнай мадэлі выхаваўчай работы ў шосты школьны дзень. На базе пазашкольных устаноў працавала 198 гурткоў па інтарэсах, з іх 80 працавала ў выхадныя дні. За 2006 год было выяўлена 18 непаўнагадовых, што засталіся без апекі бацькоў, 88,9% з іх былі ўладкаваны ў замяшчаючыя сем’і, а 11,1% - у інтэрнатныя ўстановы.

2005-2006 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Мінула крыху больш за 10 гадоў з таго часу, калі 2005-2006 навучальны год стаў гісторыяй. Чым запомніўся ён для настаўнікаў і вучняў Навагрудчыны? Які след пакінуў?

У ЗША пачаўся адлік другога прэзідэнтскага тэрміну Дж.Буша-малодшага, на Украіне ўступіў у паўнамоцтвы прэзідэнт В.Юшчанка, у Кіргізіі адбылася “цюльпанавая рэвалюцыя”. Гэта быў год 60 годдзя Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне.У нашай краіне ў абарачэнні з’явілася купюра наміналам у 100 000 рублёў, якая ўжо стала калекцыйным экспанатам для баністаў.

Для нацыянальнай сістэмы адукацыі гэты быў год, які завяршыў пераход пачатковай школы на навучанне з шасці гадоў. Дашкольнай адукацыяй у раёне было ахоплена 82,14%, і гэта быў пік,далей ідзе змяншэнне 2010г. - 79,1%,2011г. - 75,13%...

На тэрыторыі нашай краіны ў гэтым навучальным годзе працавала 4006 устаноў адукацыі. З іх:

-пачатковых школ - 346

-базавых школ - 846

-сярэдніх школ - 2631

-гімназій - 153

-ліцэяў - 33

Колькасць вучняў у краіне складала 1 498 417, працавалі 132 596 настаўнікаў. У сярэднім па краіне на аднаго настаўніка прыходзілася 11,3 вучня (Беларуская педагагічная энцыклапедыя Мн.2015).

У 2005-2006 навучальным годзе сістэма адукацыі раёна працавала над павышэннем эфектыўнасці адукацыйнага працэсу праз тэхналагізацыю, інфарматызацыю, развіццё варыятыўных формаў навучання. Сетка ўстаноў адукцыі раёна ўключала 32 школы. З іх: 18 сярэдніх, 2 ВПК дзіцячы сад - сярэдняя школа, 5 базавых школ, 4 ВПК дз-сад - базавая школа, адна школа-інтэрнат і адна спецшкола-інтэрнат, адна гімназія. У названых установах навучаліся 6372 вучні. У раёне працавала 4 установы пазашкольнай адукацыі, 2 ДзЮСШ, 2 вучэбна вытворчыя камбінаты, ЦКРНіР, сацыяльна-педагагічны цэнтр. У рэгіёне сфарміравалася цэласная сістэма дашкольнага выхавання. Працавала 19 дашкольных устаноў і 6 школ-садоў, якія наведвалі 1637 дашкольнікаў. Праводзілася мэтанакіраваная работа па дыферанцыяцыі дзейнасці дашкольных устаноў. 6 дашкольных устаноў з 01.09.2005 года набылі статус устаноў з паглыбленым накірункам ў рабоце: экалагічны напрамак - дзіцячы сад №3, музычна-мастацкі дзіцячы сад №4, эстэтычны - дзіцячы сад №7 і Брольніцкі дзіцячы сад, фарміравання здаровага ладу жыцця-Любчанскі і Нягневіцкі дзіцячыя сады.

Дыферанцыраваным навучаннем ў раёне было ахоплена 55,15 вучняў 1-11 класаў. Лепшых паказчыкаў у гэтым накірунку дасягнулі педагагічныя калектывы Гімназіі №1, СШ№1, СШ№2, Валеўскай СШ, Пятрэвіцкай СШ, Ладзеніцкай сад - БШ. Павялічылася колькасць класаў, у якіх забяспечвалася профільнае навучанне, якім было ахоплена 897 вучняў 8-11 класаў. Ва ўсіх школах былі класы з вывучэннем прадметаў на павышаным ці паглыбленым узроўнях. У раёне працавала 18 класаў з агульнаэстэтычным накірункам, 8 - з фізкультурна-эстэтычным, 3 –з мастацкім, 4 - з фальклорна-тэатральным.

У ЦТ па беларускай мове прынялі ўдзел 349 вучняў. Сярэдні бал па выніках ЦТ склаў 5,38 (вынік 2004 года -5,33). Тэсціраванне па рускай мове здавалі 53 школьнікі. Сярэдні бал па раёне склаў 5,51. Сярэдні бал па матэматыцы склаў 5,23, фізіцы - 4,29, біялогіі - 5, хіміі -3,9.

Педагагічны патэнцыял раёна быў прадстаўлены ў 2005-2006 навучальным годзе 1168 педагагічнымі работнікамі, 917 з іх працавала настаўнікамі. Сярод настаўнікаў 761 меў вышэйшую адукацыю і 153 сярэднюю спецыяльную. У дашкольных установах працавалі 217 педагагічных работнікаў. На пачатку навучальнага года ва ўстановы адукацыі прыйшлі 26 маладых спецыялістаў. На працягу навучальнага года назіралася ратацыя кіруючых кадраў: дырэктарам гімназіі №1 стала Вайтовіч Н.М., СШ №1 - Пелудзь Л.В., СШ№3 - Алісіёнак А.Л., Вераб’евіцкай СШ - Казловіч І.І., Шчорсаўскай СШ - Кулеш М.М.З першага верасня 2005 года была закрыта адна пачатковая школа і адна сярэдняя рэарганізавана ў базавую.

Працягвалася работа па стварэнні музеяў і музейных пакояў ва ўстановах адукацыі. У маі 2006 года іх налічвалася 32. Назіраўся рост дзіцячых грамадскіх арганізацый. На канец 2005-2006 навучальнага года колькасць членаў раённай піянерскай арганізацыі складала 2978 дзяцей (папярэдні навучальны год -2703), сяброў БРСМ - 947 юнакоў і дзяўчат. Педагагічныя калектывы ў выхаваўчай рабоце рабілі ўхіл на карысную занятасць вучняў. Пазашкольныя ўстановы арганізоўвалі работу гурткоў, аб’яднанняў па інтарэсах на 80% у выхадныя дні і вячэрні час. На працягу навучальнага года 63,6% выяўленых дзяцей-сірот і дзяцей, што засталіся без апекі бацькоў, былі змешчаны ў замяшчаючыя сем’і. 24 дзіцяці на працягу года былі прызнаны дзецьмі, якія маюць патрэбу ў дзяржаўнай абароне, 82 былі прызнаны дзецьмі, якія знаходзяцца ў сацыяльна небяспечным становішчы.

Умацаванне матэрыяльна тэхнічнай базы было актуальным і для 2005-2006 навучальнага года. У гэты перыяд была праведзена рэканструкцыя Любчанскай СШ, бягучы рамонт Любчанскага дзіцячага сада. Выконвалася праграма рэканструкцыі штучнага асвятлення ва ўстановах адукацыі. Было ўстаноўлена 1250 ліхтароў новага пакалення. Такім увайшоў у гісторыю 2005-2006 навучальны год…

2004-2005 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

На 01.09.2005 года ў школах раёна навучаліся 6502 дзіцяці. У параўнанні з папярэднім навучальным годам колькасць вучняў зменшылася на 469. У сістэме агульнай сярэдняй адукацыі раёна была: адна гімназія, васямнаццаць сярэдніх, пяць базавых, шэсць школ-садоў, адна пачатковая школа, адна школа-інтэрнат, адна спецшкола-інтэрнат. Дашкольная адукацыя была прадстаўлена 19 дашкольнымі ўстановамі. Акрамя названых устаноў працавалі: 2 вучэбна вытворчыя камбінаты, сацыяльна-педагагічны цэнтр з аддзяленнем сацыяльнага прытулку, цэнтр карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі, 4 установы дадатковай адукацыі, 2 спартыўныя школы.

З першага верасня былі закрыты: Асташынская БШ, Куравіцкая БШ, Борская ПШ, Навінская ПШ, Масцішчанскі дзіцячы сад. Налібацкая СШ была рэарганізавана ў базавую школу.

У практыку работы школ актыўна ўкаранялася 10 бальная сістэма ацэнкі ведаў, уменняў і навыкаў,фарміравалася сістэма 5 дзённай вучэбнай і 6 дзённай школьнай нядзелі, працягвалася паслядоўная работа па забеспячэнні новага зместу адукацыі па вучэбных праграмах 12 гадовай школы.

Другі год у краіне праводзілася цэнтралізаванае тэсціраванне. У ЦТ па беларускай мове прынялі ўдзел 457 выпускнікоў школ Навагрудскага раёна ці 87,8% ад агульнай колькасці. Падцвердзілі свае адзнакі 111 выпускнікоў, павысілі адзнакі 36 чалавек.Сярэдні бал па выніках ЦТ склаў 5,33, гэта быў другі вынік у вобласці ў 2005 годзе. Добрыя вынікі паказалі вучні Нягневіцкай СШ, СШ №1, СШ №4, СШ №5, СШ №7, Гімназіі №1.

Па рускай мове ўдзел ў ЦТ прыняў 31 выпускнік.

Для забеспячэння належнага ўзроўню агульнаадукацыйнай падрыхтоўкі вучняў,поўнага задавальнення іх адукацыйных запытаў у раёне павялічылася колькасць класаў на трэцім этапе навучання, якія працавалі на павышаным узроўні, з 20, у якіх навучалася 403 вучні, да 54, з ахопам 923 вучняў. У бок павелічэння адбыліся змены і з вывучэннем прадметаў на паглыбленым узроўні з 22 класаў у 2003-2004 навучальным годзе да 75 класе у 2004-2005 навучальным годзе. Колькасць вучняў 1-11класаў павялічылася з 430 да 898. Такія класы працавалі ва ўсіх сярэдніх і базавых школах, за выключэннем Пуцэвіцкай і Няўдзянскай базавых школ. Стабільным заставаўся паказчык ліцэйскай і гімназічнай адукацыі. Працавала 19 класаў з ахопам 389 вучняў ці 8% ад агульнай колькасці вучняў 5-11 класаў. Для задавальнення адукацыйных запытаў сельскіх школьнікаў на базе Любчанскай СШ працавала 4 гімназічных і 1 ліцэйскі клас з агратэхнічным профілем. У цэлым рознымі формамі дыферэнцыяцыі ў раёне было ахоплена 2139 вучняў 8-11 класаў ці 87% ад агульнай колькасці. Гэты паказчык у параўнані з папярэднім навучальным годам вырас на 17,5%. Паслядоўнасць мераў па павышэнні якасці адукацыйных паслуг абумовіла адносна стабільныя на працягу шэрагу гадоў паказчыкі паступлення ў ВНУ: 2002 год - 30%, 2003год - 34%, 2004 год - 39%. Лепшыя паказчыкі паступлення былі ў выпускнікоў СШ №3 - 81%, Гімназіі №1 - 78%, СШ №4 - 75%, СШ №7 - 60%.

Выконваючы задачы па рэфармаванні школы, у 2004-2005 навучальным годзе ажыццяўлялася работа па выкананні дзяржаўнай праграмы “Інфарматызацыі сістэмы адукацыі”. Былі набыты камп’ютарныя класы ў Гімназію №1, СШ №1, СШ №4, Нягневіцкую і Пятрэвіцкую сярэднія школы. У цэлым па раёне забяспечанасць камп’ютарнай тэхнікай складала 87,5%, чатыры ўстановы адукацыі мелі выхад у інтэрнет. З дапамогай унітарнага прадпрыемства “Інфатэхсервіс” на базе СШ №5, СШ №7, Гімназіі №1, Валеўскай і Пятрэвіцкай СШ выкарыстоўваўся праграмна-метадычны комплекс “Камп’ютарнае навучанне-школьны настаўнік”, галоўная задача якога-аказанне дапамогі вучням у дыягностыцы і карэкцыі прабелаў ведаў, падрыхтоўцы да выпускных экзаменаў і ЦТ.

Належная ўвага надавалася інавацыйнай дзейнасці. Згодна загада Упраўлення адукацыі Гродзенскага аблвыканкама № 368 ад 13.09.2004 года ў пяці ўстановах раёна была разгорнута інавацыйная дзейнасць. Так Гімназія №1 працавала ў межах рэспубліканскага эксперымента “Укараненне мадэлі мультыпрофільнага навучання ў старэйшых класах”.

Значная работа праводзілася на працягу года па абнаўленні зместу выхаваўчай работы. З мэтай падрыхтоўкі да 60 годдзя вызвалення Беларусі, 60 годдзя Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне, рэалізоўваўся комплекс мерапрыемстваў грамадска-патрыятычнай накіраванасці. Шэфскай дапамогай было ахоплена 553 ветэраны вайны. Глыбокае напаўненне атрымала пошукавая работа па захаванні памяці абаронцаў краіны,гераічнага мінулага роднага краю,у рамках раённага конкурсу школьных музеяў і пакояў баявой славы. У межах другога этапу гэтага конкурсу ў раёне былі створаны тры музеі і пяць музейных пакояў баявой славы землякоў, абсталявана 10 тэматычных інфармацыйных стэндаў. Значны рост быў забяспечаны ў арганізаваным дзіцячым руху. Колькасць членаў піянерскіх арганізацый узрасла да 1545 чалавек, піянерскіх дружын - да 30, членаў БРСМ - да 702, пярвічных арганізацый БРСМ - да 28. Былі зроблены крокі па арганізацыі сумеснай работы па духоўна-маральнаму выхаванню школьнікаў з Беларускай праваслаўнай царквой.

Значныя намаганні былі скіраваны на забеспячэнне аховы правоў дзяцей. У мэтах прыняцця комплексных мер па паляпшэнні становішча дзяцей і ахове іх правоў, стварэння ўмоў для развіцця і сацыяльнага станаўлення падрастаючага пакалення Рашэннем РВК №299 ад 11.05.2005 года быў зацверджаны “План дзеянняў па паляпшэнні становішча дзяцей і ахове іх правоў у Навагрудскім раёне”. Прыярытэтнымі формамі ўладкавання дзяцей, што засталіся без апекі бацькоў, былі: устанаўленне апекі, стварэнне прыёмных сямей, усынаўленне. Так уладкаванне ў апякунскія сем’і складала: у 2001 годзе - 38,5%, 2002 годзе - 37,8%, 2003 годзе - 61,6%, 2004 годзе - 73,1%. З 26 непаўналетніх, якія ў 2004 годзе атрымалі статус дзяцей, што засталіся без апекі бацькоў, 18 было ўладкавана ў апякунскія сем’і, 1 усыноўлена, 7 накіравана на дзяржаўнае забеспячэнне.

За перыяд з 2001-2004 гады ў раёне актывізавалася работа па забеспячэнні рознаўзроўневага, варыятыўнага навучання дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця. Сетка спецыяльнай адукацыі была прадстаўлена 29 класамі інтэграванага навучання з ахопам 64 дзяцей, хатнім навучаннем з ахопам 25 вучняў, 6 дзяцей атрымлівалі адукацыю ў карэкцыйных групах, 134 - у спецшколе-інтэрнаце, 142 - на пунктах карэкцыйна–педагагічнай дапамогі. Такім чынам з 452 дзяцей з АПФР 451 атрымлівала ў 2004-2005 навучальным годзе адпаведную адукацыю.

Праблемы арганізацыі харчавання заставаліся ў ліку прыярытэтных. Да пачатку навучальнага года была заменена мэбля ў сталовых СШ №4, СШ №5, Гімназіі №1. Была арганізавана работа буфетаў у СШ №4, СШ №5, СШ №7. Праведзены капітальны рамонт харчблока з заменай тэхналагічнага абсталявання ў школе-інтэрнаце.

Планавыя паказчыкі па аздараўленні ў летні перыяд былі выкананы на 102,9%, за межамі краіны было аздароўлена 51 дзіця.

Рашэннем Навагрудскага РВК №374 ад 08.06.2004 года Яслі-сад №9 г. Навагрудка быў рэарганізаваны ў Дашкольны цэнтр развіцця дзіцяці. Дашкольныя ўстановы наведвала 1591 дзіця. У параўнанні з папярэднім навучальным годам ахоп дзяцей дашкольнай адукацыяй павялічыўся на 5% і складаў: у горадзе - 85,7%, на сяле - 53,9%.

Адукацыйны працэс на працягу навучальнага года забяспечвалі 1157 педагагічных работнікаў (у 2003-2004 навучальным годзе - 1240). У школах працаваў 901 настаўнік. Вышэйшую адукацыю мелі 727 педагогаў (82,4%), сярэднюю спецыяльную – 174 (18%). З вышэйшай катэгорыяй працавалі 136 педагогаў, з першай - 442, з другой - 72, без катэгорыі - 144. У дашкольных установах працавалі 223 педагагічныя работнікі,з іх з вышэйшай адукацыяй - 74. У 2004-2005 навучальным годзе ва ўстановы адукацыі прыйшлі 30 маладых спецыялістаў.

Праз завочныя формы навучання атрымлівалі вышэйшую адукацыю 52 педагагічныя работнікі. Разам з тым ў раёне прысутнічаў дэфіцыт настаўнікаў фізікі, хіміі, замежных моваў, педагогаў-псіхолагаў. Ва ўстановах адукацыі на пасадах педагогаў працавалі 72 чалавекі, што дасягнулі пенсійнага ўзросту. На педагагічныя спецыяльнасці паступілі 65 выпускнікоў 2004-2005 навучальнага года.

На падрыхтоўку ўстаноў адукацыі да навучальнага года 2004-2005 было асвоена 366 млн. рублёў. Былі выкананы работы па рамонце фасада і добраўпарадкаванню тэрыторыі Гімназіі №1, рамонце сантэхнічнага абсталявання СШ №4, абуладкаванню двухскатнага даху ў ДЦР Дз №1 г. Навагрудка, замене аконных блокаў ДЦР Дз №1 і Дз-с №7. За кошт бюджэтных асігнаванняў і спонсаркіх сродкаў завершаны работы па рэканструкцыі спальнага корпуса і добраўпарадкаванні тэрыторыі школы-інтэрната, праведзены работы па замене сантэхнічнага абсталявання ў спецшколе-інтэрнаце.

План пазабюджэтнай дзейнасці быў перавыкананы. Было атрымана 341 млн. рублёў пры плане 238 млн. Установы адукацыі атрымалі спонсарскай дапамогі на суму 256 млн. рублёў. Даход ад пазабюджэтнай дзейнасці склаў 48,5 млн. рублёў. Здача металалому і макулатуры прынесла ў скарбонку 13,3 млн. рублёў, а даход ад прышкольных участкаў - 6,5млн.рублёў.

2003-2004 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Рэспубліка Беларусь уступіла ў 22 год незалежнасці. Сістэма адукацыі раёна, з’яўляючыся часткай таго вялікага адукацыйнага арганізма, імя якому - сістэма адукацыі краіны, жыла тымі праблемамі, радавалася тым поспехам, што і ўся краіна.

У Навагрудскім раёне ў гэтым навучальным годзе працавала 60 устаноў адукацыі. Працэс аптымізацыі не абмінуў 2003-2004 навучальны год. На пачатку верасня 2003 года з-за малой напаўняльнасці былі зачынены: Кудавіцкая, Каменская пачатковыя школы, а з 01.09.2004 года:

Куравіцкая БШ, Навінская ПШ, Асташынская БШ, Борская ПШ. Для двух каляндарных і аднаго вучэбнага года гэтага шмат…

Навучальны год быў багатым на рэвалюцыйныя пераўтварэнні. Пачынаючы з 2003 года, у краіне замест уступных экзаменаў у ВНУ ўводзіцца цэнтралізаванае тэсціраванне, ліцэі пачынаюць прыём вучняў з 8 класа. Варта напомніць, што ў 2002 годзе адбыўся пераход на 5 дзённую вучэбную нядзелю і дзесяцібальную сістэму ацэнкі ведаў. Рэформа Стражава набірала абароты.

У 2003 годзе ў Гродзенскай вобласці ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі налічвалася 165151 вучань, а праз год іх было 156972 (- 8179 дзяцей). У Навагрудскім раёне налічвалася 7211 вучняў.

У вобласці было зачынена 26 школ у 2003 годзе і 23 - у 2004 годзе, па прычыне малой напаўняльнасці дзве з іх былі зачынены ў 2003 і чатыры ў 2004 годзе і ў Навагрудскім раёне.

Поруч з закрыццём малаперспектыўных школ у вобласці ішоў працэс стварэння ўстаноў новага тыпу - Цэнтраў карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі. У 2003 годзе пачалі працу 4, а ў 2004 годзе - 3 установы такога тыпу. На працягу 2003 года на тэрыторыі вобласці было выяўлена 503 дзіцяці з ліку сірот ці дзяцей, што засталіся без апекі. Пад апеку з іх было ўзята 287 дзяцей, уладкавана ў прыёмныя сем’і 39, усыноўлена 20, накіравана ў інтэрнатныя ўстановы 157 дзяцей названай катэгорыі. У 2004 годзе было выяўлена 583 дзяцей. Іх уладкаванне выглядае наступным чынам: пад апеку ўзята 312, у прыёмныя сям’і ўладкавана 80, усыноўлена - 30, накіравана ў інтэрнатныя ўстановы - 161 дзіця.

На змену інтэрнатным установам, колькасць якіх штогод скарачалася, у раёнах вобласці адчыняліся сацыяльна-педагагічныя цэнтры з адзяленнямі сацыяльных прытулкаў. У 2003 былі адкрыты 5 устаноў такога тыпу, у 2004 - 10. Навагрудскі СПЦ з аддзяленнем прытулку пачаў працу ў 2004годзе на базе школы-інтэрната. Першым дырэктарам была Стацэвіч Наталля Арцёмаўна. Адукацыйны і выхаваўчы працэс у раёне забяспечвалі 964 педагагічныя работнікі. Настаўнікі з вышэйшай адукацыяй складалі 82,7%, па вобласці - 82,4%. З вышэйшай і першай катэгорыямі 66,2%, па вобласці - 62,5%. Ахоп дашкольнай адукацыяй па раёне складаў 77,4%. Гэта быў шосты паказчык ў вобласці.

Нельга назваць 2003-2004 навучальны год плённым у плане будаўніцтва і рэканструкцыі ўстаноў адукацыі. У вобласці работы вяліся толькі на 10 аб’ектах. Унашым раёне ў гэты год была завершана другая чарга рэканструкцыі спальнага корпуса Навагрудскай школы-інтэрната для дзяцей з адхіленнямі ў паводзінах у сем’ях якіх неспрыяльныя ўмовы для жыцця на 121 месца. Гэта быў сумесны праект Навагрудскага райвыканкама з дабрачыннай арганізацыяй “PATLUX” з Люксембурга, якая інвеставала 60 тыс. даляраў ЗША.

У ВНУ паступіла 39,42% выпускнікоў сярэдняй школы. Працэнт паступлення медалістаў складаў 97,06%. Па выніках конкурсу-рэйтынгу на лепшую пастаноўку работы рэгіянальных сістэм адукацыі сістэма адукацыі Навагрудскага раёна заняла шостае месца ў вобласці.

Вопыт работы па інавацыйнай дзейнасці ў Навагрудскім раёне абагульняўся і трансляваўся за яго межамі. Вопыт работы Любчанскай школы па апрабацыі актыўных метадаў навучання малодшых школьнікаў курсу “Здаровы лад жыцця” быў прадстаўлены на рэспубліканскім семінары, як і вопыт работы Ладзеніцкай БШ па ўкараненні сацыяльна педагагічнай інавацыі “Этнашкола”. У раёне паслядоўна павялічваласяко лькасць класаў і груп, якія працавалі па тэхналогіях развіваючага навучання.

	2000-2001	2001-2002	2002-2003	2003-2004
Кольк.кл.	13	23	35	43
Кольк.груп	8	17	24	29

Акрамя вышэйназваных інавацый у 2003-2004 навучальным годзе ўкараняліся ў практыку работы тэхналогіі Дальтан і Модульнага навучання.

Новыя інфармацыйныя тэхналогіі - яшчэ адзін крок да забеспячэння даступнасці, аб’ектыўнасці і аператыўнасці інфармацыі. У межах выканання Рэспубліканскай праграмы “Інфарматызацыя сістэмы адукацыі” ў 2003-2004 навучальным годзе былі ўстаноўлены 4 новыя камп’ютарныя класы, а ў 13 устаноўлены камп’ютары для ўпраўленчай дзейнасці.

Не стаяла на месцы і работа з адоранымі вучнямі. На абласным этапе прадметных алімпіяд школьнікамі раёна было атрымана 10 дыпломаў рознай вартасці.

Атрымала далейшае развіццё сістэма дашкольнай адукацыі. Новы змест набыла інтэграцыя сямейнай і дашкольнай адукацыі.

У раёне пашырыўся спектр адукацыйных паслуг для дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця. Сетка ўстаноў спецыяльнай адукацыі была прдстаўлена 32 інтэграванымі класамі з ахопам 68 вучняў, сем дзяцей навучалася па тыпу малакамплектнай школы, цэнтрам карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі, спецшколай-інтэрнатам, 14 лагапедычнымі групамі.

Вучэбны тыдзень з 1 верасня 2002 года ў школах стаў пяцідзённы. Субота становіцца днём выхаваўчых мерапрыемстваў, экскурсій, спартыўных спаборніцтваў. Па праграмах дваннаццацігадовай школы займаліся ўсе вучні пачатковых і 4-5 класаў.

Інавацыйная дзейнасць ва ўстановах адукцыі была арганізацана па двух напрамках. У рамках рэспубліканскай інавацыйнай пляцоўкі працавалі: дзіцячы сад №6 “Школа 2100 – Беларусь”, Ладзенікская БШ - “Этнашкола.” Курсавую перападрыхтоўку на працягу навучальнага года прайшлі 216 педагагічных работнікаў. Асноўнай формай арганізацыі метадычнай работы ва ўмовах рэформы школы і пераходу на 10 бальную сістэму ацэнкі ведаў з’яўлялася ўдасканаленне прафесійных кампетэнцый і педагагічнай культуры настаўнікаў,павышэнне ўзроўню выкладання, праз рэалізацыю ў вучэбна-выхаваўчым працэсе прынцыпу асобасна-арыентаванага падыходу ў навучанні і выхаванні.

Метадычную структуру раёна складалі 60 метадычных фарміраванняў, сярод якіх: 30 раённых, 9 міжраённых, 6 занальных груп, 9 праблемных груп і семінараў. У раёне, зыходзячы з новага зместу структуры школы, было арганізавана некалькі груп: лабараторыя па адаптацыі тэхналогіі Дальтан – план, эксперыментальная група і культурна-адукацыйная пляцоўка інавацыйнай тэхналогіі.

Другім напрамкам работы метадычных фарміраванняў была работа па адпрацоўцы зместу новых праграм,забеспячэнне рознаўзроўневага зместу вучэбнага матэрыялу ва ўмовах скарочанага да пяці дзён у тыдзень вучэбнага часу і 10 бальнай ацэнкі ведаў, уменняў, навыкаў, актыўнага выкарыстання здароўезберагаючых тэхналогій.

З 01.09.2002 года ў раёне былі адкрыты ўстановы новага тыпу - ВПК “Школа дзіцячы сад”. Згодна Рашэння Навагрудскага райвыканкама №303 ад 10.08.2003 года такі статус набылі: Лаўрышаўская і Ладзенікская базавыя школы. Вялася планамерная работа па рэалізацыі дзяржаўнай праграмы “Інфарматызацыя сістэмы адукацыі”. Камп’ютарнай тэхнікай былі забяспечаны: СШ №5, Уселюбская СШ, СШ №3. Камп’ютарная тэхніка “апошніх пакаленняў” прысутнічала ў 25 з 33 школ раёна. У сувязі з пераходам на новы змест навучання значна павялічыўся ахоп дзяцей дыферанцыраваным навучаннем інфарматыцы праз вывучэнне асноў камп’ютарнай граматнасці ў пачатковых класах на факультатыўных занятках і курсах па выбару. Гэтай работай былі ахоплены 453 вучні 1-9 класаў. У СШ №5,СШ №7, Пятрэвіцкай СШ, гімназічных і ліцэйскіх класах СШ №3, СШ №4, СШ №6 вывучэнне інфарматыкі было арганізавана на павышаным узроўні.

Сістэма выхаваўчай работы ва ўстановах раёна набыла рысы адкрытых выхаваўчых сістэм. Забяспечвалася рэалізацыя праграм па далейшаму ўдасканаленню выхаваўчай прасторы. Так Валеўская СШ працавала ў 2002-2003 навучальным годзе над рэалізацыяй выхаваўчай праграмы “Прыгажосць выратуе свет”,СШ №7 – “Сістэма грамадзянска- патрыятычнага выхавання”, Ладзеніцкай БШ дзіцячага сада-“Этнашкола”.

На працягу навучальнага года павялічылася колькасць дзяцей членаў грамадскіх моладзевых і дзіцячых аб’яднанняў. Сябрамі БРСМ быў 481 вучань старэйшых класаў. Функцыянавала 27 піянерскіх дружын з ахопам 1,5 тысячы школьнікаў.

У 2002-2003 навучальным годзе пры плане ў 95 млн. руб., ад пазабюджэтнай дзейнасці, было атрымана 137460 тысяч рублёў. Лідарамі ў гэтым накірунку былі: СШ №7 - 7 мільёнаў рублёў, СШ №5, 5 млн. рублёў.

Значная ўвага на працягу года надавалася ўмацаванню матэрыяльнай базы ўстаноў адукацыі. Быў завершаны капітальны рамонт спальнага корпуса школы-інтэрната з прыцягненнем замежнага капіталу ў памеры 45 тысяч долараў ЗША, праведзены рамонт даху гімназіі №1, Бенінскай сад-СШ, Налібацкай СШ. Праведзены маштабныя работы па рамонту кацельняў Бенінскай, Кашалеўскай, Вераскоўскай, Багудзенскай, Лаўрышаўскай, Лозкаўскай школ.

Працягвалася работа па рацыяналізацыі сеткі ўстаноў адукацыі. 01.09.2002 года былі закрыты дзве пачатковыя школы - Кудавіцкая і Каменская, дзве ўстановы - Лаўрышаўская і Ладзеніцкая БШ рэарганізаваны ў дзіцячы сад - базавыя школы.

Галоўным вынікам работы педагагічных калектываў раёна можна разглядаць паступленне выпускнікоў у ВНУ. Яно склала 33% у ВНУ і 50 % у сярэднія спецыяльныя ўстановы.

2001-2002 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Установы адукацыі Навагрудскага раёна на працягу 2001-2002 навучальнага года працавалі над вырашэннем задачы паступовага пераходу адукацыі на новую структуру і змест адукацыі, над апрабацыяй і ўкараненнем у практыку работы прагрэсіўных педагагічных тэхналогій навучання і выхавання ў адпаведнасці з Праграмай рэфармавання агульнаадукацыйнай школы і Пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь “Аб асноўных напрамках развіцця нацыянальнай сістэмы адукацыі”. У межах пастаўленых задач Навагрудскім раённым выканаўчым камітэтам былі разгледжаны пытанні, вырашэнне якіх спрыяла захаванню і развіццю сеткі ўстаноў адукацыі, удасканаленню адукацыйных паслуг, падтрымцы і развіццю матэрыяльнай базы ўстаноў адукацыі, выкананню дзяржаўных і рэгіянальных праграм. Сярод іх: “Аб стане базавай адукацыі і мерах па ўдасканаленні вучэбна-выхаваўчага працэсу ў сельскай малакамплектнай школе”, “Аб стане і мерах па паляпшэнні работы па папярэджанні злачынстваў і правапарушэнняў сярод непаўнагадовых”, “Аб зацвярджэнні праграмы “Дзеці Беларусі на 2001-2005 гады”.

На першага верасня 2001 года ў раёне працавала 41 школа: 23 сярэднія, 9 базавых, 5 пачатковых, адна пачатковая школа-сад, адна базавая школа-сад, адна школа-інтэрнат для дзяцей з адхіленнямі ў паводзінах і ў сем’ях якіх неспрыяльныя ўмовы для жыцця, спецшкола-інтэрнат для дзяцей з цяжкімі парушэннямі мовы. Дзейнічала 25 дашкольных устаноў, 6 устаноў пазашкольнай адукацыі, 2 спартыўныя школы, 2 вучэбна-вытворчыя камбінаты, цэнтр карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі. (Усяго 75 устаноў).

З 01.09.2001 былі зачынены: Дзяляціцкая базавая школа, а Купісская БШ рэарганізавана ў пачатковую школу-сад.

На пачатак навучальнага года ва ўсіх тыпах школ навучаліся 7937 вучняў, у дашольных установах выхоўваліся 1729 дашкольнікаў. На падрыхтоўку ўстаноў да пачатку навучальнага года было асвоена 15 млн. 608 тысяч рублёў.

Далейшаё развіццё атрымала сістэма школьнага харчавання. Камбінатам школьнага харчавання з 1999 года забяспечвалася якаснае гарачае харчаванне ў школах горада. Бацькоўскай даплатай за харчаванне было ахоплена 70% вучняў 5-11 класаў. У сярэдніх і базавых школах сяла харчаванне вучняў было арганізавана ўпраўленнем адукацыі.

Школу скончылі ў 2000-2001 навучальным годзе 504 выпускнікі, 61 з іх былі ўзнагароджаны залатымі і сярэбранымі медалямі.У ВНУ паступілі 136 юнакоў і дзяўчат, што склала 29% ад агульнай колькасці выпускнікоў. (Папярэдні навучальны год, 1999-2000, гэты паказчык складаў 21,7% абласны паказчык - 40%). Студэнтамі вузаў сталі 83,6% медалістаў, па вобласці - 84%. Лепшыя паказчыкі былі ў выпускнікоў СШ №6 і СШ №4, ніжэйшыя ў выпускнікоў Любчанскай, Вераскоўскай, Пятрэвіцкай, Ацмінаўскай сярэдніх школ.

У той год 874 вучні 9 класаў сталі выпускнікамі базавай школы, 567 у горадзе і 307 на сяле. 57 выпускнікоў базавай школы атрымалі пасведчанне з адзнакай.Працягнулі навучанне ў 10 класе 527 выпускнікоў базавай школы, што склала 61%, абласны паказчык - 51,6%.

У раёне былі прыняты дадатковыя меры па развіццю спецыяльнай адукацыі. Праводзілася мэтанакіраваная работа па ахопу дзяцей шостага года жыцця дашкольнай адукацыяй. Калі ў 1998 годзе 80,1% шасцігодак наведвалі дашкольныя ўстановы, то ў 2000-2001 - 84,3%.

Установы адукацыі мэтанакіравана працавалі па задавальненні адукацыйных запытаў вучняў і іх бацькоў. У дашкольных установах 47% дзяцей былі ахоплены платнымі адукацыйнымі паслугамі. Калі сярод вучняў 8-11класаў ахоп дыферэнцыяцыяй складаў у 1999 годзе толькі 27,7%, то ў 2000-2001 навучальным годзе ён дасягнуў 62,1% ад агульнай колькасці старшакласнікаў. Былі адкрыты ліцэйскія класы ў СШ №4, профільныя ў СШ №2, СШ №4, СШ №5, СШ №6, СШ №7, Ладзеніцкай БШ, працавала Валеўская СШ з эстэтычным ухілам. Праведзеная работа па дыферанцыяцыі мела станоўчыя вынікі. Павялічылася колькасць пераможцаў прадметных алімпіяд на абласным узроўні з 10 у 1999-2000 навучальным годзе да 13 у 2000-2001 навучальным годзе.

Вучэбны працэс у раёне забяспечвалі 987 педагагічных работнікаў. З іх мелі вышэйшую катэгорыю 775 ці 79%. Вышэйшую і першую кваліфікацыйную катэгорыю мелі 564 ці 57,6%.

Станоўчую дынаміку набыў у раёне арганізаваны дзіцячы рух. Агульная колькасць школьных дзіцячых арганізацый і аб’яднанняў складала 99. На ўзроўні раёна функцыянаваў Савет асацыяцыі “Нёман”, пашырылася колькасць піянерскіх арганізацый, дзейнічала 17 дружын, у якіх налічвалася 1200 членаў. Добрых вынікаў у рабоце дасягнулі пазашкольныя арганізацыі. Імі было заваявана на рэспубліканскіх конкурсах і спаборніцтвах 30 прызавых месцаў.

2000-2001 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Мяняюцца лісткі календара, мяняюцца месяцы, гады, дзесяцігоддзі. Хтосьці марыць быць сведкам пэўнага года, нехта замахваецца на дзесяцігоддзе. Далёка не кожны з жыхароў планеты Зямля ажыццявіў сваю мару: жыць у двух стагоддзях. Размова пра тое, што нам, народжаным у 60-я гады 20 стагоддзя, пашчасціць перажыць не толькі мяжу вякоў, але і тысячагоддзяў, нават не ўсплывала. Пра гэта не думалі, не ставілі мэтаў, а проста жылі. Асэнсаванне гістарычнай значнасці і ўнікальнасці часу прыйшло значна пазней…

Нягледзячы на эксклюзіўнасць перыяду, можна канстатаваць, што сістэма адукацыі Навагрудскага раёна функцыянавала. А з якім багажом яна пераступіла гэтыя два рубяжы, паспрабую паказаць.

Кропкамі росту і кропкамі памяншэння служаць установы адукацыі і колькасць дзяцей, што іх наведваюць. А ў разглядаемым навучальным годзе напаўняльнасць навучальных устаноў выглядала так:

1.СШ №1 - 300 вучняў

2.СШ №2 - 358

3.СШ №3 - 586

4.СШ №4 - 795

5.СШ №5 - 1165

6.СШ №6 - 727

7.СШ №7 - 728

8.Бенінская СШ - 84

9.Валеўская СШ - 178

10.Вераскоўская СШ - 91

11.Вераб’евіцкая СШ - 102

12.Уселюбская СШ - 136

13.Валковіцкая СШ - 95

14.Гарадзечанская СШ -104

15.З.Ятраўская СШ - 91

16.Кашалеўская СШ - 122

17.Любчанская СШ - 437

18.Масцішчанская СШ - 117

19.Налібацкая СШ - 79

20. Ацмінаўская СШ - 126

21.Пятрэвіцкая СШ - 187

22.Шчорсаўская СШ - 107

23.Нягневіцкая СШ - 290

24.Багудзенская БШ - 38

25.Брольніцкая БШ - 66

26.Куравіцкая БШ - 27

27.Лаўрышаўская БШ - 60

28.Ладзеніцкая БШ - 88

29.Лозкаўская БШ - 39

30.Гагарынская БШ -18

31.Няўдзянская БШ - 40

32.Асташынская БШ - 38

33.Пуцэвіцкая БШ - 45

34.Борская ПШ - 15

35.Каменская ПШ -7

36.Несутыцкая ПШ - 12

37.Навінская ПШ - 13

38.Купісская ПШ - 11

39.Навагрудская школа-інтэрнат для дзяцей з адхіленнямі ў паводзінах і ў сем’ях якіх неспрыяльныя ўмовы для жыцця -149

40.Навагрудская спецыяльная школа-інтэрнат для дзяцей з цяжкімі парушэннямі мовы -162.

У разрэзе класаў колькасны склад вучняў школ раёна меў такі выгляд:

№	клас	Кольк.кл. кампл. Усяго	Кольк. вучняў	З іх кл.камп. у горадзе	Вучняў у горадзе
1.	Падр.	50	563	20	355
2.	1	48	580	18	362
3.	2	50	663	19	406
4.	3	47	612	16	338
5.	4	9	176	7	159
6.	5	49	799	21	477
7.	6	52	818	24	512
8.	7	43	773	22	470
9.	8	52	833	24	519
10.	9	51	833	23	577
11.	10	32	512	15	326
12.	11	31	414	14	257
	Усяго:	498	7626	283	4758

А вось разбіўка па класах у інтэрнатных установах.

Школа-інт.                               Спецшкола-інт.

клас	Кольк. камплек.	Кольк. вучняў	Колк. камплект.	Кольк. вучняў
Падр.	1	14	1	12
1	1	10	2	20
2	1		2	22
3	-	-	-	-
4	1	18	2	18
5	1	14	2	19
6	2	18	1	11
7	2	26	2	20
8	2	23	1	11
9	2	18	2	21
10	-	-	1	8

Як бачым, нягледзячы на колькасную перавагу па школах на сяле, дзяцей у іх навучалася значна менш, чым у горадзе - 4758 і 3860 адпаведна.

У школах раёна, як і па рэспубліцы, набірала абароты, стартаваўшая ў 1998 годзе рэформа школы. Першы выпуск дванаццацікласнікаў павінен быў адбыцца ў 2008 годзе… Але не будзем забягаць наперад.

Тое, што было напрацавана савецкай школай, прыносіла свае плады і ў школе незалежнай Беларусі.

Прадметныя алімпіяды… Лічылася прэстыжным быць пераможцам па таму ці іншаму прадмету на раённым, абласным ці рэспубліканскім этапах. Праўда такіх прэферэнцый, якія атрымлівалі пераможцы ў больш познія часы, не было. Але быць пераможцам на мяжы стагоддзяў і тысячагоддзяў - гэта ўжо ганарова. Пераможцамі другога этапу прадметных алімпіяд у

2000-2001 навучальным годзе былі:

Па беларускай мове:

1.Гайнава Наталля 9кл. СШ №4

2.Ціхановіч Наталля 10кл. СШ №5

3.Касцецкая Дар’я 11кл. СШ №5

4.Акулік Аляксей 11 кл. СШ №5

Па рускай мове:

1. Талако….. 9кл. Нягневіцкая СШ
2. Карбавец Алеся 10 кл. СШ №5
3. Бушміч Наталля 11 кл. СШ №6
4. Нашко Алена 11 кл. СШ №1

Па біялогіі:

1.Хвалько Сцяпан 9 кл. СШ №6

2.Таранько Сяргей 10 кл. Бенінская СШ

3.Гушча Максім 11 кл. СШ №5

Па хіміі:

     1.Шырокі Алег 9 кл. СШ №5

     2.Арцюх Міхаіл 10 кл. СШ №5

     3.Бесараб Сяргей 10 кл. СШ №3

Па геграфіі:

1.Курцэвіч Валянцін 9 кл. СШ №3

2.Пісарук Аляксанр 10 кл. СШ №4

3.Бузюк Іван 11 кл. СШ №3

4.Рудзько Ігар 11 кл. Любчанская СШ

Па гісторыі:

       1.Гурына Юлія 9кл. СШ №6

       2.Ляўковіч Аня 10 кл. СШ №4

       3.Краўчук Таццяна 11 кл. СШ №4

       4.Казлоў Антон 11 кл. СШ №5

Па матэматыцы:

1.Івашко Наталля 7 кл. Масцішчанская СШ

2.Шах Аляксандр 8кл .СШ №8

3.Каляда Кацярына 8кл. СШ №1

4.Богаз Аляксей 9кл. СШ №4

5.Говар Андрэй 9 кл. СШ №7

Па фізіцы:

         1.Станкевіч Андрэй 9кл. СШ №7

         2.Рамашэўскі Аляксандр 10 кл. Нягневіцкая СШ

         3.Манеўскі Дзмітрый 11кл. СШ №7

Па інфарматыцы:

1.Радзвіч Аляксей 9кл. СШ №2

2.Бабань Наталля 11кл. Нягневіцкая СШ

Па астраноміі:

       1.Раманюк Дзмітрый 11 кл. СШ №5

Па эканоміцы:

1.Майсейчык Дзмітрый 11 кл. СШ №6

2.Туманава Наталля 11 кл. СШ №6

Па замежных мовах:

       1.Юч Юлія 10кл. СШ №5 англ.мова

       2.Трыбун Кацярына 11кл. СШ №7 англ. мова

       3.Кашына Алеся 10 кл. СШ №1 ням.мова

       4.Дзічко Таццяна 11 кл. Вераскоўская СШ ням.мова

       5.Валошка Таццяна 10 кл. СШ №6 франц.мова

       6.Конан Алеся 11кл. Шчорсаўская СШ

Такім чынам, прадстаўнікі 12 школ атрымалі дыпломы пераможцаў. Лідарамі былі: СШ №5 – 9 пераможцаў, СШ№4 - 7 пераможцаў,СШ №6 - 7 пераможцаў.

1999-2000 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Колькасць выпускнікоў сярэдняй школы па выніках 1999-2000 навучальнага года склала 457 юнакоў і дзяўчат. З іх атрымалі залатыя і сярэбраныя медалі 13,8% ці 63 чалавекі, 51 стаў студэнтам ВНУ па выніках уступнай кампаніі.

Завяршыўся другі год адукацыйнай рэформы Стражава. У раёне, на канец навучальнага, года налічвалася 16 сярэдніх школ, дзе навучалася ў 194 класах-камплектах 2401 дзіця. Сярэдняя напаўняльнасць класаў складала 12,3 вучня. У сярэдніх школах горада ў 224 класах-камплектах навучалася 5081 дзіця. Сярэдняя напаўняльнасць складала 22,6 вучня. 12 базавых школ прадастаўлялі адукацыйныя паслугі 552 вучням. Сярэдняя напаўняльнасць класаў у гэтых школах складала 6,06 вучня. Базавыя ўстановы горада былі прадстаўлены школай-інтэрнатам і спец. школай-інтэрнатам з колькасцю вучняў 164 і 170 адпаведна. Сярэдняя напаўняльнасць класаў ў гэтых установах складала 10,6 вучня. На сяле працавалі пяць пачатковых школ. Усе яны, акрамя Борскай, былі адна і двухкамплектнымі з колькасцю вучняў ад 7 – Каменская, да 18 - у Навінскай. У Борскай школе навучаўся ў 4 класах 31 вучань. Усяго ў пачатковых школах налічвалася 71 дзіця, яны навучаліся ў 9 класах- камплектах. Сярэдняя напаўняльнасць класаў у школах гэтага тыпу складала 7,8 вучня.

З 8439 вучняў, што скончылі навучальны год, першакласнікі складалі 580, а выпускнікі базавай школы - 767…

1998-1999 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Кожная прыступка ўверх па кар’ернай лесвіцы дазваляе ахапіць зрокам значна большае поле ў той ці іншай прафесіі. Так здарылася, што аўтар гэтых радкоў у жніўні 1998 года заняў пасаду дырэктара Навагрудскай школы-інтэрната для дзяцей з адхіленнямі ў паводзінах у сем’ях якіх неспрыяльныя ўмовы для жыцця. Сказаць, што гэта пашырыла светапогляд - значыць нічога не сказаць. З’явілася магчымысць ацаніць, убачыць не маленькі кавалачак школы, той участак, за які адказвае настаўнік- прадметнік, а ў цэлым будаваць стратэгію і вызначаць тактыку школы, за якую ты адказваеш. Першыя ўражанні - самыя моцныя, а ўразілі людзі, кіраўнікі школ, з якімі давялася поруч працаваць. Набірацца вопыту прыходзілася вельмі хутка. Галоўнае было ў каго. У той навучальны год на капітанскім мосціку стаялі людзі-легенды:

- Антановіч Уладзімір Феліцыянавіч - дырэктар Нягневіцкай СШ

- Вярбіцкі Уладзімір Уладзіміравіч - дырэктар Гарадзечанскай СШ

- Стома Уладзімір Ціханавіч - дырэктар Пятрэвіцкай СШ

- Быстрык Аляксандр Сцяпанавіч - дырэктар СШ №5

- Паддубіцкі Іван Серафімавіч - дырэктар Шчорсаўскай СШ

- Іваноў Уладзімір Віктаравіч - дырэктар спецшколы-інтэрната

- Кавальчук Ігар Адамавіч - дырэктар Уселюбскага ВВК

- Качан Іван Мікалаевіч - дырэктар Кашалеўскай СШ

- Бурлыка Уладзімір Аляксеевіч - дырэктар СШ №3

- Анцух Галіна Уладзіміраўна - дырэктар Уселюбскай СШ.

На пачатак 1998-1999 навучальнага года ў раёне працавала 44 школы.

№	Назва школы	Колькасць вучняў	Колькасць кл.кампл.
1.	Ацмінаўская СШ	126	11
2.	Валеўская СШ	170	11
3.	Вераб’евіцкая СШ	135	11
4.	Уселюбская СШ	144	11
5.	Валковіцкая СШ	114	11
6.	Гарадзечанская СШ	126	11
7.	Бенінская СШ	107	11
8.	З.Ятраўская СШ	121	11
9.	Кашалеўская СШ	129	11
10.	Масцішчанская СШ	101	11
11.	Любчанская СШ	411	20
12.	Налібацкая СШ	106	11
13.	Вераскоўская СШ	135	11
14.	Нягневіцкая СШ	306	17
15.	Пятрэвіцкая СШ	178	11
16.	Шчорсаўская СШ	102	11
17.	СШ№1 г.Навагрудка	378	23
18.	СШ№2г.Навагрудка	415	20
19.	СШ№3 г.Навагрудка	714	31
20.	СШ№4 г.Навагрудка	688	29
21.	СШ№5 г.Навагрудка	1242	49
22.	СШ №6 г.Навагрудка	722	31
23	СШ№7 г.Навагрудка	973	40
24.	Асташынская БШ	32	7
25.	Брольніцкая БШ	77	9
26.	Лаўрышаўская БШ	50	9
27.	Багудзенкаўская БШ	29	7
28.	Гагарынская БШ	19	4
29.	Дзяляціцкая БШ	28	7
30.	Купісская БШ	25	7
31.	Куравіцкая БШ	32	6
32.	Ладзеніцкая БШ	109	9
33.	Лозкаўская БШ	32	6
34.	Няўдзянская БШ	40	7
35.	Навінская БШ	24	7
36.	Пуцэвіцкая БШ	52	8
37.	Навагрудская школа- інт.	123	10
38.	Навагрудская спец.школа- інтэрнат	151	15
39.	Борская ПШ	37	4
40.	Каменская ПШ	13	1
41.	Кудавіцкая ПШ	10	2
42.	Несутыцкая ПШ	5	1
43.	Ляхавіцкая ПШ	9	1
44.	Сянежыцкая ПШ	6	1

Усяго школы наведвала 8541 дзіця, з іх у сярэдніх школах навучаліся 7644, у базавых - 549,у пачатковых - 80,у школах-інтэрнатах - 274. Колькасць вучняў сельскіх школ усіх тыпаў складала 3170 вучняў, у 1 класе навучаліся 313 дзетак, у выпускным 9 класе – 301вучань.

У горадзе і раёне працавала 27 дашкольных дзіцячых устаноў рознай формы прыналежнасці. На сяле іх колькасць складала 18, іх наведвала 441 дзіця. Праектная магутнасць гэтых устаноў складала 807 дашкольнікаў у змену. У дзевяці дзіцячых дашкольных установах горада выхоўваліся 1502 дашкольнікі. Патэнцыяльныя праектныя магчымасці складалі 1657 дзяцей. Дзякуючы нядаўна (1991 г.) адкрытаму дзіцячаму саду №11, у горадзе была вырашана праблема свабодных месцаў у дзіцячых садах, але, калі ўлічыць, што ў гарадскіх садах размяшчаліся па аднаму, а то і па два першыя класы, становіцца відавочным, што гораду патрэбен яшчэ адзін дзіцячы сад. Гэта відавочна, але час да яго будаўніцтва будзе адлічваць гады і дзесяцігоддзі. Новы дзіцячы сад у горадзе Навагрудку з’явіцца толькі ў 2019 годзе…

Нягледзячы на тое, што значная колькасць дзяцей з аддаленых вёсак падвозілася да месца навучання школьнымі аўтобусамі, на сяле функцыянавала пяць прышкольных інтэрнатаў, у якіх пражывалі 85 школьнікаў. Напаўняльнасць іх была невысокая. Так у Валеўскім прышкольным інтэрнаце пражывалі 25 вучняў, ва Уселюбскім - 12, З. Ятраўскім - 20, Налібацкім - 11, Пятрэвіцкім - 17.

На завочным навучанні, з мэтай атрымання сярэдняй адукацыі, знаходзілася 89 маладых рабочых і калгаснікаў. У Любчанскай СШ - 1, З.Ятраўскай СШ - 1, Гарадзечанскай СШ - 1, СШ №2 - 86 маладых людзей.

На пачатку 90-х гадоў пачынае прасочвацца тэндэнцыя змяншэння колькасці вучняў агульнаадукацыйных школ. Гэта добра бачна на прыкладзе выпускнікоў базавай школы. У 1996 годзе базавую школу скончылі 747 юнакоў і дзяўчат, у 1997-755, у 1999-716…

1997-1998 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

   1997-1998 навучальны год стаў часам, калі дзве адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі, Навагрудскі раён і горад Навагрудак, былі аб’яднаны ў адну - Навагрудскі раён, дзве рэгіянальныя сістэмы адукацыі, раённая і гарадская, зліліся ў адну. Кіраўніком Упраўлення адукацыі Навагрудскага райвыканкама была прызначана Буйвал А.П. На сяле працавала16 сярэдніх школ, у якіх навучаліся 2449 вучняў, 13 базавых, у якіх навучаўся 531 вучань і 6 пачатковых школ, якія наведвалі 89 дзяцей. Агульная колькасць сельскіх вучняў складала 3069. Камплектацыя па класах на сяле мела наступны выгляд:

№	Клас	Колькасць класаў	Колькасць вучняў
1.	1клас	36	307
2.	2 клас	36	313
3.	3 клас	36	326
4.	4 клас	36	324
5.	5 клас	30	325
6.	6 клас	31	282
7.	7 клас	29	320
8.	8 клас	41	301
9.	9 клас	18	247
10.	10 клас	17	163
11.	11 клас	18	159

Усе сельскія школы былі беларускамоўнымі. Гарадскія ўстановы адукацыі былі прадстаўлены:7 сярэднімі школамі, адной школай- інтэрнатам і адной спецыяльнай школай-інтэрнатам для дзяцей з цяжкімі парушэннямі мовы, 9 дашкольнымі садкамі, 4 установамі дадатковай адукацыі і адной спартыўнай школай. У раёне працаваў дзіцячы аздараўленчы лагер “Свіцязь”.

На працягу навучальнага года ва ўстановах адукацыі вялася актыўная падрыхтоўчая работа па святкаванні 200 годдзя з дня нараджэння А.Міцкевіча.

1996-1997 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

1996-1997 навучальны год пакінуў на стужцы часу столькі замецін, што з ліхвой хапіла б на некалькі звычайных гадоў. Пра такі час кажуць, што ён “лёсавызначальны”, - і гэта так. Мяркуйце самі:

 

1. У нашай краіне ў лістападзе 1996 года адбыўся Рэферэндум.
2. У ЗША пачынаецца масавы продаж DVD дыскаў і прайгравальнікаў да іх.

Прайшло пяць гадоў пасля распаду СССР, а паследкі яшчэ адгукаліся. У краіне ішоў пошук уласнага шляху развіцця, пошук аптымальнай эканамічнай і палітычнай мадэлі.

У 1996-1997 навучальным годзе Рашэннем гарадскога выканаўчага камітэта зацверджана “Комплексная праграма развіцця адукацыі і выхавання ў г.Навагрудку да 2000 года”.

Рашэннем раённага выканаўчага камітэта быў зацверджаны “План пазашкольнага выхавання моладзі да 2000 года”. Адметнасцю названага дакумента варта назваць тое, што ці не ўпершыню за апошнія дзесяцігоддзі ідзе звяртанне да гістарычнага мінулага рэгіёна, асэнсаванне рэгіянальнай гісторыка-культурнай спадчыны. Робіцца спроба ў чарговы раз дэкларыраваць, што работа з сям’ёй з’яўляецца магістральнай.

У гэты перыяд у раёне, як у цэлым па рэспубліцы, адсутнічаюць цэнтралізаваныя дзіцячыя грамадскія арганізацыі. Кожны рэгіён, кожная школа стварае нешта сваё. Так у СШ №1 г. Навагрудка працаваў “Саюз моладзі Навагрудчыны”, у СШ №2 “Юныя знайкі” і “Радзімічы”.

Установамі дадатковай адукацыі было ахоплена 2187 дзяцей школьнага ўзросту, што складала 43% ад агульнай колькасці вучняў. У 7 сярэдніх школах горада навучаліія, па стане

на 01.09.1996 года, 5083 дзіцяці. Працавала 9 дзіцячых дашкольных устаноў у горадзе, з іх адна знаходзілася на балансе Навагрудскага завода газавай апаратуры.

Ва ўсіх першых класах гарадскіх школ пачалося вывучэнне замежнай мовы і рытмікі. Працягваўся працэс “беларусізацыі”, але не такімі шпаркімі тэмпамі. З 24 першых класаў горада беларускамоўнымі былі 17. У чатырох з сямі гарадскіх школ у штатны расклад была ўведзена пасада “педагога сацыяльнага”.

У 1996-1997 навучальным годзе ў раёне працавала 35 школ. З іх сярэдніх - 16, базавых - 13, пачатковых - 6.Колькасць вучняў складала 3066. Сярэднія школы наведвалі 2449 дзетак, базавыя -522, пачатковыя -78. Усе сельскія школы былі беларускамоўныя.

1995-1996 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Так бывае ў жыцці, што адна падзея цягне за сабой чараду другіх, часам пакідаючы па-за ўвагай тую, што паслужыла каталізатарам усяго. Распад Савецкага Саюза, крах сістэмы сацыялізму, аб’яднанне Германіі, развал Югаславіі, першая чачэнская вайна... Гэта не пералік падзей, а лагічны лацужок, які стаў магчымым пасля знікненя СССР.

1995 год павінен быў стаць знакавым для развіцця адукацыі. Завяршалася рэалізацыя комплексна-мэтавай праграмы работы з педагагічнмі кадрамі “Настаўнік”, прынятай яшчэ ў БССР, але пра гэта і не ўспомнілі. Быў другі час, другія прыярытэты.

У Навагрудскім раёне працавала 16 сярэдніх школ. Колькасць вучняў складала 2403. Тыповы партэт сельскай сярэдняй школы меў наступны выгляд: школа без паралельных класаў, за выключэннем Любчанскай і Нягневіцкай, колькасць вучняў ад 100 да 163, за выключэннем Любчанскай - 396, Нягневіцкай - 315, Бенінскай - 98. Усе школы размяшчаліся ў тыпавых будынках, Бенінская – у новым. Колькасць першакласнікаў, што навучаліся ў сярэдніх школах на пачатак навучальнага года, склала247, вучняў 9 класа - 194, 11 класа - 162. Акрамя сярэдніх школ працавала 12 базавых з ахопам 509 вучняў, якія былі размеркаваны па 96 класах-камплектах. Ні ў адной з базавых школ не было паралельных класаў, больш таго, з 12 школ 9 класаў- камплектаў мелі толькі тры: Брольніцкая, Лозкаўская, Пуцэвіцкая. Менш за ўсё класаў-камплектаў налічвалася ў Гагарынскай і Лаўрышаўскай па 4, Зубкаўскай - 6. Толькі адна Лозкаўская базавая школа налічвала 104 вучні, а Гагарынская і Зубкаўская - па 16, Кудавіцкая - 24. Усе базавыя школы, за выключэннем Ладзеніцкай, размяшчаліся ў тыпавых будынках. У пасляваенныя гады самым масавым тыпам школ у нашым раёне і ў цэлым па краіне былі пачатковыя. Яны размяшчаліся амаль у кожнай вёсцы. У пяцідзясятыя гады іх налівалася больш за 70. У 1995-1996 навучальным годзе іх засталося 6, у якіх навучаліся 102 дзіцяці. Адна з іх, Борская, была чатырохкамплектнай, навучаліся 40 дзяцей, Сянежыцкая - аднакамплектная, навучаліся 6 дзяцей, астатнія былі двух- камплектнымі.Усе пачатковыя школы размяшчаліся ў тыпавых будынках. Ва ўсіх тыпах школ навучаліся 3014 дзяцей. Пры Налібацкай, Валеўскай, З.-Ятраўскай, Кашалеўскай і Пятрэвіцкай школах працавалі прышкольныя інтэрнаты.

1995-1996 навучальны год стаў апошнім, калі горад і раён належалі да розных адміністрацыйных адзінак. Чым ён быў адметны? Гэта быў год пошуку новых падыходаў у выхаваўчай рабоце. На змену савецкай сістэме выхавання прыйшла другая. Робіцца спроба адмовіцца ад піянерскай і камсамольскай арганізацый, стварыць альтэрнатыўныя з нацыянальным каларытам. Адмяняецца абавязковая школьная форма. Узрастае роля царквы… Ствараецца і ўкараняецца ў практыку другое пакаленне нацыянальных школьных падручнікаў…

1994-1995 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

У 1994 годзе адбыліся кадравыя змены ў Міністэрстве адукацыі краіны. Міністрам адукацыі быў назначаны В.І. Стражаў. Чалавек, навуковец, кіраўнік, які застанецца ў гісторыі адукацыі як аўтар паспяховай адукацыйнай рэформы. Але гэта будзе пасля…

У 1994 годзе краіна стала прэзідэнцкай. Пачынаецца эксперымент па апрабацыі мадэляў профільных класаў на базе асобных рэгіёнаў.

На тэрыторыі Навагрудскага раёна дзейнічаюць дзве адміністратыўныя адзінкі - Навагрудскі раён (Навагрудскі раённы выканаўчы камітэт) і г.Навагрудак (Навагрудскі гарадскі выканаўчы камітэт), працуе раённы аддзел народнай адукацыі на чале з Качаном Іванам Мікалаевічам і гарадскі аддзел народнай адукацыі на чале з Вайтовічам Міхаілам Канстанцінавічам.

У раёне працуе 16 сярэдніх, 14 базавых і 7 пачатковых школ, 2 вучэбна-вытворчыя камбінаты, спартыўная школа, раённая турбаза, і ўстановы дашкольнай адукацыі.

Школы раёна былі прадстаўлены:

№	Школа	Колькасць кл.камп.	Колькасць вучняў	1кл.	9кл.	11кл.
1.	Валеўская СШ	11кл.камп.	154	14	12	12
2.	Вераскоўская	11кл.камп.	102	11	5	8
3.	Вераб’евіцкая	11кл.камп.	129	11	11	4
4.	Уселюбская	11кл.камп.	150	18	15	6
5.	Валковіцкая	11кл.камп.	107	10	9	7
6.	Гарадзечанская	11кл. камп.	128	17	9	4
7.	Бенінская	11кл.камп.	97	10	5	10
8.	З.Ятраўская	11кл.камп.	109	8	7	6
9.	Кашалеўская	11кл.камп.	108	11	9	4
10.	Любчанская	21кл.камп.	365	35	39	15
11.	Масцішчанская	11кл.камп.	77	8	4	3
12.	Налібацкая	11кл.камп.	117	9	10	11
13.	Нягневіцкая	16кл.камп.	249	37	37	11
14.	Ацмінаўская	11кл.камп.	98	17	3	2
15.	Пятрэвіцкая	11кл.камп.	149	17	12	4
16.	Шчорсаўская	11кл.камп.	102	8	5	15
	УСЯГО:	151кл.	2306	236	192	129
1.	Брольніцкая БШ	9кл.камп.	65	14	8
2.	Багудзенская	7кл.камп.	24	1	2
3.	Гагарынская	7кл.камп.	16	1	2
4.	Дзяляціцкая	6кл.камп.	20	3	2
5.	Зубкаўская	6кл.камп.	15	2	2
6.	Кудавіцкая	5кл.камп.	13	2	-
7.	Купісская	6кл.камп.	21	4	-
8.	Куравіцкая	6кл.камп.	25	1	3
9.	Ладзеніцкая	9кл.камп.	103	13	8
10.	Лозкаўская	7кл.камп.	27	1	1
11.	Лаўрышаўская	8кл.камп.	50	5	7
12.	Асташынская	8кл.камп.	36	4	4
13.	Навінская	6кл.камп.	27	1	2
14.	Пуцэвіцкая	9кл.камп.	48	9	2
	УСЯГО:	93кл.камп.	481	63	64
1.	БорскаяПШ	4кл.камп.	35	10
2.	Каменская	2кл.камп.	11	4
3.	Несутыцкая	1кл.камп.	10	4
4.	Няўдзянская	3кл.камп.	19	7
5.	Ляхавіцкая	2кл.камп.	10	3
6.	Касадворская	1кл.камп.	5	3
7.	Сянежыцкая	1кл.камп.	7	5
	УСЯГО:	14кл.камп.	97	26
	УСЯГО ПА ШКОЛАХ СЯЛА	258	2884	325	256	129

Гарадскія ўстановы ў 1994-1995 годзе былі прадстаўлены 7 сярэднімі школамі, адной базавай школай-інтэрнатам, адной спецшколай- інтэрнатам, у якіх навучаліся 5230 вучняў.

Першы клас наведвалі 570 дзяцей, у 10-11 класах навучаліся 470 вучняў. У школах горада было 215 класаў-камплектаў (на сяле-258). Сярэдняя напаўняльнасць класаў у школах сельскай мясцовасці складала - 11,17, а ў гарадскіх установах - 24,3 вучня. У дашкольных установах праходзіла навучанне 1197 вучняў першых класаў.

Групы падоўжанага дня наведвалі 400 вучняў.Спецыяльную школу-інтэрнат для дзяцей з цяжкімі парушэннямі мовы наведвалі 175 вучняў з 14 раёнаў, а школу-інтэрнат для дзяцей з адхіленнямі ў паводзінах і якія выхоўваюцца ў сем’ях з неспрыяльнымі ўмовамі для жыцця - 180 дзетак з 16 раёнаў Гродзенскай вобласці. Дашкольнымі ўстановамі было ахоплена 1200 дзяцей ва ўзросце 3-6 гадоў. Працавала 4 установы пазашкольнай адукацыі: Цэнтр пазашкольнай работы, Цэнтр тэхнічнай творчасці навучэнцаў, Станцыя юных натуралістаў, Турыстычная база. Паслугамі спартыўнай школы карысталася 350 вучняў…

1993-1994 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Некалькі гадоў таму, у 1991 годзе, адбыўся распад СССР. Саюзныя рэспублікі сталі паўнапраўнымі суб’ектамі міжнароднага права, набылі незалежнасць. Беларусь была ў іх ліку. Набыты статус не вырашыў праблем. Краіна жыла як у тумане. Набытая суверэннасць вельмі складана асэнсоўвалася людзьмі. Была краіна, якая, здавалася, не мела межаў. Маючы ў кішэні 100 рублёў, ты адчуваў сябе камфортна і ў Мінску, і ў Ашхабадзе, і ў Маскве. Такога паняцця як “віза” для паездкі ў Літву… Хто мог пра гэта падумаць у 70-я ці 80-я гады? Мы ганарыліся супольнымі дасягненнямі, мы выхоўваліся на подзвігах герояў Вялікай Айчыннай вайны, вострава Даманскі. Магчыма і подзвіг 12-й заставы Маскоўскага пагранатраду ў Таджыкістане - гэта рэха таго савецкага выхавання? Патрыятызм не на паперы, а на справе. Інтэрнацыяналізм, як краевугольны камень, у сістэме каштоўнасцей - складальнік выхаваўчай савецкай сістэмы, а тут – “парад” суверэнітэтаў… Пераход да новых прынцыпаў гаспадарання, дзе не чалавек працы на першым месцы, а грошы, ”эконамическая целесообразность”. У гэтыя варункі трапілі мільёны савецкіх грамадзян. З’яўленне беспрацоўных стала па - за разуменнем большасці гэтых людзей. Дзіцячы садок - у кожным калгасе, школа – адна на некалькі вёсак, клуб, бібліятэка, магазін - у кожнай вёсцы. Рэйсавыя аўтобусы, што звязвалі кожную вёску з райцэнтрам, ездзілі 5-7 разоў у дзень, бальніца не толькі ў горадзе, але і пасёлках, ФАПы амаль у кожнай вёсцы. Гэта было і, здавалася, будзе вечна… Але з распадам вялікай краіны ўсё гэта паступова зыходзіць.

На фоне такіх варункаў пачынаўся 1993-1994 навучальны год. У нашым Навагрудскім раёне працавала 16 сярэдніх школ, якія наведвала 2181 дзіця. Размеркаванне па ступенях навучання выглядала наступным чынам:

1-4 кл. - 891 вучань,

5-9 кл. - 999 вучняў,

10-11кл. - 291 вучань.

Няпоўных сярэдніх было 16 школ. Колькасць вучняў складала 514 чалавек. У1-4 класах навучалася 226 вучняў, у 5-9 класах - 289. Акрамя названых тыпаў школ у раёне працягвалі працу 6 пачатковых школ, якія наведвала 81 дзіця. Агульная колькасць сельскіх школьнікаў складала на 01.09.1993 года 2778. Пры 9 сярэдніх школах працавалі прышкольныя інтэрнаты, у якіх пражывала:

1.Валеўскі інтэрнат - 18 вучняў

2.Вераб’евіцкі інтэрнат - 10 вучняў

3.Уселюбскі інтэрнат - 10 вучняў

4.Ятраўскі інтэрнат - 10 вучняў

5.Кашалеўскі інтэрнат - 15 вучняў

6.Налібацкі інтэрнат - 15 вучняў

7.Пятрэвіцкі інтэрнат - 15 вучняў

8.Куравіцкі інтэрнат - 8 вучняў

9.Любчанскі інтэрнат - 29 вучняў.

Агулам пражывала 130 дзяцей з аддаленых вёсак.

Групамі падоўжанага дня, якіх было адкрыта 35, было ахоплена 800 сельскіх школьнікаў.

У двух сельскіх дашкольных ўстановах, які знаходзіліся на балансе раённага аддзела народнай адукацыі, выхоўвалася 220 дашкольнікаў. (Ва Уселюбскім - 90, Любчанскім - 13 дзяцей). Уцэлым дашкольнай адукацыяй у раёне было ахоплена ў 1993-1994 навучальным годзе 765 дашкольнікаў. Гэтыя 16 дашкольных устаноў з’явіліся, фунцыянавалі, развіваліся, дзякуючы беспадобнай падрымцы калгасаў і саўгасаў раёна, хаця знаходзіліся яны, на балансе сельскіх саветаў, і ім фінансаваліся. Вось спіс гэтых дзіцячых садкоў:

1.Дз-с калгаса “Камунар”, в.Вераб’евічы - 45 дзяцей

2.Дз-с саўгаса-тэхнікуму, в.Нёўда - 30 дзяцей

3.Дз-с калгаса “Сцяг працы”, в.Ятра - 30 дзяцей

4.Дз-с калгаса “Радзіма”, в.Масцішча - 20 дзяцей

5.Дз-с калгаса “Звязда”імя 50 годдзя СССР, в.Шчорсы - 30 дзяцей

6.Дз-с калгаса “Звязда”імя 50 годдзя СССР, в.Лаўрышава - 15 дзяцей

7.Дз-с калгаса “Новы шлях”, в.Бенін - 25 дзяцей

8.Дз-с калгаса імя Маякоўскага, в.Налібакі - 40 дзяцей

9.Дз-с калгаса “Свіцязь”, в.Валеўка - 30 дзяцей

10.Дз-с калгаса імя Кутузава,в.Кашалева - 25 дзяцей

11.Дз-с калгаса “Праўда”, в.Ацмінава - 30 дзяцей

12.Дз-с саўгаса “Бор”, в.Бор - 35 дзяцей

13.Дз-с калгаса “ Усход”, в.Каменка - 15 дзяцей

14.Дз-с саўгаса “Вераскава”, в.Вераскава - 25 дзяцей

15.Дз-с калгаса “Авангард”, в.Брольнікі - 15 дзяцей.

Пройдзе менш чым дзесяць гадоў, і ад гэтых устаноў застануцца толькі ўспаміны і будынкі з забітымі вокнамі, для якіх, у большасці выпадкаў, так і не знойдзецца новых гаспадароў. Галоўныя прычыны закрыцця гэтых садкоў - малая напаўняльнасць і высокі кошт утрымання. Напрыканцы 90-х гадоў у шырокі абіход увайшоў новы тып навучальных устаноў - вучэбна педагагічны комплекс дзіцячы сад-школа. Такія комлексы былі створаны і ў нашым раёне паўсюдна, за выключэннем аграгарадкоў Любча і Нягневічы.

Акрамя вышэй названых тыпаў навучальных устаноў у раёне працавалі: спартыўная школа ў г.п. Любча, што спецыялізавалася на лёгкай атлетыцы. Школа ў 1993-1994 навучальным годзе ахоплівала 35 дзяцей і падлеткаў. Працавалі дзве пазашкольныя ўстановы: раённы цэнтр выхаваўчай работы і раённая база юнных турыстаў.

У горадзе ў тым годзе працавалі: сем агульнаадукацыйных школ, спецшкола-інтэрнат, школа-інтэрнат, 8 дашкольных устаноў, спартыўная школа і 3 пазашкольныя ўстановы.

З ліку выпускнікоў гарадскіх школ 1993-1994 навучальнага года ў педагагічныя навучальныя ўстановы паступіла 19 юнакоў і дзяўчат, з іх у ВНУ-18. А вось якія ВНУ і педагагічныя спецыяльнасці выбіралі гарадскія выпускнікі:

1.Дашкольнае выхаванне -1.Гродзенскі ўніверсітэт імя Я.Купалы

2.Руская філалогія -         4. Гродзенскі ўніверсітэт імя Я.Купалы

3.Фізіка   -                      2.-------------------------------------------------

4.Гісторыя -                     2.-------------------------------------------------

5.Гісторыя і зам.мова -     1.--------------------------------------------------

                                          1. Мінскі педагагічны інстытут імя М.Горкага

6.Пачатковыя класы -       1.-------------------------------------------------------

                                          1.Магілёўскі педагагічны інстытут імя А.Куляшова

7.Фізічная культура -         3.Гродзенскі ўніверсітэт імя Я.Купалы

                                          1.Мінскі універсітэт фізічнай культуры

8.Чарчэнне і маляванне -   1.Віцебскі педагагічны інстытут імя П.Машэрава.

Працягваўся працэс вяртання на Радзіму спецыялістаў, чый лёс быў звязаны з іншымі саюзнымі рэспублікамі. У Навагрудскія ўстановы адукацыі было прынята на працу на працягу 1993-1994 навучальнага года 57 педагагічных работнікаў. З іншых саюзных рэспублік былога Савецкага Саюзу - 26, з іншых абласцей Беларусі - 21.

Завочна атрымлівалі вышэйшую адукацыю, з ліку педработнікаў горада - 31 чалавек.Колькасць педагагічных работнікаў, што дасягнулі пенсійнага ўзросту і працягвалі працаваць, складала ў горадзе - 19 чалавек…

1992-1993 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Колькасць вучняў па школах Навагрудскага раёна не была стабільнай за апошнія 5 гадоў, якія папярэднічалі 1992-1993 навучальнаму году. Дынаміка выглядала наступным чынам:

Навучальныя гады	Колькасць вучняў
1987-1988	3085
1988-1989	2964
1989-1990	2790
1990-1991	2739
1991-1992	2749
1992-1993	2773

Тэндэнцыя, што намецілася ў 1991-1992 навучальным годзе, падцвердзілася ў 1992-1993 навучальным годзе, колькасць вучняў павялічылася на… 24, лічбы ў межах статыстычнай пагрэшнасці, але сімвалічна, што ў першым навучальным годзе пасля атрымання незалежнасці дэмаграфія павярнулася такім чынам. Усяго ў раёне на 01.09.1992 года налічвалася 38 школ: сярэдніх-16, васьмігадовых - 16, пачатковых - 6. У гарадскім пасёлку Любча і школах пасялковага савета налічваўся 21 клас-камплект - 376 вучняў,школы сяла - 281 клас-камплект і 2397 вучняў. Калі скласці гэтыя лічбы, то атрымліваецца, што па раёне было 302 класы-камплекты:

№	ступені	Колькасць вучняў	Класы -камплекты
1.	1-4 класы	1191	110
2.	5-9 класы	1220	150
3.	10-11 класы	352	34

У той год у групах падоўжанага дня налічвалася 726 вучняў.

У дзевяці прышкольных інтэрнатах пражываў 101 вучань.

На беларускай мове навучаліся 2397 вучняў.

Спартыўную школу наведвалі 50 вучняў.

Крываногаўская ПШ была зачынена - 01.09.1992 года.

У 16 сярэдніх школах навучаліся 1829 вучняў.

У першы клас у гэтым годзе пайшлі 188 дзетак, у 9 клас - 148, у 11 выпускны - 153 вучні. У 16 базавых школах колькасць вучняў складала 485. Першы клас - 62 вучні, 9 клас - 60 вучняў… Пачатковыя школы былі прадстаўлены 6 установамі, у якіх навучаліся 85 дзяцей. Варта прывесці напаўняльнасць па класах, каб зразумець, што па вялікаму рахунку, гэтую колькасць дзяцей можна было навучаць у адной установе.

класы	напаўняльнасць
1 клас	23 вучні
2 клас	16 вучняў
3.клас	20 вучняў
4 клас	24 вучні

Да гарадскіх устаноў адносілася Любчанская СШ, якую наведвалі 376 дзяцей. Першы клас - 42 вучні, 9 клас - 16 вучняў, 11 клас - 31 вучань.

№	школа	Колькасць класаў кампл.	Кольк.вучняў	1кл.	9кл.	11кл.
1.	Валеўская	11 кл.кампл.	162	15	7	17
2.	Вераскоўская	11 кл. камп.	107	11	12	10
3.	Вераб’евіцкая	11.кл.кам.	135	12	3	15
4.	Уселюбская	11кл.камп.	140	13	11	16
5.	Валковіцкая	11кл.камп	93	11	6	10
6.	Зенявіцкая	11кл.камп.	91	11	14	6
7.	Гарадзечанская	11кл.камп.	124	19	7	6
8.	З.Ятраўская	11кл.камп.	108	18	13	8
9.	Кашалеўская	11кл.камп.	104	16	10	2
10.	Любчанская	21кл.камп.	376	42	16	31
11.	Масцішчанская	10кл.камп.	60	7	3	3
12.	Налібацкая	11кл.камп.	134	10	17	12
13	Нягневіцкая	17кл.камп.	270	19	28	18
14.	Ацмінаўская	11кл.камп.	69	8	2	2
15.	Пятрэвіцкая	11кл.камп.	135	14	11	7
16.	Шчорсаўская	11кл.камп.	97	9	7	16

Базавыя школы на пачатак 1992-1993 навучальнага года мелі наступную напаўняльнасць:

№	школа	Колькасць кл.камп.	Колькасць вучняў	1кл.	9кл
1.	Брольніцкая	8кл.камп	134	2	6
2.	Багудзенская	7кл.камп.	82	3	2
3.	Гагарынская	7кл.камп	18	3	-
4.	Дзяляціцкая	5кл.камп.	28	4	1
5.	Зубкаўская	6кл.камп.	20	1	2
6.	Кудавіцкая	5кл.камп.	10	-	3
7.	Купісская	9кл.камп.	40	5	4
8.	Касадворская	4кл.камп.	23	-	-
9.	Куравіцкая	6кл.камп.	25	1	5
10.	Ладзеніцкая	9кл.камп.	96	17	10
11.	Лозкаўская	7кл.камп.	32	4	7
12.	Лаўрышаўская	9кл.камп.	36	6	4
13.	Навінская	7кл.камп.	27	2	2
14.	Асташынская	6кл.камп.	27	4	3
15.	Пуцэвіцкая	5кл.камп.	23	4	3
16.	Сянежыцкая	4кл.камп.	12	1	1

Пачатковыя школы мелі наступную напаўняльнасць:

№	школа	Колькасць кл. кампл.	Колькасць вучняў	1кл.
1.	Борская	4кл.камп.	36	10
2.	К.Лычыцкая	2кл.камп.	6	1
3.	Няўдзянская	4кл.камп.	14	3
4.	Несутыцкая	3кл.камп.	7	2
5.	Каменская	3кл.камп.	9	2
6.	Ляхавіцкая	4кл.камп.	14	4

А як выглядалі ў плане напаўняльнасці ўстановы горада?

1.СШ №1 - 378 вучняў.                                     1.Дзіцячы сад №1 - 116 дзяцей

2.СШ №2 - 448 вучняў                                       2.Дзіцячы сад №3 - 117 дзяцей

3.СШ №3 - 643 вучні                                          3.Дзіцячы сад №4 - 139 дзяцей

4.СШ №4 - 584 вучні                                           4.Діцячы сад №6 - 272 дзіцяці

5.СШ №5 - 1102 вучні                                        5.Дзіцячы сад №8 - 318 дзяцей

6.СШ №6 - 755 вучняў                                        6.Дзіцячы сад №5 -1 35 дзяцей

7.СШ №7 - 619 вучняў                                        7.Дзіцячы сад №11 - 74 дзіцяці.

1991-1992 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

У 1987 годзе аўтар праходзіў тэрміновую службу ў Сярэднеазіяцкай пагранічнай акрузе на 12-й ПЗ “Ванаўская”. У гэтым годзе пампезна і ўрачыста святкавалася 70 годдзе Кастрычніцкай рэвалюцыі, якая паклала пачатак краіны, параўнаць якую па эканамічнаму патэнцыялу, уплыву у свеце было магчыма толькі з ЗША. Краіна стаяла на нагах настолькі трывала, што магла дыктававаць сваю волю многім краінам свету. Здавалася гісторыя гэтай краіны будзе тысячагадовай. Тады я задумаўся, а што будзе на стагоддзе рэвалюцыі СССР? Якім будзе маштаб святаў? Са скрухай усведамляў, што ў той час, а зараз мы яго перажываем, мне будзе за 50 гадоў. А тое, што нікуды не пераязджаючы, нам давядзецца пажыць у другой краіне, мы нават у страшным сне не маглі сабе ўявіць. Смерць чалавека нельга спрагназаваць па часе і даце, гібель краіны таксама…

У 1991 годзе споўнілася 74 гады савецкай уладзе... Гісторыяй сталі падзеі ў Азербайджане, жнівеньскі путч і мяцеж у Вільнюсе, рэчаіснасцю Нагорна-Карабахскі канфлікт…

Навучальны працэс у школах вялікай краіны працягваўся. Мільёны хлопчыкаў і дзяўчынак селі 01.09.1991 года за парты, каб засвоіць матэрыял чарговага класа ці атрымаць атэстат сталасці, і ніхто з іх не ведаў, што, пачаўшы вучобу ў СССР у верасні, завершаць навучальны год у іншых краінах. А як усё адбывалася ў нашым раёне?

Папярэднічала ўсяму жнівеньская педагагічная канферэнцыя. Яна стала састаўной часткай бесперапыннай адукацыі педагагічных работнікаў. На базе лепшых школ была арганізавана работа прадметных секцый. Пераважнымі формамі работы былі: круглыя сталы, семінары-практыкумы, творчыя лабараторыі, канферэнцыі па абмену вопытам работы.

Раённы вучэбна-метадычны кабінет (кіраўнік Марыя Васільеўна Гаўраш) арганізаваў сустрэчу настаўнікаў раёна з вучонымі і выкладчыкамі ВНУ.

Так, на секцыі настаўнікаў філолагаў быў запрошаны Аўтуховіч Т.Е.-кандыдат педагагічных навук, Маляўка П.І. - кандыдат філасофскіх навук, на секцыю настаўнікаў гісторыі - Фёдараў І.А. - кандыдат гістарычных навук, на секцыю выхавальнікаў груп падоўжанага дня-Дз’ячэнка В.С. - кандыдат псіхалагічных навук,на секцыю выхавальнікаў дашкольных устаноў - МельнікаваК.Ф. - старэйшы выкладчык кафедры педагогікі і псіхалогіі АІУН. І гэта зусім не выпадкова. Гледзячы з вышыні пражытых гадоў, разумееш, што ў грамадстве адбыліся працэсы, даць ацэнку якім з пункту гледжання афіцыйнай ідэалогіі было вельмі складана. А настаўнік кожны дзень ішоў у клас, праводзіў сустрэчы з бацькамі сваіх вучняў. Каму, як не настаўніку, патрэбна было быць узброеным сучаснымі ведамі аб тэндэнцыях развіцця грамадства і, чаго грэх таіць, аб перспектывах развіцця СССР і ўпэўнена гэтыя веды несці ў масы. Крок кіраўніцтва РАЙАНА быў цалкам апраўданым і лагічным - ёсць навука, ёй і слова. Дзелавая, зацікаўленая размова вялася на секцыі кіраўнікоў устаноў.

Пазнаёміць, паказаць, навучыць, дабіцца ўкаранення ў практыку - вось задачы, якія стаялі перад педагогамі Навагрудчыны на секцыях настаўнікаў хіміі, біялогіі, беларускай мовы. Настаўнікі пазнаёміліся з вопытам работы настаўніцы біялогіі Шымко А.Ю. па экалагічнаму выхаванню вучняў у сельскай школе, настаўніцы хіміі Любчанскай СШ Ляўша С.І. па выкарыстанні ў рабоце методыкі калектыўных твочых спраў, настаўніка рускай мовы Гарадзечанскай СШ па ўкараненні вопыту работы алгарытмаў і апорных канспектаў.

Настаўнікі, кіраўнікі ставілі перад пачаткам навучальнага года адны задачы, а жыццё прымусіла вырашаць іншыя на працягу гэтага незвычайнага года…

Што ўяўляла сабой адукацыя Навагрудчыны (раёна) кшталту 1991года? Усяго налічвалася 39 школ, з іх 16 - сярэдніх, 16 - васьмігадовых і 7 - пачатковых. Колькасць вучняў складала 2749. 01.09.1991 года была зачынена Гнесіцкая ПШ…

Заканчвалася адна эпоха, пачыналася станаўленне сістэмы адукацыі незалежнай Рэспублікі Беларусь…

1990-1991 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Разгубленасць, адчай, канфліктнасць. Пустыя паліцы, кіламетровыя чэргі каля вінаводачных магазінаў. Вось якія з’явы былі пануючымі ў грамадстве і паўсядзённым жыцці СССР на мяжы 90-х гадоў ХХ стагоддзя.

Распачатая ў 1984 годзе школьная рэформа буксавала,буксавала разам з краінай, што ліхаманкава шукала выхад у пераадоленні крызісных з’яў. Магутная савецкая прапаганда дзясяткі гадоў палохала савецкіх людзей парадкамі, што характэрныя для заходняй цывілізацыі: інфляцыяй, беспрацоўем, мітынгамі пратэсту, міжнацыянальнымі канфліктамі, а ў выніку сутыкнулася з тымі ж праблемамі. Догма аб непарушнай дружбе народаў саюзных рэспублік, а ў рэальнасці - Армянская ССР аб’яўляе вайну Азербайджанскай ССР з-за спрэчных тэрыторый Нагорнага Карабаха. У маленькай, трохмільённай Літоўскай ССР адбываюцца 300000 мітынгі за аднаўленне суверэнітэту, у Маскве праходзяць мільённыя мітынгі супраць абнішчання народа, за адмену 6 - га Артыкула Канстытуцыі СССР.Інфляцыя складала дзясяткі працэнтаў, з’явіліся тысячы беспрацоўных… Краіна на смяротным адры.

Прывычнымі навінамі для 1990-1991 года з’яўляліся паведамленні аб аб’яўленні суверэнітэту Літвой, Латвіяй, Эстоніяй, Азербайджанам, Грузіяй. 27.07 1990 года прынята Дэкларацыя аб суверэнітэце Беларускай ССР. На гэтым фоне адбываюцца выбары першага і апошняга прэзідэнта СССР. Беларуская мова ў БССР набывае статус дзяржаўнай, а ў ліпені 1990 адбываецца апошні партыйны форум - 28 З’езд КПСС. На гэтым фоне кіраўнік краіны М.С.Гарбачоў… становіцца Нобелеўскім лаўрэатам у галіне абароны міру.

А навучальны год працягваецца… Дзеці кожны год прыходяць у школу, кожны дзень настаўнікі даюць веды і выхоўваюць падрастаючае пакаленне. А сістэма выхаваўчай работы , у аснове якой ляжала камуністычная ідэалогія, дыскрэдытавала сябе… У школе перасталі існаваць уніфікаваныя вучэбныя праграмы, з’явіліся варыятыўныя, больш за сотню… Кожная школа самастойна вырашала, па якой праграме працаваць. Адметнасцю было тое, што вучэбная нагрузка не змяншалася, а павялічвалася, павялічвалася дыферэнцыяцыя.

Жнівеньская педагагічная раённая канферэнцыя прайшла пад знакам Перабудовы. Яе тэма: “Дэмакратызацыя і гуманізацыя навучальна- выхаваўчага працэсу - важнейшыя напрамкі дзейнасці школы”. Па шматгадовай традыцыі жнівеньская педагагічная каферэнцыя завяршае сваю работу прыняццем рэзалюцыі, якая вызначае асноўныя напрамкі развіцця рэгіянальнай сісэмы адукацыі. У жніўні 1990 года былі выпрацаваны практычныя рэкамендацыі па арганізацыі работы ў новым навучальным годзе. Не ўстрымаюся, каб не працытаваць частку з іх.

1.”На основе широкой и глубокой дифференциации обучения создать условия для полного учёта интересов учащихся, развития их способностей и склонностей. С этой целью глубоко проанализировать учебные планы предложенные МП БССР и, исходя из условий конкретной школы, определить свой вариант учебного плана.

2. Право дальнейшего развития классов с углубленным изучением отдельных предметов предоставить педагогическим коллективам с учётом потребностей учащихся и желания родителей.

3.Для более глубокого познания законов развития природы и общества,считать необходимым и очень важным стимулом интеграцию учебных предметов:

А) химии, биологии, географии.

Б) физики, математики, химии

В) русского и белорусских языков

Г)русской, белорусской литературы и истории.

…8. В целях повышения научного,методического уровня учителей, наряду с курсовой подготовкой считать самообразование…»

На пачатак 1990-1991 навучальнага года ў горадзе і раёне 49 школ. Сярод якіх:

-сярэдніх - 24

-васьмігадовых - 16

-пачатковых - 8

Школ- інт. - 1

Спецшкол-інт. - 2

Навучальны год з залатымі медалямі скончылі 16 выпускнікоў, а з сярэбранымі - 12 выпускнікоў сярэдніх школ.

Ва ўстановах адукацыі горада і раёна працавалі 900 педагагічных работнікаў.

1989-1990 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Навучальны год 1989-1990, здавалася, будзе шэраговым у кагорце “перабудовачных”. Ніхто не здагадваўся, што Савецкі Саюз, якому была наканавана тысячагадовая гісторыя, “дажываў” апошнія гады. Ужо прагучаў Чарнобыль, абазначыліся міжнацыянальныя канфлікты ў рэспубліках Закаўказзя і Сярэдняй Азіі, у самым разгары была эпоха татальнага дэфіцыту, а савецкая школа праводзіла апошнюю рэформу. Савецкі Саюз з-за эканамічных праблем ужо быў няздольны прадаўжаць Афганскую вайну і выйшаў з яе. Грамадства сутыкнулася з “афганскім сіндромам”, крызісам каштоўнасцей, крызісам адаптацыі да мірнага жыцця ветэранаў той вайны…

Робіцца спроба знайсці аптымальную сістэму школьнага выхавання, зрабіць настаўніка галоўным правадніком сацыяльнай палітыкі партыі і дзяржавы ў грамадстве. Іменна ад яго, настаўніка, яго ідэалагічных і каштоўнасных перакананняў залежала будучыня краіны. Так было ва ўсе часы, але на прыканцы гісторыі вялікай краіны гэта праявілася вельмі выразна.

Будучыня краіны – дзеці, і гэта не была абстрактная сентэнцыя, а канкрэтная мяжа і задача - мабілізавацца і пераадолець крызіс… У Навагрудскім раёне яна субліміравалася ў комплексна- мэтавую праграму работы з педагагічнымі кадрамі “Настаўнік”. Праграма была разлічана на 1989-1995 гады і мела на мэце:

- Павышэнне кваліфікацыйнага ўзроўню настаўнікаў на дыягнастычнай аснове.

- Арганізацыю семінараў, сустрэч за круглым сталом, канферэнцый маладых спецыялістаў, якія дазволяць задаволіць іх прафесійныя патрэбнасці.

- Курсавую падрыхтоўку настаўнікаў.

- Вучобу настаўнікаў у сістэме партыйна-палітычнага навучання, аказанне дапамогі ў самаадукацыі.

- Работу па паляпшэнні ўмоў працы, быту і адпачынку настаўнікаў.

- Дзейнасць па агульнакультурнаму развіццю настаўніка, задавальненню яго культурна-эстэтычных запытаў.

Галоўнай задачай гэтай праграмы было аб’яднанне намаганняў усіх зацікаўленых арганізацый і ўстаноў, якія ў той ці іншай ступені мелі дачыненне да педагагічных кадраў. Суб’ектамі праграмы з’яўляліся: гаркам КПБ, гаркам ЛКСМБ, раённы выканаўчы камітэт, аддзел народнай адукацыі, райкам прафсаюзаў работнікаў адукацыі і навукі, сельскі і пасялковы савет, калгасы і саўгасы. Па вялікаму рахунку, праграма павінна была стаць дакументам, які рэгуляваў бы прафарыентацыйную работу, работу па папулярызацыі прафесіі настаўніка. На рэалізацыю апошняга былі нацэлены “дні школ”, што павінны былі праходзіць у раёне згодна з графікам - адзін раз у квартал. Вялікае значэнне надавалася прапагандзе перадавога педагагічнага вопыту. Планаваліся выезды творча працуючых настаўнікаў Навагрудчыны на сустрэчы з настаўнікамі-наватарамі СССР. Быў складзены план-графік курсавой падрыхтоўкі настаўнікаў на 1989-1995 гады. Згодна з ім курсавую падрыхтоўку павінны былі прайсці:

1989г. - 122 настаўнікі

1990 г. - 118 настанікаў

1991г. - 103 настаўнікі

1992г. - 100 настаўнікаў

1993г. - 113 настаўнікаў

1994г. - 121 настаўнік

1995г. - настаўнікаў

Планавалася, што за пяць гадоў усе настаўнікі з сярэдняй спецыяльнай адукацыяй паступяць у ВНУ на завочныя аддзяленні згодна з графікам:

1989г. - 37 настаўнікаў

1990г. - 31 настаўнік

1991г. - 30 настаўнікаў

1992г. - 30 настаўнікаў

1993г. - 27 настаўнікаў

1994г. - 25 настаўніка

1995г. - 23 настаўнікі

Аб сур’ёзнасці дакумента можна меркавыць па тым, што праграма была прывязана да перспектыўнага плана будаўніцтва ўстаноў адукацыі. За гэты перыяд планавалася пабудаваць тры новыя школы ў сельскай мясцовасці.

1.Борскую ВШ на 108 месц у 1990-1991 гг.

2.Бенінскую СШ на 192 месцы ў 1993-1994 гг.

3.Ладзеніцкую ВШ на 108 месц.

І школы ўзвялі! Праўда будаўніцтва Ладзеніцкай зацягнулася да пачатку другога тысячагоддзя,а Борская і Бенінская праз нейкі дзясятак гадоў былі зачынены з-за адсутнасці вучняў. Планавалася ўзвядзенне шасці новых дзіцячых садоў, два - за кошт бюджэту, а чатыры - за кошт калгасаў.

1.Калгас “Авангард” - на 50 месцаў, 1989 г., - за сродкі калгаса.

2.Калгас “Краіна Саветаў” - на 90 месцаў, 1990г., - за сродкі раённага бюджэту.

3.Саўгас “Вераскава” - на 90 месцаў, 1993г, - за сродкі раённага бюджэту.

4.Калгас “Новы шлях ”- на 95 месцаў, 1994 г. , - за сродкі калгаса.

5.Калгас “Свіцязь” - на 94 месцы, 1994г., - за сродкі калгаса.

6.Калгас “Усход”- на 25 месцаў, 1992г., - за сродкі калгаса.

Дзіцячыя садкі былі пабудаваны, за выключэннем калгаса “Свіцязь”, але лёс іх быў кароткі. На пачатку 2000-х гадоў усе яны былі зачынены.

З мэтай падтрымкі сельскіх настаўнікаў праграмай прадугледжвалася будаўніцтва 30(!) дамоў на 68 кватэр (! ). І гэта было зроблена. 68 сямей настаўнікаў атрымалі бясплатнае жыллё.

Акрамя вялікіх будоўляў прадугледжвалася будаўніцтва 2 цяпліц гаспадарчым спосабам у Пятрэвіцкай СШ і З.-Ятраўскай СШ. Была ўзведзена, праўда, толькі адна - у Пятрэвіцкай школе. Было запланавана будаўніцтва трох ціраў, пабудавалі адзін - у Валеўскай школе, але не да канца.

Дэталёвы аналіз кадравага патэнцыялу дазволіў скласці перспектыўны план запатрабаваных спецыялістаў на 1989-1990 гады. Цікава, што самымі запатрабаванымі аказаліся настаўнікі пачатковых класаў. Іх патрабавалася 19 чалавек, выхавальнікаў дашкольных устаноў - 15, настаўнікаў беларускай мовы-17, настаўнікаў інфарматыкі - 1, а настаўнікаў астраноміі наогул не патрабавалася…

Вынікам рэалізацыі праграмы павінна было стаць якаснае паляпшэнне вучэбна-выхаваўчага працэсу ў школах раёна і паляпшэнне работы па замацаванні маладых спецыялістаў. Гаварыць аб тым, што мэты былі дасягнуты, не прыходзіцца,змена геапалітычных рэалій унесла свае карэктывы і ў развіццё адукацыі, але тое, што праграма дала магутны штуршок развіццю рэгіянальнай сістэмы адукацыі – гэта факт.

У 1998-1990 навучальным годзе ў нашым раёне працавала 41 школа: 16 сярэдніх, 16 васьмігадовых, 8 пачатковых і Адампальская спецшкола- інтэрнат. Вучэбна-выхаваўчы працэс ажыццяўлялі 585 педагагічных работнікаў.

1988-1989 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

За ўсю пасляваенную гісторыю адукацыі 1988-1989 навучальны год варта аднесці да самых “няўрымслівых і непрадказальных”. Не, не было вайны, не было патопу, але… была Перабудова, быў жорсткі крызіс савецкай сістэмы, была разгубленасць партыйнай наменклатуры, разгубленасць савецкіх людзей. Былі пустыя паліцы магазінаў, былі кіламетровыя чэргі, былі міжнацыянальныя канфлікты, пра якія немагчыма было маўчаць, але і гаварыць у голас не давалі: існавала “непарушная дружба савецкіх народаў”. Была Афганская вайна, землятрус Арменіі...

І не было гатовых рэцэптаў: куды ісці, што рабіць, з кім сябраваць…

На тэрыторыі Навагрудскага раёна дзейнічалі дзве адміністрацыйныя адзінкі, якія каардынавалі і арганізоўвалі работу сістэмы адукацыі: гарадскі аддзел народнай адукацыі на чале з Вайтовічам М.К. і раённы аддзел на чале з Качаном І.М.

Перабудова ўвайшла ў апагей. 19-я партыйная канферэнцыя стала з’явай, якая выйшла далёка за межы прывычных партыйных форумаў… і пасеяла ў людзей няўпэўненасць. Аказалася, што асновы савецкага ладу далёкія ад ідэалу і патрабуюць карэкціроўкі… Аказалася, што “відныя ленінцы,папярэднікі генеральнага сакратара М.С.Гарбачова” былі далёкімі ад партыйнай святасці і празарлівасці.

Дэмакратызацыя, галоснасць, свабода выбару становяцца падмуркам змен, што адбываюцца ў грамадстве. Вельмі яскрава гэта прасочваецца на прыкладзе сістэмы адукацыі раёна.

26.08.1988 года адбылася нарада кіраўнікоў школ. Павестка дня ў кантэксце часу. 1.“Ход перабудовы агульнаадукацыйнай школы ў святле рашэнняў Лютаўскага Пленума ЦК КПСС 1988 года і задачах, выцякаючых з рашэнняў 19 Усесаюзнай партыйнай каферэнцыі па рэалізацыі школьнай рэформы”. 2.Выбары ў раённы савет народнай адукацыі.

Традыцыйная паслядоўнасць - даклад, выступленні ,пастанова, рэзалюцыя…, выступаючыя, але сярод іх не толькі партыйныя, камсамольскія кіраўнікі раённага ўзроўню - Унучка Р.І., Сёмуха В.Ф., прысутнічаюць выступленні прадстаўнікоў працоўных калектываў, бацькоўскай грамадскасці. Паказальным і незвычайным з’яўляецца і другое пытанне. У склад савета народнай адукацыі Навагрудскага раёна абралі 23 чалавекі, з іх толькі 7 прадстаўлялі сістэму адукацыі, а астатнія - гэта прадстаўнікі партыйных і камсамольскіх органаў: Жарый Галіна Цімафееўна - сакратар ГК РКПБ(б), Свёкла Віктар Сяргевіч -сакратар парткама калгаса “Звязда” імя пяцідзесяцігоддзя СССР. Прадстаўнік выканаўчай ўлады, Мікульчык Пётр Васільевіч, намеснік старшыні РВК. Кіраўнікі суб’ектаў гаспадарання: Жураўскі Ігар Аляксандравіч - старшыня калгаса імя Жданава, Санько Іван Іванавіч -старшыня калгаса “Свіцязь”…

Кожны работнік аддзела павінен быў выступіць з дакладам у працоўных калектывах курыруемых школ. Адметнасцю было і тое, што на працягу года ў раёне адбылося дзве педагагічныя канферэнцыі - у жніўні і лістападзе. На другой выбіралі кандыдатаў у дэлегаты Усесаюзнага з’езда настаўнікаў.Кандыдатам у дэлегаты на альтэрнатыўнай аснове была абрана настаўніца матэматыкі Кашалеўскай СШ - Урбановіч Марыя Мацвееўна.

Другім пытаннем значылася абранне дэлегатаў на абласную педагагічную канферэнцыю па выбары дэлегатаў на Усесаюзны з’езд настаўнікаў. Было абрана 6 дэлегатаў.

Педагагічныя кадры на пачатак 1988-1989 навучальнага года налічвалі 514 спецыялістаў. З іх мелі вышэйшую адукацыю 390 педагогаў ці 75,9%, незакончаную вышэйшую адукацыю мелі 37 чалавек ці 7,2%, сярэднюю спецыяльную - 85 работнікаў ці 16,5%. Сярод працуючых 64 былі пенсіянерамі, 35 вучыліся завочна, 32 мелі статус маладога спецыяліста.

Знакавай падзеяй 1988-1989 навучальнага года для сістэмы адукацыі краіны і Навагрудскага раёна стала Пастанова Савета Міністраў СССР ад 29.09.1989г. №303. Гэты дакумент не толькі ўпарадкаваў штатны расклад устаноў адукацыі ,але карэнным чынам змяніў парадак разлікаў заробку практычна ўсіх катэгорый работнікаў, занятых ў адукацыі. Згодна з гэтым дакументам, аклад кіраўніка аддзела адукацыі ўстанаўліваўся ў памеры 360 рублеў, да таго складаў 180 рублеў… Змены разгледзім на прыкладзе гарадскога аддзела.

№	Было	Стала
1.	Ст.інструктар па фізкультуры	Спецыяліст 1 катэгорыі
2.	Інструктар па фізкультуры	Спецыяліст 2 катэгорыі
3.	Інспектар школ	Спецыяліст 1 катэгорыі
4.	Інспектар па кадрах	Спецыяліст 2 катэгорыі

На базе СШ №4 упершыню ў горадзе быў адкрыты 1 клас з беларускай мовай навучання,працавала група падоўжанага дня.

1987-1988 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Гады, як і людзі, непадобныя, ды, як сонца, яркія і цёплыя ўспамінамі, не матэрыяльныя, але напоўненыя сэнсам і падзеямі. Тое, што адбывалася на тваіх вачах, стала гісторыяй і бачыцца праз прызму набытага вопыту, а манаполію на яго тлумачэнне ты імкнешся забутаваць, пераканаць большасць у тым, што тваё бачанне эксклюзіўнае, што толькі ты быў сведкам тых падзей. Але так не атрымліваецца… Ты жывеш у грамадстве, у краіне…

Нашаму пакаленню давялося жыць, набірацца вопыту і церабіцца наверх у адной краіне, каб пасля аднаго дня, які перавярнуў усё дагары нагамі, пачынаць зноўку ў другой. Мы даказвалі сабе, што мы можам… Можам ісці па цаліне і весці за сабою… Можам мяняць курс і адступаць назад, вяртацца і маўчаць, застаючыся патрыётамі любімай справы…

Распачатая ў СССР Перабудова, не магла не закрануць адукацыю. Для нас, пяцідзесяцігадоых, словы “дэмакратызацыя”, “гуманізацыя” гучаць арганічна і не выклікаюць лішніх пытанняў. А ў той час… па пятніцах мы “прыліпалі” да тэлевізара не дзеля “Поля цудаў”, а для спаткання з праграмай “Взгляд”. Гурт “Кіно”, ”Науцілус Пампіліус”, часопіс “Аганёк” і дайджэст “Спутнік”, нашы беларускія часопісы “Парус” і “Крыніца”сталі ветразямі надзеі і суб’ектамі фарміравання светапогляду пакалення і грамадскай думкі ў дзяржаве.

У1987-1988 навучальным годзе ў Навагрудскім раёне ў школах навучаліся 3076 дзяцей, 3062 з іх скончылі навучанне ці былі пераведзены ў наступныя класы. З залатымі медалямі скончылі 10 класаў 14 выпускнікоў, з сярэбранымі – 22 выпускнікі. За курс васьмігадовай школы атрымалі пасведчанне з адзнакай 39 вучняў, 128 вучняў былі ўзнагароджаны пахвальнымі лістамі.

Сярэднюю школу скончылі ў той год 314 юнакоў і дзяўчат. Паступілі ў ВНУ 56 выпускнікоў,у тэхнікумы - 66, ПТВ - 118, працаўладкаваліся-74… З 36 медалістаў 1987-1988 навучальнага года студэнтамі ВНУ сталі 35. Звярніце ўвагу, паважаныя чытачы, паступілі у ВНУ 56 выпускнікоў з 314… Паступілі ў адну з 896 ВНУ СССР, а можа ў адзін з 400 педагагічных інстытутаў ці 69 універсітэтаў? Не было на той час масавай вышэйшай адукацыі, была ўзважаная палітыка, якая грунтавалася на патрэбах народногаспадарчага комплексу ў спецыялістах. І ўся адукацыя была бясплатнай…

Сярод тых, хто ішоў у ВНУ, як сцвярджае Вікепедыя, у СССР былі 41% выхадцы з сямей рабочых, 9% выхадцы з сямей сялян, 50% выхадцы з сямей, што былі заняты ў сферы абслугоўвання. Перабудова, што працягвалася ў краіне, прывяла да размытасці пастулатаў, якія здаваліся непарушнымі: інтарнацыяналізм, калектыўнае выхаванне, размеркавальны прынцып…

Афганская вайна з яе “цынкавымі хлопчыкамі” запатрабавала ад настаўнікаў новых падыходаў у рабоце. А дадайце сюды татальны дэфіцыт… “Учора ў Навагрудку давалі пасту зубную, а сёння кажуць ,“выкінуць “шкарпэткі”…Нарасталі маштабныя крызісныя з’ вы –краіну трэсла…

Навучальны працэс ва ўстановах адукацыі раёна забяспечвалі ў 1987-1988 годзе 514 педагагічных работнікаў. З вышэйшай адукацыяй - 310 ці 75,9%, з незакончанай вышэйшай - 37 ці 7,2%, сярэдняй спецыяльнай - 65 чалавек. Сістэма адукацыі раёна папоўнілася 22 маладымі спецыялістамі, з іх 21 былі ўраджэнцамі Навагрудскага раёна. Сярод нешматлікіх падзей таго навучальнага года, варта адзначыць тое, што па выніках жнівеньскай педагагічнай канферэнцыі, метадычных нарад кіраўнікоў і членаў адміністрацыі     ўстаноў адукацыі, трэба назваць адозвы, што накіроўваліся ў вышэйстаячыя органы кіравання з мэтай удасканалення сістэмы работы школ і дашкольных устаноў.

Што прапаноўвалі нашы калегі тады?

-Унесці змены ў вывучэнне хіміі ў 7 класе, выключыўшы адтуль перыядычны закон пабудовы рэчываў, акісляльна-аднаўленчыя рэакцыі.

-Палепшыць вучэбна-метадычнае забеспячэнне выкладання матэматыкі, распрацаваць табліцы, планшэты, дзейнічаючыя мадэлі завадской зборкі.

-Аб’яднаць курс этыкі і этыкі і псіхалогіі сямейнага жыцця.

-Педагагічную практыку студэнтаў ВНУ арганізоўваць не на апошніх курсах, а пачынаючы з першага…

-Павялічыць колькасць метадычнай літаратуры па выяўленчаму мастацтву, прадугледзець выданне метадычнага часопіса.

-Уключыць у праграму падрыхтоўкі настаўнікаў у ВНУ раздзел “Работа з бацькамі вучняў…”

Такім выдаўся 1987-1988 навучальны год.

1986-1987 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Змены напрамкаў генеральнага курсу, што пачаліся ў Маскве з прыходам новага Генеральнага сакратара ЦК КПСС М.С. Гарбачова былі яскрава акрэслены ў правінцыйным Навагрудку на жнівеньскай педагагічнай канферэнцыі.Чырвонай ніткай праходзіць тое, што …рэвалюцыйныя, глыбокапрадумныя рашэнні гістарычнага 27 з’еду КПСС павінны вывесці краіну на якасна новыя рубяжы. Перабудовачная антыалкагольная кампанія знайшла свой водгук і ў Навагрудскім раёне, дзе было створана 137 добрахвотных першасных арганізацый “Добраахвотнага таварыства барацьбы за цвярозасць”. Праўда, адзначаецца, што ў іх рабоце шмат фармалізму. Міліцыяй рабілася так, каб ні адно антыалкагольнае парушэнне заканадаўства не заставалася без увагі. За 1986 год такіх парушэнняў па раёне назбіралася 1129, а за 9 месяцаў 1987 года - 1439. За кіраванне аўтатранспартам у стане алкагольнага ап’янення было выяўлена, адпаведна, 225 і 304 выпадкі. Было знішчана 69 самагонных апаратаў за 9 месяцаў 1987 года, а за ўвесь 1986 - 29. За парушэнне антыалкагольнага заканадаўства да дысцыплінарнага спагнання былі прыцягнуты 43 камуністы, а 4 былі выключаны з шэрагаў КПСС.

Падрыхтоўка да новага навучальнага года пачалася задоўга да яго пачатку, і па добрай традыцыі савецкай дзяржавы, з “…социалистических обязательств работников народного образования и общественности Новогрудского района по улучшению условий работы сельской общеобразовательной школы и подготовке учреждений образования до нового 1986-1987 учебного года”.А работнікі сістэмы адукацыі, увасабляючы ў жыццё рашэнні “январьского 1983, апрельского 1984 года Пленумов ЦК КПСС, успешно решая задачи 11 пятилетки, идя навстречу 27 Сьезду КПСС…. “взяли” на себя следующие обязательства:

1.По укреплению материально-технической базы:

1.1.Капитально отремонтировать здания:

- Гагаринской ВШ

- Воробьевичской СШ

- Негневичской СШ

1.2.Начать строительство нового жилого дома для работников:

- Отминавской СШ

2.Построить и оборудовать:

- Теплицы в З.Ятревской и Петревичской средних школах;

- Крольчатники в Любчанской, Негневичской, Мостищенской средних школах.

3.Построить спортивные комплексы:

- Д-с колхозов имени Кутузова, имени Маяковского, “Комунар”.

4.Построить площадки по тактической подготовке:

- Бердовской СШ, Вселюбской СШ, Налибокской СШ, Петревичской СШ.

5.Построить комплексные спортивные площадки:

Воробьевичской СШ, Вересковской СШ, З.Ятревской СШ.

6.Оборудовать открытые плавательные бассейны:

Зеневичской СШ,Делятичской ВШ, Куписской ВШ, Куровичской ВШ, Лавришевской ВШ.

7. Принять в 9 классы 283 человека или 59,66% выпускников 8 классов.

   - Принять в Новогрудское ПТУ-120 выпускников 8 классов.

   - Обеспечить обучение в 11 классах 465 учеников.

   - Охватить ГПД-840 учащихся или 55%.

8.За счёт колхозов, совхозов и других организаций выделить для учителей 5 квартир:

-колхоз “Знамя труда”-2

- колхоз “Звезда”имени 50- летия СССР-2

- колхоз “Страна советов”-1.

Трэба аддаць належнае - сацыялістычныя абавязацельствы, якія, дарэчы, былі глыбока прадуманы і мелі рэальнае фінансаванне, былі выкананы.

Другая частка сістэмы народнай адукацыі рэгіёну, Навагрудская гарадская, мела свае адметнасці,але тэндэнцыі і напрамкі развіцця былі агульнымі.

За год, што прайшоў з пачатку рэформы школы, гарадскія ўстановы адукацыі значна палепшылі матэрыяльную базу. Была ўведзена ў лік дзеючых сярэдняя школа №7 на 784 месцы, капітальна адрамантаваны СШ №4, спецыяльная школа-інтэрнат, дз-с №6, былі заменены вокны ў СШ № 2.

Уласныя будынкі атрымалі станцыя юных тэхнікаў і станцыя юных натуралістаў. Расшырылася база юных турыстаў.

Планамерна ажыццяўляўся перавод шасцігодак з дзіцячых садоў у школы, што прывяло да павелічэння колькасці вучняў, якія займаліся ў школах у другую змену. Сярэднія школы №1, №2, №3 ажыццяўляць навучанне шасцігодак не маглі - з-за адсутнасці харчблокаў і ўнутранных санвузлоў.

Цяпліцы меліся ў СШ №1 ,спец.школе-інтэрнаце і школе-інтэрнаце, у астатніх планавалася іх пабудаваць. Геаграфічныя пляцоўкі адсутнічалі ў СШ №4, СШ №5, СШ №6.

Адукацыйны працэс у школах горада забяспечвалі,на пачатак верасня 1986 года, 336 педагогаў, з якіх 271 быў з вышэйшай адукацыяй, 8 - з незакончанай вышэйшай, 57- з сярэдняй спецыяльнай адукацыяй. У СШ №3 працавала Народная настаўніца СССР, Заслужаная настаўніца БССР - Гаховіч Валянціна Георгіеўна.Па выніках атэстацыі, што праводзілася на працягу года ў гарадскіх ўстановах, 4 настаўнікам была прысвоена кваліфікацыя “Настаўнік-метадыст”. Сярод настаўнікаў перадавікоў па выніках 1986 -1987 навучальнага года былі:

1.Сянкевіч Ірына Міхайлаўна - настаўніца рускай мовы СШ №1

2.Мікулка Раіса Мікалаеўна - настаўніца матэматыкі СШ №2

3.Кірылава Марыя Пятроўна - настаўніца рускай мовы СШ №5

4.Лазоўская Надзея Паўлаўна - настаўніца пачатковых класаў СШ №3

5.Мазура Вера Максімаўна - настаўніца матэматыкі СШ №4

6.Скобля Надзея Мікалаеўна - настаўніца матэматыкі СШ №5

7.Галоўчыц Марыя Паўлаўна - настаўніца хіміі СШ №6

8.Казарэз Клаўдзія Яўстаф’еўна - лагапед спецыяльнай школы-інтэрната

9.Лазарэвіч Алена Аляксандраўна - настаўніца матэматыкі школы-інтэрната.

Па выніках 1986-1987 навучальнага года 10 вучняў гарадскіх школ былі пакінуты на паўторны курс, 22 атрымалі заданні на восень.

Высокіх дасягненняў у падрыхтоўцы вучняў пераможцаў прадметных алімпіяд на працягу 1981-1986 гадоў дасягнулі:

-         Па фізіцы - Лазоўская Зінаіда Уладзіміраўна СШ №2

-         Па матэматыцы - Лівенцаў Аляксандр Якаўлевіч СШ №2

-         Па хіміі - Рошчына Лідзія Яфімаўна СШ №4.

У летні перыяд 1986-1987 навучальнага года прайшлі аздараўленне 550 вучняў гарадскіх школ.

Занятасць вучняў у пазашкольных установах, у параўнанні з папярэднім перыядам, складала:

- Дом піянераў

1984г. - 450 вучняў, 1987 г. - 600 вучняў

-Станцыя юных тэхнікаў

1984г. - 150 вучняў, 1987г. - 410 вучняў

- Станцыя юных натуралістаў

1984г. - 130 вучняў, 1987г. - 320 вучняў.

Гарадскія школы наладзілі добрыя партнёрскія адносіны з прамысловымі прадпрыемствамі. Гэтыя стасункі не абмяжоўваліся толькі шэфскай дапамогай з боку апошніх, але ўключалі і ўдзел вучняў старэйшых класаў у вытворчай працы. Здабыткамі такіх адносін былі прафесійныя навыкі, што атрымлівалі вучні,карысная пазашкольная занятасць дзяцей і фінансавыя здабыткі.Так вучні спец.школы-інтэрната на працягу 1986-1987 навучальнага года зарабілі 2700 рублёў, СШ №3 -1600,СШ №5 - 2000 рублёў.

Адукацыйны працэс у сельскіх установах адукацыі забяспечвалі 856 педагагічных работнікаў, з якіх мужчыны складалі 144 чалавекі, жанчыны - 712. У гарадскіх установах працавалі 500 педработнікаў.

Пяць выпускнікоў гарадскіх школ па выніках выпускных экзаменаў атрымалі залатыя медалі.

Акрамя школ і пазашкольных устаноў адукцыйная прастора горада была прадстаўлена 9 дашкольнымі ўстановамі. Частка з іх, дзіцячыя сады №3 і №10, належалі швейнай фабрыцы, дзіцячыя сады №7 і №9- Заводу газавай апаратуры.Кіраўнікамі дашкольных дзіцячых устаноў у 1986-1987 навучальным годзе працавалі:

1. Дзіцячы сад №1 - Каралько Людміла Уладзіміраўна
2. Дзіцячы сад №3 - Гротус Святлана Грыгор’еўна
3. Дзіцячы сад №5 - Дзіско Зінаіда Аляксееўна
4. Дзіцячы сад №6 - Дзенісевіч Аляксандра Міхайлаўна
5. Діцячы сад №4 - Урбан Ніна Аляксееўна
6. Дзіцячы сад №7 - Каранеўская Лідзія Антонаўна
7. Дзіцячы сад №8 - Ляпешка Таісія Пятроўна
8. Дзіцячы сад №9 - Кроціна Ніна Міхайлаўна
9. Дзіцячы сад №10 - Хайдарава Валянціна Барысаўна

Дашкольнымі ўстановамі ў горадзе былі ахопленаы 2042 дзіцяці. Напаўняльнасць іх на 01.09.1986 года была наступнай:

- Дз-с №1 - 150 дашкольнікаў+25 вучняў 1 класа

- Дз-с №3 - 132 дашкольнікі+25 вучняў 1 класа

- Дз-с №4 - 169 дашкольнікаў+25 вучняў 1 класа

- Дз-с №5 - 211 дашкольнікаў+25 вучняў 1 класа

- Дз-с №6 - 321 дашкольнік +25 вучняў 1 класа

- Дз-с №7 - 156 дашкольнікаў +25 вучняў 1класа

- Дз-с №8 - 318 дашкольнікаў +50 вучняў 1 класаў

- Дз-с №9 - 293 дашкольнікі +50 вучняў 1класаў

- Дз-с №10 - 289 дашкольнікаў+50 вучняў 1 класаў

1985-1986 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Рыхтуючы матэрыялы да напісання артыкула па пэўнаму навучальнаму году, абапіраешся не толькі на архіўныя матэрыялы, аповеды непасрэдных удзельнікаў, але і на асабістыя ўспаміны. Разглядаемы навучальны год асацыіруецца толькі з адной падзеяй - самай вялікай тэхнагеннай катастрофай у гісторыыі чалавецтва-аварыяй на Чарнобыльскай АЭС. Іменна гэтая падзея падзяліла гісторыю Беларусі на “Да” і “Пасля” і назаўсёды знішчыла цывілізацыю на значнай частцы краіны, нанесла непапраўны ўрон экалагічнай сістэме.

   А навучальны год пачынаўся традыцыйна: першага верасня, урачыстыя лінейкі, прамовы, першы званок. На першых уроках - “Уроках міру”, гаварылі аб “Перабудове”, аб барацьбе Савецкага Саюза за мір ва ўсім свеце, гаварылі пра рэформу школы.

Ніхто не мог падумаць,прадбачыць, што для некалькіх тысяч школьнікаў Гомельскай вобласці гэты чарговы навучальны год, пачаўшыся на малой радзіме, завершыцца ў месцах перасялення… І хаця ўсе спадзяваліся, што перасяленне - з’ява часовая, хутка ўсё вернецца на “кругі свае”, але попел накрыў сваім крылом дамы і школы, бальніцы і клубы, зрабіўшы іх непрыдатнымі, варожымі для чалавека, пакінуўшы ўспаміны…

Навагрудскі раён не абмінула гэтая бяда. Шэраг тэрыторый раёна быў забруджаны радыёактыўнымі ападкамі. Да ліку такіх тэрыторый былі аднесены населеныя пункты на тэрыторыі Ацмінаўскага і Шчорсаўскага сельскіх і Любчанскага пасялковага саветаў.

01.09.1986 года за парты селі ў нашым раёне 425 (сельская мясцовасць) дзесяцікласнікаў, але Чарнобыль і тут зблытаў карты, не ўсе з іх атрымалі атэстаты ў родных школах.

Напярэдадні навучальнага года пабачыў свет дакумент, якога чакалі, але на з’яўленне не спадзяваліся. У друку з’явілася пісьмо Міністра Асветы БССР Л.К.Сухнат №01./02-572 ад 10.09.1985 года “Об отвлечении работников системы Министерства просвящения БССР от основной деятельности и отвлечении учащихся от учебных занятий”, дакумент абавязваў кіраўнікоў рэгіянальных сістэм адукацыі, кіраўнікоў устаноў адукацыі не дапускаць адцягнення настаўнікаў і іншых работнікаў устаноў адукацыі на выкананне розных работ не звязаных з іх прафесійнай дзейнасцю. Забаранялася адцягваць вучняў агульнаадукацыйных школ у перыяд навучальнага года на розныя мерапрыемствы, не звязаныя з вучэбна-выхаваўчым працэсам. Дакументам рэгламентавалася правядзенне ўсіх мерапрыемстваў спартыўнага, творчага і грамадскага характару ў пасляўрочны час і на выхадныя дні, у час канікул.

Згодна комплекснага плана работы аддзела народнай адукацыі Гродзенскага аблвыканкама на 1985-1986 навучальны год раённыя аддзелы народнай адукацыі павінны былі ўсю работу скіраваць на выкананне планаў 11 пяцігодкі, паспяховую рэалізацыю асноўных накірункаў рэформы школы і… дастойную сустрэчу 27 З’езда КПСС і ХХХ З’езда КПБ.

Планам прадугледжвалася вывучэнне на працягу навучальнага года сістэмы работы аддзела народнай адукацыі Навагрудскага райвыканкама па стварэнні неабходных ўмоў для павышэння агульнаадукацыйнага ўзроўню працоўнай моладзі. Справаздача загадчыка РАЙАНА аб рабоце па паляпшэнні дзейнасці пазашкольных устаноў адукацыі па камуністычным выхаванні вучняў. І самае галоўнае – у горадзе Навагрудку небходна было забяспечыць увод у лік дзеючых СШ на 784 месцы… (У далейшым СШ №6 горада Навагрудка).

1984-1985 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Гэта быў апошні год дзяцінства, апошні школьны год аўтара. Звычайная школьная лінейка першага верасня,традыцыйнае праходжанне праз вёску Масцішча школьнікаў, настаўнікаў, бацькоў пад бравурныя гукі школьнага аркестра. Традыцыйны мітынг каля помніка загінуўшым землякам, ускладанне кветак і першы ўрок –“Урок міру”. Напэўна было сонечнае надвор’е, быў святочны настрой і, дакладна, было шкадаванне таго, што лета скончылася. Усведамленне незваротнасці прыйшло нашмат пазней, напэўна тады, калі сам стаў настаўнікам. У краіне працягвалася андропаўскае навядзенне парадку. Памятаю як нас, школьнікаў, выдварылі з кінатэатра “Зорка”. Мы замест паездкі на заняткі ва Уселюбскі ВВК, што рабілі кожны тыдзень у чацвер, паехалі ў Навагрудак, пайшлі на дзённы сеанс, здаецца на 12 гадзін, і трапілі ў поле зроку “апранутых у цывільнае людзей”. Усю восень, прынамсі, верасень і пачатак кастрычніка працавалі на бульбе, працавалі дружна , весела. Быў вопыт такой работы, кожны год, пачынаючы з 5 класа, школа аказвала дапамогу ва ўборцы бульбы спачатку калгасу “Родина”, а пасля ўзбуйнення - калгасу “Краіна саветаў”…

Гэта быў першы год пачатку новай рэформы, пачатак пераходу на 11- гадовы змест адукацыі. З 01.09.1984 года ў школах БССР у 9 класах пачынаюць выкладаць курс “Этыка псіхалогіі сямейнага жыцця”. У школах уводзіцца новы прадмет “Асновы інфарматыкі і вылічальнай тэхнікі”. Першыя некалькі гадоў выкладанне гэтага прадмета адбывалася на тэарэтычным узроўні, у пераважнай большасці школ камп’ютарная тэхніка адсутнічала.

У 1985 годзе закончылася “эпоха вялікіх пахарон”, да ўлады прыйшоў 54-гадовы М.С. Гарбачоў. Краіна пачала дзве маштабныя кампаніі:

- антыалкагольную,

- перабудову.

І першая, і другая закраналі напрамую сістэму адукацыі, але была яшчэ адна кампанія, пра якую пішуць значна менш. Мэтай гэтай кампаніі было спыненне адтоку педагогаў са школ у пошуках больш высокага заробку, асабліва настаўнікаў мужчын і прыцягненне ў школы, іншыя ўстановы адукацыі маладых кадраў. 05.06.1985 года на свет з’явілася пісьмо Міністэрства вышэйшай і сярэдняй адукацыі і Міністэрства адукацыі СССР №33/39 “Об арганизацыи и проведении приёма в пединституты и университеты по рекомендации педсоветов, коммитетов ВЛКСМ и трудовых коллективов”.

Гэты дакумент даваў магчымасць кіраўнікам прадпрыемстваў і арганізацый, вайсковых часцей даваць накіраванне для паступлення ў ВНУ ці СУЗЫ выпускнікам школ, маладым рабочым і служачым.Такая катэгорыя абітурыентаў залічвалася ў спіскі студэнтаў без уступных экзаменаў.

Навучальны год увайшоў у гісторыю і тым, што выпускныя вечары ў чэрвені 1985 доўжыліся толькі да 22.00, не было сустрэчы світанка, не было… Антыалкагольная кампанія набірала абароты… Набірала абароты Перабудова. І ніхто не мог прадбачыць, што час жыцця СССР як краіны, пачаў завяршэнне адліку…

1983-1984 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

       Навучальны год, які мы разглядаем, адносіцца да тых двух, што прайшлі пад знакам выкаранення негатыўных з’яў у грамадстве ў цэлым і ў сістэме народнай адукацыі ў прыватнасці - “Андропаўскі навучальны год”. Яшчэ ў 1981 годзе на падставе аналізу становішча спраў у рабоце з сем’ямі, якія выхоўваюць дзяцей, нарастанні крызісных з’яў у сямейным выхаванні на свет з’явіўся  Загад Міністэрства народнай асветы БССР “О дальнейшем улучшении психологической и наркологической помощи населению”, а ў лістападзе 1983 - Загад №198 –ДСП “О ходе выполнения Приказа “О дальнейшем улучшении……” Канстатуецца, што ў рэспубліцы пашырана сетка дапаможных і спецыяльных школ-інтэрнатаў для дзяцей з затрымкай псіхічнага развіцця. На тэрыторыі раёна існавала такая ўстанова - Адампальская спецшкола-інтэрнат. З сямей, дзе бацькі злоўжывалі алкаголем, было адабрана ў 1982 годзе дзяцей па:

- Віцебскаяй вобл. - 164

- Магілёўскаяй вобл. - 110

- Гомельскай вобл. - 211

- Гродзенскай вобл. - 95

- г.Мінску - 252

     Адзначаецца нізкі ўзровень жыллёва-бытавых умоў значнай часткі сельскіх сямей, у якіх выхоўваліся дзеці .

14 школьнікаў у 1982 годзе змяшчаліся ў выцвярэзнік, прыводзяцца прыклады сумеснага распіцця спіртных напояў вучнямі і педагогамі.

Традыцыйная жнівеньская педагагічная канферэнцыя раёна напярэдадні навучальага года прайшла па тэме “Задачи партийных организаций и педагогических коллективов в свете требований июльского 1983 года Пленума ЦК КПСС”.

   Гэты навучальны год быў багаты на новаўвядзенні, якія з цягам часу сталі арганічнай часткай сістэмы адукацыі.

Згодна сумеснаму рашэнню Міністэрства асветы СССР, ЦК ВЛКСМ, Савецкага камітэта абароны міру, ва ўсіх агульнаадукацыйных школах краіны першы ўрок 01.09.1983 года і ў наступныя гады праводзіўся як “урок міру.”

З 01.09.1983 года ў школах краіны з’яўляюцца аб’яднанні “Юных інспектараў руху”. Таксама з верасня 1983 года ў школах рэспублікі ўводзілася навучанне па гігіене і палавому выхаванню вучняў у арганічнай сувязі са зместам курса “Фізіялогія і гігіена чалавека”. Гэта была не даніна модзе, а жорсткая неабходнасць, адказ на выклік часу, бо такая хвароба як СНІД , разглядалася як аб’ектыўная небяспека.

На пачатак навучальнага года ў школах горада працавалі 282 педагагічныя работнікі, 114 з іх былі камуністамі. 240 ці 85% мелі вышэйшую адукацыю, 7 - незакончаую вышэйшую, 35 - сярэднюю спецыяльную. Сярод педагагічных работнікаў горада працавалі 11 настаўнікаў са званнем “Старэйшы настаўнік”, “Настаўнік-метадыст”- 4. Па выніках навучальнага года 3 педагога былі ўзнагароджаны знакам “Выдатнік народнай адукацыі БССР” , Граматамі і Ганаровымі граматамі Міністэрства народнай асветы БССР - 14, Граматамі абласнога аддзела народнай адукацыі - 24. Званне “Народны настаўнік СССР” Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР было прысвоена настаўніцы рускай мовы СШ №3 Гаховіч Валянціне Георгіеўне….

1982-1983 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

10 лістапада 1982 года памёр Л.І.Брэжнеў - Генеральны сакратар ЦК КПСС, Старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР, “барацьбіт за мір ва ўсім свеце, верны ленінец, Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі па літаратуры”. Пайшоў з жыцця чалавек, які 18 гадоў стаяў каля штурвалу краіны. Гэтыя гады ўвайшлі ў гісторыю, як “ эпоха застою”, “эпоха развітога сацыялізму”, эпоха дамінуючага становішча КПСС ў краіне. У грамадстве была разгубленасць. Хто стане кіраўніком СССР? У якім напрамку пойдзе краіна? Што яе чакае? Пытанні, якія звінелі ў паветры, і адказаў на якія пакуль не было. Крыху пазней перыяд паміж смерцю Л. І. Брэжнева і пачаткам Перабудовы назавуць “эпохай вялікіх пахарон”.

У 1982-1983 навучальным годзе ў Навагрудскім раёне працавала 63 школы. З іх:

- пачатковых - 23

- васьмігадовых - 19

- сярэдніх - 21

- дашкольных устаноў - 12

- школа-інтэрнат - 1

У горадзе:

- сярэднія школы - 5

- школа-інтэрнат - 1

- спец. школа-інтэрнат - 1

- дашкольныя ўстановы - 9

З першага верасня 1982 у раённай ДЗЮСШ адкрываецца аддзяленне акадэмічнай грэблі. На пачатак навучальнага года ў раёне 1953 вучні 1-11 класаў не ўмелі плаваць. На працягу навучальнага года авалодалі навыкамі плавання 301, здалі нормы ГТО па плаванні 206 вучняў. На падвозе на працягу навучальнага года было 1865 вучняў. Пераважная большасць з іх падвозілася рэйсавымі аўтобусамі.

1981-1982 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

У нарысе аб папярэднім навучальным годзе (1980-1981) былі досыць падрабязна прасочаны асноўныя тэндэнцыі развіцця сістэмы адукацыі на рэгіянальным узроўні. У памяці аўтара добра адклаўся той год, тыя летнія канікулы. Мы, школьнікі, вельмі актыўна ўключыліся ў работу па нарыхтоўцы кармоў для буйнай рагатай жывёлы. Была вельмі цікавая кампанія па нарыхтоўцы “вітаміннага корму”. Вучні арганізавана нарыхтоўвалі “венікі” з маладых галінак дрэў, сушылі і здавалі ў калгасы. Плацілі за гэта добра - 27 рублёў за тону. Але ж назбірай яе!

Навучальны год 1981-1982 увайшоў у гісторыю развіцця адукацыі на Навагрудчыне, як год, на які прыйшоўся пік будаўнічых работ. Мяркуйце самі. На працягу навучальнага года былі ўведзены ў лік дзеючых:

- Васьмікватэрны жылы дом для настаўнікаў у г.п.Любча. Будаўніцтва вялося за кошт дзяржаўных капіталаўкладанняў сіламі ПМК-13.

- Дзіцячы сад на 280 месцаў у горадзе Навагрудку. Будаўніцтва вялося за сродкі Навагрудскай швейнай фабрыкі сіламі ПМК-13 (Дзіцячы сад №10)

- Дзіцячы сад на 280 месцаў горадзе Навагрудку на 280 месцаў. Фінансаванне і будаўніцтва было праведзена Навагрудскім заводам газавай апаратуры.

- Будынак прышкольнага інтэрната Пятрэвіцкай СШ. Будаўніцтва фінансавалася калгасам імя Маякоўскага. Выконвала работу Навагрудскае МСО.

- Дзіцячы сад на 140 месцаў у в.Валковічы. Будаўніцтва ажыццяўлялася сіламі ПМК-13.

- Дзіцячы сад у в.Кашалева на 50 месцаў. Будаўніцтва вялося гаспадарчым спосабам, сіламі і сродкамі калгаса імя Кутузава.

- Дзіцячы сад у в. Лаўрышава на 50 месцаў. Пабудаваны гаспадарчым спосабам сіламі і сродкамі калгаса “Звязда” імя 50- годдзя СССР.

Для забеспячэння разнастайнасці рацыёну харчавання школьнікаў, а таксама для выхавання працавітасці, адпрацоўкі навыкаў догляду за раслінамі на працягу 1981-1982 навучальнага года гаспадарчым спосабам былі пабудаваны цяпліцы ў:

- Вераскоўскай СШ-S-120 м

-Гарадзечанскай СШ- S-120м

-Кашалеўскай СШ- S-120 м

-З.Ятраўскай СШ-S-120 м

-Любчанскай СШ-S-120м

Узведзены гароднінасховішчы ў Пятрэвіцкай і Валковіцкай сярэдніх школах, гараж для вучэбнага аўтамабіля ў Навагрудскім ВВК.

З 01.09.1981 года пачалося вывучэнне аўтасправы вучнямі 9 класаў у Лаўрышаўскай, Кашалеўскай, Гарадзечанскай і Валковіцкай сярэдніх школах.

Усімі відамі аздараўлення ў раёне было ахоплена 3457 дзяцей на базе 58 піянерскіх лагераў. 2602 вучні ў летні перыяд былі ахоплены працоўнымі аб’яднаннямі. У раёне працавала 10 лагераў працы і адпачынку, 16 вытворчых брыгад, 20 вытворчых звёнаў. Вучнёўскія вытворчыя аб’яднанні апрацоўвалі 600 га пасеваў. Лагеры працы і адпачынку выканалі работ на суму 12,4 тысячы рублёў. Па выніках пятай працоўнай чвэрці лідарамі сталі: лагеры працы і адпачынку Валеўскай СШ, З.Ятраўскай СШ, Уселюбскай СШ.

У 1981-1982 навучальным годзе ў школах раёна навучалася 5931 вучань, з іх у 8 класах - 798 падлеткаў, у 10 класах - 616 юнакоў і дзяўчат. З першага верасня 1981 года была закрыта Панеманская ПШ.

1980-1981 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Летам 1980 года Савецкі Саюз упершыню ў сваёй гісторыі прынімаў алімпійскія гульні. Мінула амаль 40 гадоў з тага часу, а ў памяці людзей гэтая падзея займае важнае месца, яркімі застаюцца ўспаміны. Да алімпіяды рыхтаваліся ўсе саюзныя рэспублікі, але асабліва тыя, дзе павінны былі праходзіць спаборніцтвы. У БССР праходзілі гульні групавога турніру па футболе. Напярэдадні быў капітальна адрамантаваны Мінскі стадыён “Дынама” і пабудавана супер-сучасная, на той час, аўтамагістраль Брэст-Масква -“алімпійка”, як яе празвалі ў народзе.
На пачатак верасня 1980 года ў Навагрудскім раёне функцыянавала 65 школ. З іх: пачатковых - 24, васьмігадовых - 20, сярэдніх - 21. Колькасць вучняў складала 5931 дзіця. Вялікая ўвага ў раёне надавалася захаванню гістарычнай спадчыны. У школах раёна дзейнічала два народныя гісторыка-краязнаўчыя музеі: у Валеўскай СШ і Шчорсаўскай СШ, гісторыка-краязнаўчыя ў Любчанскай, Вераб’евіцкай і Гарадзечанскай сярэдніх школах, Ленінскія пакоі ў Вераб’евіцкай СШ і Вераскоўскай СШ.
Нягледзячы на тое, што разглядаемы навучальны год прыходзіцца на другую палову 20 стагоддзя, большасць школ абагравалася ў халодны час года печкамі. Толькі 23 установы мелі ўласныя кацельні на цвёрдым паліве. Укожнай з іх працавала па два качагары (?). Вось гэтыя ўстановы:
1.Уселюбскі ВВК 13.Дзяляціцкая ВШ
2.Любчанскі ВВК 14.Кудавіцкая ВШ
3.Вераб’евіцкая СШ 15.Касадворская ВШ
4.Вераскоўская СШ 16.Лозкаўская ВШ
5.Уселюбская СШ 17.Асташынская ВШ
6.Валковіцкая СШ 18.Адампальская спецшкола-інт.
7.Гарадзечанская СШ 19.Кашалеўская СШ
8.З.-Ятраўская СШ 20.Масцішчанская СШ
9.Налібацкая СШ 21.Пятрэвіцкая СШ
10.Шчорсаўская СШ 22.Валеўская СШ
11.Любчанская СШ 23.Лаўрышаўская СШ
12.Брольніцкая ВШ
Пералічаныя школьныя кацельні былі абсталяваны катламі айчыннай вытворчасці наступных марак: “Энергія-6”, ”Універсал-6”, “Мінск-1”, “КВ-200”, “КВ-300”. Асноўным відам паліва быў каменны вугаль. На мой погляд, цікава будзе даведацца, які вугаль выкарыстоўвалі і ў якой колькасці.
№ Установа адукацыі Усяго вуглю тон Сілезскага Львоўска-Закарпацкага Данецкага
1. Адампальская шк.інт 50 40 10
2. Кашалеўская СШ 50 40 10
3. Гарадзечанская СШ 30 20 10
4. Масцішчанская СШ 25 20 5
5. Шчорсаўская СШ 50 10 40
6. Вераб’евіцкая СШ 30 10 20
7. Вераскоўская СШ 30 10 20
8. Уселюбская СШ 50 20 30
9. Валковіцкая СШ 30 20 10
10. З.Ятраўская СШ 25 5 20
11. Нягневіцкая СШ 50 5 35 10
12. Пятрэвіцкая СШ 50 20 30
13. Налібацкая СШ 30 20 10
14. Любчанская СШ 80 10 60 10
15. Валеўская СШ 55 10 35 10
16. Уселюбскі УПК 25 25
17. Дяляціцкая ВШ 17 17
18. Касадворская ВШ 20 20
19. Кудавіцкая ВШ 20 20
20. Лозкаўская ВШ 30 30
21. Брольніцкая ВШ 30 30
22. Асташынская ВШ 20 20
23. Лаўрышаўская СШ 50 10 40
Усяго: 847 130 470 247

(Інфармацыя ўзята з Распараджэння Навагрудскага РВК №118-Р ад 01.08.01.1981года. Прыведзеныя лічбы - гэта ліміт паліва на 1 квартал 1981года, не складана палічыць расход на ацяпляльны перыяд). Установы адукацыі з пячным ацяпленнем спажывалі торфабрыкет і дровы.
1980-1981навучальны год быў адметны і тым, што на ўзроўні вобласці было прынята “Прыкладнае палажэнне аб клубах старэйшых важатых агульнаадукацыйных школ вобласці”. Мэтамі і задачамі гэтага аб’яднання былі:
- “Содействовать идейно-политическому просвещению старших вожатых
- Воспитывать чувство гордости у старших вожатых за свою профессию
- Повышать педагогическую эрудицию старших вожатых”.
Чым было абумоўлена з’яўленне такога аб’яднання? Па-першае, нізкім адукацыйным узроўнем старэйшых піянерскіх важатых. Большасць з іх мела сярэднюю ці сярэднюю спецыяльную адукацыю. Па-другое, невялікім стажам работы і вялікай цякучасцю кадраў.
На пачатак навучальнага года ў раёне працавалі 24 старэйшыя піянерскія важатыя. З іх мелі вышэйшую адукацыю 5, сярэднюю спецыяльную - 4, сярэднюю - 15. У той жа час у горадзе Навагрудку з 7 старэйшых піянерскіх важатых 7 мелі вышэйшую адукацыю.
Адукацыйны і выхаваўчы працэс у 1980-1981 навучальным годзе ў сельскіх установах адукацыі забяспечвалі 660 педагагічных работнікаў. З іх 431 жанчыны і 229 мужчын. Вышэйшую адукацыю мелі 444 ці 67,3% , абласны паказчык 74,4%, сярэднюю спецыяльную - 129 педагогаў ці 19,5%, абласны паказчык 18,04%, 15 – сярэднюю адукацыю. У той жа час у гарадскіх установах адукацыі працаваў 281 педагагічны работнік. З іх жанчыны складалі 228 педработнікаў, мужчыны - толькі 53. Вышэйшую адукацыю мелі 223 педагогі ці 79,4%, сярэднюю спецыяльную - 39 ці 13,9%., 1 - сярэднюю адукацыю.
У 12 прышкольных інтэрнатах пражывалі 536 вучняў сельскіх школ, а ў адным прышкольным інтэрнаце ў горадзе (СШ №1) пражывалі 45 дзяцей. Забяспечанасць школ сродкамі навучання з кожным годам паляпшалася. На пачатак 1980-1981 навучальнага года з 16 сельскіх школ вузкаплёначныя кінаапараты былі ў 16 установах, тэлевізары – у 16 , магнітафоны - у 16. Кожная з пяці гарадскіх школ мела кінаапараты, тэлевізары і магнітафоны, а таксама два грузавыя аўтамабілі. Ва ўсіх сярэдніх школах горада і сяла дзейнічалі школьныя радыёвузлы, і толькі 6 васьмігодовых школ маглі імі пахваліцца. 14 сельскіх і 5 гарадскіх школ мелі спартыўныя залы. Сталовыя ці школьныя буфеты былі абсталяваны ва ўсіх сярэдніх школах і ў 18 з 20 васьмігадовых.
Скончылі ў Навагрудскім раёне 10-11 класы ў 1980-1981 навучальным годзе 805 юнакоў і падлеткаў, з іх 177 навучаліся на вячэрняй форме, а 628 - на дзённай форме. У горадзе Навагрудку - 409 выпускнікоў, 284 і 125 выпускнікоў дзённай і вячэрняй формы навучання адпаведна. Васьмігадовую школу скончылі:
- у сельскай мясцовасці - 764 вучні
- у горадзе - 396 вучняў
Прадоўжылі навучанне ў 9 класе:
- у сельскай мясцовасці - 557 вучняў
- у горадзе - 394 вучні
Сталі школьнікамі, прыйшлі ў 1 клас:
- у сельскай мясцовасці - 370 дзяцей
- у горадзе - 449 дзяцей
Яшчэ 8 гадоў таму назад, у 1972 годзе, колькасць першакласнікаў складала:
- у сельскай мясцовасці - 826 дзяцей
- у горадзе - 390 дзяцей.
На паўторны курс навучання па выніках навучальнага года былі пакінуты ў школах раёна 22 вучні і 23 у гарадскіх адпаведна.
На пачатак навучальнага года ў сельскіх школах навучаліся 6262 дзіцяці, у гарадскіх - 3997.
Пачатковыя школы Васьмігадовыя Сярэднія
1. Шкеліцкая 1. Брольніцкая 1. Бердаўская
2. Чарашлянская 2. Багудзенская 2. Налібацкая
3. Тулічаўская 3. Лаўрышаўская 3. Вераб’евіцкая
4. Лабачоўская 4. Гагарынская 4. Вераскоўская
5. Несутыцкая 5. Куравіцкая 5. Валковіцкая
6. Мотчанская 6. Зубкаўская 6. Гарадзечанская
7. Галынская 7. Кудавіцкая 7. Валеўская
8.Пуцэвіцкая 8. Купісская 8. Нягневіцкая
9.Рахавецкая 9. Касадворская 9. Ятраўская
10.Янавіцкая 10. Ладзеніцкая 10. Масцішчанская
11.Кусцінская 11. Ляхавіцкая 11. Зенявіцкая
12.Каменская 12. Уселюбская
13.Ігнатаўская 12. Навінская 13. Шчорсаўская
14.Сямкоўская 13. Альхоўская 14. Пятрэвіцкая
15.Крываногаўская 14. Асташынская 15. Любчанская
16.Межнікоўская 15. Поўберажская 16. Кашалеўская
17.Харосіцкая 16. Сянежыцкая
18.Нянькаўская 17. Дзяляціцкая
19.Асмолаўская 18. Лозкаўская
20.Астровенская
21.Няўдзянская
22.Панямонская
22.К.Лычыцкая
23.Ацмінаўская
24.З.Дяляціцкая

Усяго школ: 60. Сярэдніх - 16.
Пачатковых - 26
Васьмігадовых - 19

Іншыя ўстановы адукацыі горада і раёна:
1.Уселюбскі ВВК
2.Адампальская спецыяльная школа-інтэрнат
3.Раённая спартыўная школа
4.Раённы дом піянераў
5.Любчанскі ВВК
6.Любчанскі д-с
7.Уселюбскі д-с
8.Турыстычная база
9.Спец.школа-інтэрнат
10.Школа-інтэрнат
11.СШ №1
12.СШ №2
13.СШ №3
14.СШ №4
15.СШ №5
16.Гарадская турбаза
17.Дзіцячы сад №1
18.Дзіцячы сад №3
19.Дзіцячы сад №4
20.Дзіцячы сад №5
21.Дзіцячы сад №6
22.Дзіцячы сад №7
23.Дзіцячы сад №8
24.Станцыя юных тэхнікаў
25.Эколага-натуралістычны цэнтр
26.Спартыўная школа

Па колькасці вучняў сярэднія, васьмігадовыя і пачатковыя школы раёна размяркоўваліся наступным чынам:
1.Сярэднія школы - 16
№ Колькасць вучняў Колькасць школ
1 100 і менш 0
2 101-280 11
3 281-400 3
4 401-640 2

2.Васьмігадовыя школы - 20
№ Колькасць вучняў Колькасць школ
1 40 і менш 2
2 41-100 14
3 101-200 4
4 201 і больш 0

3.Пачатковыя - 24
№ Колькасць вучняў Колькасць школ
1 10 і менш 15
2 11-15 4
3 16-20 4
4 21-30 0
5 31-40 1
6 41 і больш 0

З 60 школ раёна ў адну змену працавала 57, тры школы працавала ў 2 змены. У горадзе ў адну змену працавала адна школа-інтэрнат і спецыяльная школа- інтэрнат для дзяцей з цяжкімі парушэннямі мовы.
Сярэдняя напаўняльнасць класаў у сельскай мясцовасці складала 17,8 (абласны паказчык 23,4), па горадзе - 32,4 (вобласць 32,7).

1979-1980 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Лета 1979 года было гарачым і сухім, а зіма выдалася надзвычай марознай. Год пачынаўся з панядзелка, а завяршаўся… пачаткам Афганскай вайны (27.12.1979 г.), што забрала тысячы маладых жыццяў і прывяла да заняпаду Савецкага Саюза…
У гэтым прамежку, паміж панядзелкам і пачаткам Афганскай вайны, быў прыход да ўлады Садама Хусейна ў Іраку, абранне на пасаду прэм’ер-міністра Вялікабрытаніі Маргарэт Тэтчэр…
Гэта быў год, які ААН аб’явіла Годам дзіцяці, а ў Кітаі, іронія лёсу, актыўна ажыццяўлялася палітыка - “адна сям’я - адно дзіця”.
У СССР у 1979 годзе быў праведзены чарговы перапіс насельніцтва.
А чым жыла сістэма адукацыі раёна? Намаганні пасялковага і сельскіх саветаў, аддзела народнай адукацыі райвыканкама, педагагічных калектываў устаноў адукацыі былі засяроджаны на выкананні рашэнняў 25 з’езда КПСС.
“Выполнению народнохозяйственного плана, активизации социалистического соревнования и успешной подготовке школ к новому учебному году способствовал творческий подъём, вызванный подготовкой к празднованию 60-летия БССР и Коммунистической партии Беларуссии” (Рашэнне Навагрудскага РВК ад 15.05.1979 г. №46-389 “О подготовке школ и дошкольных учреждений к 1979-1980 учебному году”.
У раёне быў завершаны пераход да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі. Сярэднія школы раёна давалі магчымасць атрымаць сярэднюю адукацыю 70,4% вучням 8 класаў. У тэхнікумах і сярэдніх ПТВ на пачатак 1979-1980 года атрымлівалі сярэднюю адукацыю, паралельна з прафесійнай падрыхтоўкай, 24,6% выпускнікоў 8 класаў. У вячэрніх школах - 5% .
План камплектавання ГПД быў выкананы на 102%, план ахопу вучняў прышкольнымі інтэрнатамі - на 102,4%. На працягу папярэдняга навучальнага года за кошт бюджэтных асігнаванняў было набыта для школ і дашкольных устаноў абсталявання, мэблі, наглядных дапаможнікаў на суму 126,7 тысяч рублёў. За кошт калгасаў і саўгасаў на суму - 113 тысяч рублёў. У 11 сярэдніх школах было ўведзена вытворчае навучанне, у шасці з іх - праз вучэбна-вытворчы камбінат. Па выніках абласнога сацыялістычнага спаборніцтва раён заняў трэцяе месца ў вобласці за лепшую падрыхтоўку школ і дашкольных устаноў да новага навучальнага года.
Разам са станоўчымі з’явамі прысутнічалі і негатыўныя. У шэрагу школ: Пятрэвіцкай СШ, Нягневіцкай СШ і Альхоўскай ВШ, сацыялістычнае спаборніцтва не атрымала належнага развіцця. У Кашалеўскай, Шчорсаўскай, З.-Ятраўскай СШ, Дзяляціцкай, Ляхавіцкай ВШ праводзілася недастатковая работа па стварэнні бібліятэчнага фонду. Зацягвалася ўвядзенне ў лік дзеючых сталовых Масцішчанскай СШ, Дзяляціцкай і Зубкаўскай ВШ. Быў нізкім % ахопу гарачым харчаваннем вучняў Бердаўскай, Любчанскай, Гарадзечанскай сярэдніх школ, Купісскай і Ляхавіцкай васьмігадовых школ. У сельскай мясцовасці марудна пашыралася сетка дашкольных устаноў. Марудна вырашаліся пытанні забеспячэння маладых спецыялістаў і сельскіх настаўнікаў кватэрамі за кошт сродкаў калгасаў і саўгасаў.
Зыходзячы з зробленага аналізу і наяўнасці праблем, кіраўніцтвам раёна ставяцца вялікія задачы па выхаду сістэмы адукацыі на якасна новы ўзровень развіцця ў 1979-1980 навучальным годзе:
- Забяспечыць усімі формамі навучання 100% выпускнікоў 8 класаў.
- Прыцягнуць да навучання ў вячэрні час і праз завочныя формы 490 чалавек працоўнай моладзі, што не мела сярэдняй адукацыі.
- Забяспечыць удзел усіх калектываў ва Усесаюзным аглядзе “Кожнаму маладому супрацоўніку - сярэднюю адукацыю”.
- Прадоўжыць работу па стварэнні новых і даабсталяванні існуючых кабінетаў і дадаткова абсталяваць кабінеты па прафарыентацыі, а ў Гарадзечанскай і Валковіцкай СШ - кабінеты па грамадзянскай абароне.
- Сумесна з Райспажыўсаюзам забяспечыць 100% ахоп вучняў сярэдніх і васьмігадовых школ гарачым харчаваннем.
- Сумесна з Навагрудскім Гарпаліўзбытам да 15.08. забяспечыць нарыхтоўку і вываз паліва для ўсіх устаноў адукацыі і настаўнікаў, якія ў іх працуюць.
- Стварыць фонд школьных падручнікаў у разліку два камплекты на аднаго вучня і кніг для пазакласнага чытання ў разліку 27 экз. на 1 вучня.
- У поўным аб’ёме асвоіць сродкі, што выдзелены на народную адкацыю ў 1979 годзе.
- Увесці ў эксплуатацыю будынак Шчорсаўскай СШ на 320 месц і пачаць будаўніцтва прыбудовы Валеўскай СШ на 320 месц. Правесці капітальны рамонт Бердаўскай і Кашалеўскай СШ, інтэрната пры Уселюбскай СШ сіламі Навагрудскага РСУ-10.
- Увесці вытворчае навучанне з 01.09.1079 года па трактары для старшакласнікаў З.-Ятраўскай і Шчорсаўскай СШ.
З 01.09.1979 года былі закрыты Борская, Васілевіцкая, Жданавіцкая, Наберажная, Бенінская пачатковыя школы - па прычыне малой напаўняльнасці. Кіраўніцтву калгасаў “Новы шлях” і “Імя Кірава” неабходна было да 15.09.1979 года на базе закрытых Бенінскай і Жданавіцкай ПШ адкрыць дзіцячыя сады.
Адметнасцю таго навучальнага года было і тое, што на ўзроўні РВК за кожнай школай замацоўвалася сельскагаспадарчае прадпрыемства для садзейнічання працоўнаму навучанню і выхаванню вучняў, падрыхтоўцы іх да працы ў сферы матэрыяльнай вытворчасці, аказанні дапамогі ў паляпшэнні матэрыяльнай базы.
На пачатак навучальнага года сістэма адукацыі горада і раёна была прадстаўлена:
Пачатковыя школы Васьмігадовыя Сярэдняя
1. Трасцянская 1. Брольніцкая 1. Бердаўская
2. Шкеліцкая 2. Багудзнская 2. Налібацкая
3. Чарашлянская 3. Галынская 3. Вераб,евіцкая
4. Тулічаўская 4. Гагарынская 4. Валковіцкая
5. Косіцкая 5. Дзяляціцкая 5. Гарадечанская
6. Лабачоўская 6. Зубкаўская 6. Валеўская
7. Катлоўская 7. Кудавіцкая 7. Нягневіцкая
8. Сулятыцкая 8. Купісская 8. З.Ятраўская
9. Несутыцкая 9. Касадворская 9. Кашалеўская
10. Клюкавіцкая 10. Ладзеніцкая 10. Вераскоўская
11. Мотчанская 11. Ляхавіцкая 11. Куравіцкая
12. Брацянская 12. Лозкаўская 12. Лаўрышаўская
13. Рахавецкая 13. Нязнанаўская 13. Масцішчанская
14. Янавіцкая 14. Навінская 14. Зенявіцкая
15. Кусцінская 15. Альхоўская 15. Уселюбская
16. Каменская 16. Асташынская 16. Шчорсаўская
17. Ігнатаўская 17. Поўберажская 17. Пятрэвіцкая
18. Сямкоўская 18. Пуцэвіцкая 18. Любчанская
19. Негрымаўская 19.Сянежыцкая
20. Крываногаўская
21. Межнікоўская
22. Харосіцкая
23. З.Сенненская
24. Нянькаўская
25. Асмолаўская
26. Астровенская
27. Руткаўская
28. Няўдзянская
29. Гнесіцкая
30. Панямонская
31. К.Лычцкая
32. Ацмінаўская
33. З.Дзяляціцкая
34. Сенненская

Усяго школ - 71
Пачатковых - 34
Васьмігадовых - 19
Сярэдніх - 18

Іншыя ўстановы адукацыі горада і раёна:
1.Уселюбскі ВВК
2.Адампальская спецыяльная школа-інтэрнат
3.Раённая спартыўная школа
4.Раённы дом піянераў
5.Любчанскі ВВК
6.Любчанскі дз-с
7.Уселюбскі дз-с
8.Турыстычная база
9.Спец.школа-інтэрнат
10.Школа-інтэрнат
11.СШ №1
12.СШ №2
13.СШ №3
14.СШ №4
15.СШ №5
16.Гарадская турбаза
17.Дзіцячы сад №1
18.Дзіцячы сад №3
19.Дзіцячы сад №4
20.Дзіцячы сад №5
21.Дзіцячы сад №6
22.Дзіцячы сад №7
23.Дзіцячы сад №8
24.Станцыя юных тэхнікаў
25.Эколага-натуралістычны цэнтр
26.Спартыўная школа
Усяго ўстаноў адукацыі ў горадзе і раёне - 97

№ Сяло, класы Класы- камплекты Колькасць вуч. Горад школа Колькасць вучняў
1. 1-3 97 1573 СШ №1 503
2. 4-8 198 3373 СШ №2 511
3. 9-10 54 1278 СШ №3 740
вячэрнія Школы р-на 261 СШ №4 766
УСЯГО РАЁН 6485 СШ №5 1237
УСЯГО РАЁН+ГОРАД 10483 Вочна-зав.шк. 241


У дашкольных установах горада на 01.09.1979 займаліся 1506 дзяцей, з іх - 395 ясельнага ўзросту. Ва ўсіх школах горада меліся сталовыя. Гарачым харчаваннем было ахоплена 2390 вучняў. Для 158 дзяцей з сельскай мясцовасці быў арганізаваны падвоз. У сельскіх установах адукацыі працавалі 750 педагагічных работнікаў, з іх - 663 настаўнікі. З агульнай колькасці настаўнікаў 421 ці 63,5% мелі вышэйшую адукацыю, 84-11,1% - незакончаную вышэйшую, 142-21,4% - сярэднюю спецыяльную адукацыю, 17-2,5% - агульную сярэднюю. 58 настаўнікаў навучаліся завочна ў ВНУ. Сярод працуючых педагогаў было:
- Заслужаных настаўнікаў - 6.
- Выдатнікаў народнай адукацыі - 40.
- Узнагароджаных Граматамі і Ганаровымі Граматамі Вярхоўнага Савета БССР - 8.
- Узнагароджаных Граматамі і Ганаровымі Граматамі Міністэрства Народнай Асветы СССР і БССР - 83.
- Кавалераў ордэна” Працоўнага Чырвонага Сцяга” - 2.
- Узнагароджаных медалём “ За Працоўную Доблесць” - 6.
- Кавалеры ордэна “ Знак Пашаны” - 4.
У структуру раённага аддзела народнай адукацыі ўваходзілі:
- Цэнтралізаваная бухгалтэрыя - 13 ставак.
- Фільматэка - 3 стаўкі.
- Гаспадарчая група - 5 ставак.
- Метадычны кабінет - 7 ставак.
- Інспектары школ - 5 ставак.
Аклады работнікаў па катэгорыях мелі наступныя памеры:
- Бібліятэкар - 100 рублёў.
- Вартаўнік - 72,5 руб.
- Заўхоз - 90 руб.
- Кухар - 80 руб.
- Рабочы па абслугоўванні будынкаў - 75 руб.
- Лабарант - 80 руб.
- Дырэктар школы - ад 120 - да 190 руб.
- Завуч - ад 120 - да 145 руб.
- Ст.піянерважатая - ад 80 - да 115 руб.
- Выхавальнік - ад 80 - да 130 руб.
А яшчэ перад школамі і дашкольнымі ўстановамі, у далёкім 1979-1980 навучальным годзе, ставіліся задачы аналагічныя сучасным. Неабходна было знізіць ужыванне кацельнага і пячнога паліва на 3-5%, аўтамабільнага бензіна і дызельнага паліва - на 2-3%, электрычнай і цеплавой энергіі - на 3%...

1978-1979 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Год 1978 пакінуў значны след у гісторыі.
У БССР на пазачарговай сесіі Вярхоўнага Савета дзявятага склікання 14.04.1978 года была прынята новая Канстытуцыя, “развітога сацыялізму”.
Народны паэт Беларусі Максім Танк атрымаў Ленінскую прэмію за кнігу вершаў “Нарачанскія сосны”.
У СССР пачала рэалізоўвацца міжнародная праграма асваенння космасу, “Інтэркосмас”. Адбылося апошняе ўзнагароджанне ордэнам “Победа”.
У свеце гэты год адметны з’яўленнем першага дзіцяці, зачатага штучным шляхам.
У Ватыкане за год на святым прастоле змяніліся тры Папы Рымскія, апошні з якіх, Іаан Павел другі, - першы славянін на гэтай пасадзе.
У раёне, згодна з народнагаспадарчым планам, у 1978 годзе было пачата будаўніцтва новага будынка Шчорсаўскай СШ на 320 вучнёўскіх месцаў, прыбудовы да Валеўскай СШ на 320 месцаў. Шпаркімі тэмпамі ішоў працэс стварэння прадметных кабінетаў у сярэдніх і васьмігадовых школах раёна. На пачатак верасня 1978 года налічвалася 429 вучэбных кабінетаў, з іх у сярэдніх школах - 249, у васьмігадовых - 180.
У строй дзеючых уступіў 50-метровы стралковы цір і 25-метровы плавальны басейн на адкрытым вадаёме ў Валковіцкай СШ.
З 01.09.1978 года пачынаецца гісторыя сярэдняй школы №5 горада Навагрудка, самай вялікай на той і сённяшні час, разлічанай на 1200 вучнёўскіх месцаў. За парты селі ў СШ №5 у верасні 1978 года 1084 дзіцяці, СШ №1 - 518, СШ №2 - 547, СШ №3 - 765, СШ №4 - 784. Дашкольныя ўстановы наведвалі 1498 дашкалят, з іх 367 яслі.
Пачатковыя школы Васьмігадовыя Сярэдняя
1. Трасцянская 1. Брольніцкая 1. Бердаўская
2. Шкеліцкая 2. Багудзнская 2. Налібацкая
3. Чарашлянская 3. Галынская 3. Вераб,евіцкая
4. Тулічаўская 4. Гагарынская 4. Валковіцкая
5. Косіцкая 5. Дзяляціцкая 5. Гарадечанская
6. Лабачоўская 6. Зубкаўская 6. Валеўская
7. Катлоўская 7. Кудавіцкая 7. Нягневіцкая
8. Сулятыцкая 8. Купісская 8. З.Ятраўская
9. Несутыцкая 9. Касадворская 9. Кашалеўская
10. Клюкавіцкая 10. Ладзеніцкая 10. Вераскоўская
11. Мотчанская 11. Ляхавіцкая 11. Куравіцкая
12. Брацянская 12. Лозкаўская 12. Лаўрышаўская
13. Рахавецкая 13. Нязнанаўская 13. Масцішчанская
14. Янавіцкая 14. Навінская 14. Зенявіцкая
15. Кусцінская 15. Альхоўская 15. Уселюбская
16. Каменская 16. Асташынская 16. Шчорсаўская
17. Ігнатаўская 17. Поўберажская 17. Пятрэвіцкая
18. Сямкоўская 18. Пуцэвіцкая 18. Любчанская
19. Негрымаўская
20. Крываногаўская
21. Межнікоўская
22. Харосіцкая
23. Сенненская
24. Нянькаўская
25. Асмолаўская
26. Астровенская
27. Руткаўская
28. Няўдзянская
29. Гнесіцкая
30. Панямонская
31. К.Лычцкая
32. Ацмінаўская
33. Дзяляціцкая
34. Сенненская
35. Борская
36. Васілевіцкая
37. Жданавіцкая
38. Наберажная
39. Бенінская

Усяго школ - 76
Пачатковых - 39
Васьмігадовых - 19
Сярэдніх - 18

Іншыя ўстановы адукацыі горада і раёна:
1.Уселюбскі ВВК
2.Адампальская спецыяльная школа-інтэрнат
3.Раённая спартыўная школа
4.Раённы дом піянераў
5.Любчанскі ВВК
6.Любчанскі д-с
7.Уселюбскі д-с
8.Турыстычная база
9.Спец. школа-інтэрнат
10.Школа-інтэрнат
11.СШ №1
12.СШ №2
13.СШ №3
14.СШ №4
15.СШ №5
16.Гарадская турбаза
17.Дзіцячы сад №1
18.Дзіцячы сад №3
19.Дзіцячы сад №4
20.Дзіцячы сад №5
21.Дзіцячы сад №6
22.Дзіцячы сад №7
23.Дзіцячы сад №8
24.Станцыя юных тэхнікаў
25.Эколага-натуралістычны цэнтр
26.Спартыўная школа
Усяго ўстаноў адукацыі ў горадзе і раёне - 102.

 

1977-1978 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Па насычанасці падзеямі, што адбываліся ў СССР і БССР, гэты навучальны год унікальны.
Сёмага кастрычніка 1977 года Вярхоўным Саветам СССР была прынята Канстытуцыя Савецкага Саюза, 14 красавіка 1978 года прынята Канстытуцыя БССР.
З 28 па 30 чэрвеня 1978 года ў Маскве праходзіў 3-ці Усесаюзны з’езд настаўнікаў, а 4-5 мая 1978 года ў горадзе Мінску адбыўся 6-ы з’езд настаўнікаў БССР. Быў завершаны пераход да абавязковай усегульнай адукацыі, і выпрацоўваліся планы на перспектыву. На форумах разглядаліся вынікі развіцця народнай адукацыі, краіна прыступіла да пабудовы “развітога сацыялізму”.
Для сістэмы адукацыі раёна год быў плённым. Завершана было будаўніцтва новага будынку Шчорсаўскай СШ на 320 вучнёўскіх месцаў,завершаны мантаж інжынерных сетак прышкольнага інтэрната Кашалеўскай СШ. Буданіцтва гэтага аб’екта вялося сіламі і сродкамі калгаса імя Кутузава. Хто мог падумаць, што ў 20-х гадах 21 стагоддзя гэты шыкоўны будынак будзе нікому не патрэбны - у Кашалеўскай школе навучаецца 51 дзіця (па стану на 01.09.2018 г.). Была праведзена рэканструкцыя сістэмы асвятлення Касадворскай ВШ, актыўна вялося будаўніцтва сталовых Дзяляціцкай, Кудавіцкай, Зубкаўскай васьмігадовых школ. У харчблоках Поўберагскай і З. - Ятраўскай школ была праведзена праточная вада і абуладкавана лакальная каналізацыя, у стадыі выканання гэтая работа знаходзілася ў Валеўскай, Бердаўскай, Купісскай школах. Адкрыты плавальны басейн быў пабудаваны ў Валковіцкай СШ.
У 1977-1978 навучальным годзе ў раёне працавалі 750 педагагічных работнікаў, з іх - 663 настаўнікі. Сярод настаўнікаў 421 ці 63,5% мелі вышэйшую, а 142 ці 21,4% - сярэднюю спецыяльную і 34 - сярэднюю адукацыю. Плённая праца педагогаў Навагрудчыны была дастойна ацэнена на розных узроўнях. Чатыры прадстаўнікі былі ўзнагароджаны ордэнам “Знак почёта”, медалямі “За трудовую доблесть” і “За трудовое отличие”. Як акт вышэйшай справядлівасці, быў сустрэты педагогамі раёна Указ Вярхоўнага Савета СССР аб узнагароджванні дырэктара Налібацкай СШ ордэнам “Трудового красного знамени”.
Па выніках 1977-1978 навучальнага года на стадыі завяршэння знаходзілася работа па пераходу на кабінетную сістэму навучання. Было створана 429 кабінетаў, з іх у сярэдніх школах - 249, васьмігадовых - 180, што складала 13,7 і 9 вучэбных кабінетаў на школу адпаведна.
Высокім прафесійным майстэрствам і эфектыўнасцю характэрызавалася работа на працягу навучальнага года настаўнікаў: Вайтовіча К.М. -Вераб’евіцкая СШ, Табанюхава А.Г. - Чарашлянская ПШ, Сазонка В.М. - Уселюбская СШ, Буйвал К.Т. - Любчанская СШ, Карп О.С. -Кудавіцкая ВШ, БабаньР.К. - Лаўрышаўская СШ, Бандзюкевіч Н.Е. -Кашалеўская СШ, Грэбень В.І. - Масцішчанская СШ. Безумоўным лідарам гэтага навучальнага года сярод школ была Вераскоўская СШ. Тут навучаліся 346 вучняў, усе яны былі пераведзены ў наступны клас ці скончылі школу. У школе было 22 выдатніка, 128 вучняў вучыліся на”4” і “5”, а гэта 43 (!) %. Сярод 40 выпускнікоў таго года – тры медалісты, 12 былі ўзнагароджаны граматай “За поспехі ў вывучэнні асобных прадметаў”.
Вялікая ўвага на працягу года надавалася фізкультурна-масавай рабоце. Каманды раёна заваявалі шэраг прызавых месцаў на абласной спартакіядзе школьнікаў. Па боксе раён быў на 4 месцы, па лёгкай атлетыцы – на 3, па тэнісе - на 2, па веласіпедным спорце - на 4, па канькабежным спорце - на 1.
На працягу года паспяхова працавалі групы падоўжанага дня і прышкольныя інтэрнаты. На іх фінансаванне з бюджэту выдаткоўвалася 171,9 тысяч рублёў, бюджэт раённага аддзела складаў - 2,4 млн. рублёў. На харчаванне аднаго вучня ў дзень у ГПД выдаткоўвалася 0,34 рубля, а на харчаванне аднаго вучня ў прышкольным інтэрнаце - 0,88 рубля. Патрэбна ўлічваць, паважаныя чытачы,што пачынаючы з 1975 года 25% вучняў, што пражывалі ў інтэрнаце, вызваляліся ад аплаты на 100%, а астатнія - на 50%.

1976-1977 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Для раёна 1976 год быў азнаменаваны высокай узнагародай. Па выніках рэспубліканскага сацыялістычнага спаборніцтва нашаму гораду прысуджаны пераходны Чырвоны сцяг ЦК КПБ і Савета міністраў, Белсаўпрофа і ЦК ЛКСМБ за высокія дасягнені ў развіцці народнагаспадарчага комплексу. 1976 год быў першым годам 10-ай пяцігодкі. Вынікі яго сталі прадметам гонару для жыхароў раёна. Выступаючы на жнівеньскай педагагічнай нарадзе, прысвечанай вынікам работы за 1976-1977 навучальны год, загадчык аддзела народнай адукацыі І.М.Качан удзяліў гэтаму пытанню значную ўвагу. Так прырост прамысловай прадукцыі склаў 3%, прадукцыйнась працы павялічылася на 5%. Пры сацыялістычных абавязацельствах даць звышпланавай прадукцыі на 1 млн., было выпушчана на 1 млн. 582 руб. Вытворчасць малака за год павялічылася на 17%, а мяса – на 47,7%.
У 1976-1977 навучальным годзе ў горадзе і раёне працавала 22 сярэднія, 20 васьмігадовых і 40 пачатковых школ. Напаўняльнасць іх складала 12 тысяч вучняў. Вучэбна-выхаваўчы працэс ажыццяўлялі 946 педагагічных работнікаў. Акрамя гэтага ў г. Навагрудку працавалі 2 тэхнікумы, прафтэхвучылішча і 2 музычныя школы. Жыхары горада і раёна карысталіся паслугамі 72 бібліятэк, кніжны фонд якіх перавышаў 613 тыс. тамоў ці па 9 тамоў на кожнага жыхара. Працавалі 2 кінатэатры і 75 кінаўстановак у сельскіх клубах. У раёне дзейнічалі 3 народныя калектывы: народная харавая капэла “Знамя советов”, народны ансамбль песні і танца “Свіцязь”, народны цырк.
У адукацыі завяршаўся працэс пераходу да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі. Дзякуючы маштабнай рабоце ў гэтым накірунку, атрымалі шырокае распаўсюджванне такія формы атрымання сярэдняй адукацыі, як тэхнікум, прафтэхвучылішча, дзе яе атрыманне ішло паралельна з атрыманнем спецыяльнасці, вочна-завочная школа. У разглядаемым навучальным годзе ў тэхнікумах на дзённых і завочных адзяленнях навучаліся 3682 навучэнцы, а ў вочна-завочных школах больш тысячы вучняў. У праекце новай Канстытуцыі, які актыўна абмяркоўваўся, меркавалася на заканадаўчым узроўні замацаваць абавязковы характар сярэдняй адукацыі і бясплатны парадак забеспячэння вучняў падручнікамі.
За папярэдняе дзесяцігоддзе ў горадзе і раёне пабудавана 9 школ, а існаваўшыя, капітальна адрамантаваны, ці значна палепшылі санітарна-гігіенічныя ўмовы. У 1976 годзе пачалося будаўніцтва СШ №5 у
г. Навагрудку на 1176 месцаў.
У сярэдніх школах горада на пачатак навучальнага года былі абсталяваны 52 вучэбныя кабінеты, на сяле – 255, у васьмігадовых школах – 174, што складала ў сярэднім па 13 на школу горада і па 14 кабінетаў на сярэднюю школу сяла, па 9 кабінетаў на васьмігадовую школу. Калі ў 1971 г. усімі формамі сярэдняй адукацыі было ахоплена 80% выпускнікоў 8 класаў, то па выніках 1976-1977 навучальнага года гэты паказчык склаў 99,5%. Вынікі гэтага навучальнага года паказалі, што 13 школ закончылі навучальны год без другагоднікаў. У іх ліку адна сярэднняя – Бердаўская СШ, і 12 васьмігадовых. Сярод іх: Гагарынская, Дзяляціцкая, Брольніцкая, Сянежыцкая і іншыя васьмігадовыя школы. Без троек скончылі навучальны год 43,6% вучняў школ горада і 23,3% школ сяла. Вучні СШ № 2, СШ №4, Вераб’евіцкай СШ, Масцішчанскай СШ, Шчорсаўскай СШ, Багудзенкаўскай, Дзяляціцкай, Касадворскай, Пуцэвіцкай васьмігадовых школ завяршылі навучальны год з паказчыкам ад 40% да 52%. Паспяховасць складала 99% па сяле і 99,4% па горадзе. 28 выпускнікоў гарадскіх школ і 32 выпускнікі сельскіх па заканчэнні навучальнага года атрымалі залатыя медалі, 150 вучняў сельскіх школ былі ўзнагароджаны пахвальнымі граматамі “За асаблівыя поспехі ў вывучэнні асобных прадметаў”.
Агульная характарыстыка педагагічных кадраў мела наступны выгляд:
Усяго настаўнікаў З вышэйшай адукацыяй З незакончанай вышэйшай адукацыяй З сярэдняй спецыяльнай адукацыяй З сярэдняй адукацыяй
Школы горада – 205 69,2 % 12,8 % 17,9 % 1 %
У тым ліку ў 4-10 кл. 75 % - - -
Школы раёна – 782 56,6 % 13,5 % 24,8 % 5 %
У тым ліку 4-10 кл. 73,6 % 21,5 % 4,9 % -

Значную ролю ў павышэнні метадычнага ўзроўню настаўнікаў выконвалі школьныя метадычныя кабінеты, якія былі створаны і працавалі ў СШ №1, СШ №3, Лаўрышаўскай, Вераб’евіцкай, Валеўскай СШ.
Добрых поспехаў у рабоце на працягу навучальнага года дасягнулі настаўнікі гісторыі: Кулеш Надзея Сцяпанаўна з Нягневіцкай СШ, Мазура Пётр Аляксеевіч з СШ №4, Кавалёва Таццяна Лаўрэнцьеўна з СШ №3, настаўнікі-філолагі і настаўнікі матэматыкі: Хількевіч Марыя Фёдараўна з Кудавіцкай ВШ, Касцян Ніна Уладзіміраўна з Сянежыцкай ВШ, Сільвановіч Таццяна Іванаўна з Пуцэвіцкай ВШ, Хананенка Ніна Лявонцьеўна з Лаўрышаўскай СШ, настаўнікі пачатковых класаў: Сачко Таццяна Фёдараўна з Налібацкай СШ, Новік Валянціна Дзмітраўна і Рахманько Юзэфа Ігнацьеўна з СШ №3 і дзясяткі іншых. Асноўнай задачай у галіне выхавання ў папярэднія гады, не з’яўлялася выключэннем для 1976-1977 навучальнага года, было фарміраванне ў вучняў камуністычнай ідэйнасці, адданасці справе камунізму. Ідэйна-палітычнае выхаванне займала важнае звяно ў сістэме выхаваўчых мерапрыемстваў. Якія ж формы работы ў гэтым напрамку выкарыстоўваліся? У першую чаргу Ленінскі залік. Камітэт камсамола арганізоўваў і праводзіў работу па вывучэнні і прыняцці заліку па матэрыялах рашэнняў 25-га з’езда КПСС, выпрацоўкі і абароны асабістых творчых планаў: “Вучымся камунізму – будуем камунізм”. Другім напрамкам выхаваўчай работы з’яўляўся комплекс мерапрыемстваў, накіраваных на падрыхтоўку іх працоўнай дзейнасці. Атрымалі распаўсюджванне такія формы, як вучнёўскія вытворчыя брыгады, школьныя лясніцтвы, атрыманне рабочых прафесій праз ВВК. У раёне працавалі Уселюбскі вучэбна-вытворчы камбінат, які рыхтаваў старшакласнікаў па спецыяльнасцях трактарыста, вадзіцеля, слесара, аператара машыннага даення, парыкмахера. У ім праходзілі навучанне рабяты з Уселюбскай, Бердаўскай, Зенявіцкай і Масцішчанскай СШ.
Ужо на працягу апошніх дзесяцігоддзяў у практыку работы школ увайшло арганізаванае правядзенне летняй аздараўленчай кампаніі. Летам 1977 г. у раёне працавала 9 лагераў працы і адпачынку для сельскіх школьнікаў і 4 – для вучняў горада. Агульны ахоп – 875 дзяцей, акрамя таго працаваў міжкалгасны лагер, лагер камсамольскага актыву, спартыўна-турыстычны…
Вучні старэйшых класаў працавалі на праполцы гародніны і кармавых культур, на нарыхтоўцы кармоў. Поруч з работай па паглыбленні ведаў па асновах сельскагаспадарчай вытворчасці меліся добрыя вынікі ў правядзенні аздараўленчай кампаніі ў Любчанскай, Вераб’евіцкай, Кашалеўскай, Куравіцкай сярэдніх школах. Кожны навучальны год – гэта прыступка на шляху ўдасканалення матэрыяльнай базы школы, спартыўнай базы. У 1976-1977 навучальным годзе ў школах Навагрудскага раёна працавала 16 спартыўных залаў.
У раёне была праведзены 31-я спартакіяда школьнікаў і 7-я дзіцячыя спартыўныя гульні “Старты надзей”. У названых мерапрыемствах прынялі ўдзел усе вучні 4-10 класаў. Было ўстаноўлена 10 раённых рэкордаў, больш за тысячу вучняў сталі спартсменамі-разраднікамі і атрымалі значкі ГТА. Зборная каманда школьнікаў Навагрудскага раёна заняла 2-е агульнакаманднае месца ў фінале 7-х абласных дзіцячых спартыўных гульняў “Старты надзей”, а таксама 2-е агульнакаманднае месца па выніках зімовай абласной спартакіяды…

1975-1976 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Немагчыма разглядаць развіццё адукацыі без кантэксту палітычнага, культурнага і грамадскага жыцця краіны – СССР. У Маскве прайшоў 25-ы з’езд КПСС. Былі падведзены вынікі развіцця краіны ў 9-ай пяцігодцы і акрэслены задачы на бліжэйшую перспектыву. Дзясятая пяцігодка павінна была стаць, на думку ідэолагаў, чарговым крокам вялікай краіны на шляху да пабудовы сацыялізму.
Працаўнікі Навагрудчыны таксама намецілі шырокія планы на наступныя гады і ганарыліся дасягненнямі папярэдняга перыяду. Ганарыцца сапраўды было чым. Так, працаўнікі сельскай гаспадаркі ганарыліся тым, што за гады дзявятай пяцігодкі было атрымана 268438 тон зярна, 2831194 тоны бульбы, 37606 тон мяса. Прамысловасць горада і раёна планы папярэдняй пяцігодкі выканала датэрмінова. Звыш плана было атрымана прадукцыі на 5 млн. рублёў. Вытворчасць працы вырасла на 38,2%, што было на 4,1% больш, чым прадугледжвалася планам. Заработная плата рабочых і служачых павялічылася на 17% і ў 1975 годзе склала 118,6 руб. Шмат было зроблена і ў развіцці адукацыі: пабудавана 10 будынкаў школ на 2096 месцаў у сельскай мясцовасці і спецшкола- інтэрнат у горадзе на 200 месцаў, дзіцячы сад у калгасе імя Леніна на 90 месцаў і дзіцячы сад у горадзе на 280 месцаў. За гэты час, 1971-1975 гг., у шэрагу школ узведзены прыбудовы, дзе размяшчаліся класы для вытворчага навучання – Вераб’евіцкая і Налібацкая СШ, сталовая і вучэбныя майстэрні – Навінская, Гагарынская, Бердаўская, Купісская школы. Да цэнтральнага ацяплення былі падключаны 4 школы і дом піянераў. Сярод задач, пастаўленых 25-ым з’ездам, – замацаваць дасягнутае, развіваць і ўдасканальваць сярэднюю адукацыю, павышаць узровень вучэбна-выхаваўчага працэсу. У раёне планавалася будаўніцтва прышкольнага інтэрнат ў в. Кашалева на 50 месцаў, майстэрні і сталовай у Зубкаўскай ВШ, майстэрні і спартыўнай залы ў Асташынскай ВШ, падключэнне да цэнтральнага ацяплення СШ №1, СШ №2, Лозкаўскай ВШ. Планавалася завяршыць стварэнне вытворчай базы Уселюбскага ВВК.
У раёне склалася добрая практыка супрацоўніцтва школ і сельскагаспадарчых прадпрыемстваў-калгасаў. У 1974-1975 навучальным годзе калгасы “Родина”, ”Правда”, ”Восток” арганізавалі падвоз вучняў у школу, восем калгасаў выдаткоўвалі сродкі для арганізацыі харчавання вучняў. Вынікі 1975-1976 навучальнага года сведчаць аб тым, што раён наблізіўся да галоўнай мэты, якая тады стаяла перад адукацыяй, – завяршыць пераход да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі. У разглядаемым навучальным годзе 99,1% выпускнікоў 8 класаў прадоўжылі атрыманне сярэдняй адукацыі. Заслугоўвае ўвагі і той факт, што 60 школ горада і раёна, 716 настаўнікаў завяршылі навучальны год без другагоднікаў. 27 выпускнікоў сярэдняй школы на сяле і 38 у горадзе былі ўзнагароджаны залатымі і сярэбранымі медалямі, 216 атрымалі граматы “За асаблівыя поспехі ў вывучэнні асобных прадметаў”. 46 вучняў былі пакінуты на паўторны курс навучання. І хаця колькасць другагоднікаў з кожным годам памяншалася, выйсці на 100-працэнтную паспяховасць не ўдавалася. Калі ў 1971 годзе яны складалі 0,7%, у 1975 – 0,5%, то па выніках 1975-1976 навучальнага года – 0,4%. Дадатковую складанасць у арганізацыі вучэбна-выхаваўчага працэсу выклікала малакамплектнасць пачатковых школ. З 45 пачатковых школ у раёне не было трох і чатырохкамплектных – пераважалі адна і 1,5 - камплектныя. За папярэднія 5 гадоў у раёне было закрыта 5 школ. Галоўная прычына закрыцця – нізкая напаўняльнасць. Пераход пачатковай школы на трохгадовы тэрмін навучання садзейнічаў больш рацыянальнаму пераразмеркаванню вучняў па месцы навучання. Так, калі на пачатак 9-ай пяцігодкі ў сярэдніх школах навучалася 55%, васьмігадовых – 31%, пачатковых – 14% вучняў, то ў 1975-1976 навучальным годзе – 63%, 27% і 10% адпаведна. Вялікай праблемай была арганізацыя харчавання вучняў. Толькі 68% вучняў сельскіх школ і 75% гарадскіх атрымлівалі гарачае харчаванне ў школах.
Па выніках 1975-1976 навучальнага года паспяховасць вучняў мела наступныя паказчыкі: займаліся на “5” балаў – 8% вучняў па раёне і
10,2% – па горадзе. На “4 і 5” – 32% і 30,7% адпаведна. Займаліся з адзнакай “3” – 58,5% па сяле і 57,6% па горадзе.
Глыбокія і трывалыя веды давалі настаўнікі матэматыкі Урбановіч Марыя Мацвееўна і Гінак Мікалай Аркадзьевіч з Кашалеўскай СШ, Шайбак Мікалай Паўлавіч з Любчанскай СШ, Мазура Вера Максімаўна з СШ № 4. Сярод настаўнікаў хіміі ў перадавіках былі Стома Валянціна Сяргееўна – Гагарынская школа, Савасцюк Мікалай Мікалаевіч – СШ №2, Рошчына Лілія Яфімаўна – СШ №4, сярод выкладчыкаў біялогіі: Сазонка Валянціна Міхайлаўна – Уселюбская СШ, Буйвал Валянціна Пратасаўна – Любчанская СШ, Бялецкая Таісія Цімафееўна – Вераскоўская СШ, Грынь Леанід Фёдаравіч – вячэрняя школа. Урокі гісторыі на высокім узроўні выкладалі: Ускоў Васіль Філіпавіч – Валеўская СШ, Мыслівец Ганна Міхайлаўна – Заполле-Ятраўская СШ, Война Васіль Уладзіміравіч – Пятрэвіцкая СШ, настаўнікі моваведы: Бузюк Ганна Паўлаўна – Масцішчанская СШ, Жарскі Ссргей Іванавіч – Нягневіцкая СШ, Раманчук Надзея Дзмітраўна – Кудавіцкая ВШ, Гаховіч Валянціна Георгіеўна – СШ №3 і многія іншыя…
Вялікая ўвага ў краіне надавалася завочнай адукацыі. На працягу 1971-1975 гадоў у вочна-завочнай школе атрымалі васьмігадовую адукацыю 156 чалавек, а сярэднюю – 695. У 1975-1976 навучальным годзе атэстаты атрымалі 160 выпускнікоў (параўнайце, паважаны чытач: у 2017-2018 навучальным годзе сярэднюю школу закончыла 245 выпускнікоў).
За гады 9-ай пяцігодкі значна палепшыўся склад педагагічных кадраў паводле адукацыі. Павялічылася колькасць настаўнікаў з вышэйшай адукацыяй. За гэты перыяд у школы прыйшлі больш за 100 маладых спецыялістаў, з іх 22 у пачатку 1975-1976 навучальнага года.
Атрымалі вышэйшую адукацыю праз завочную форму навучання 22 педагагічныя работнікі ў 1976 годзе, а 96 працягвалі навучанне. Аднак толькі 57% педагогаў сельскіх і 73% гарадскіх школ мелі вышэйшую адукацыю. У 4-10 класах працавала 85 настаўнікаў, якія не мелі вышэйшай адукацыі, з іх 53 - у сельскіх школах і 32 - у гарадскіх. Для 1975 - 1976 навучальнага года ніжэй раённага паказчыка працэнт настаўнікаў з вышэйшай адукацыяй быў характэрны для Валковіцкай, Ляхавіцкай, Альхоўскай, Вераскоўскай СШ і Пуцэвіцкай ВШ. Многія настаўнікі за сваю працу набылі заслужаную павагу і аўтарытэт. Іх праца была дастойна ацэнена кіраўніцтвам краіны. За гады 9-ай пяцігодкі ўрадавыя ўзнагароды атрымалі Бакштанін Вера Аляксандраўна – настаўнік хіміі Шчорсаўскай СШ (ордэн “Знак пашаны”), Навагран Яўгеній Сямёнавіч – дырэктар Кашалеўскай СШ (медаль “Працоўная доблесць”), Заранка Валянціна Міхайлаўна – настаўніца Уселюбскай СШ (медаль “За трудовое отличие”), пяць педагогаў за выдатную працу былі ўшанаваны знакам “Ударник 9-й пятилетки”, 8 педагогаў былі ўдастоены высокага звання “Заслужаны настаўнік БССР”. У іх ліку Пашынскі Леанід Фёдаравіч, Селіванчук Ганна Максімаўна, Гаховіч Валянціна Георгіеўна, Кавалёва Таццяна Лаўрэнцьеўна, Ускоў Васіль Філіпавіч, Лябецкая Ядзвіга Станіславаўна, Аўсеенкаў Уладзімір Тарасавіч. Такі след пакінуў 1975-1976 навучальны год на старонках архіўных дакументаў, а яшчэ ён застаўся ў памяці тых, хто стаяў за настаўніцкім сталом, і тых, хто сядзеў за вучнёўскай партай…

1974-1975 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Для краіны 1975 год быў апошнім, пятым годам 9-й пяцігодкі. Краіна рыхтавалася да чарговага з’езда партыі. Пад кіраўніцтвам апошняй было разгонута шырокае сацыялістычнае спаборніцтва. Працоўныя калектывы рапартавалі аб выкананні і перавыкананні прынятых сацыялістычных абавязацельстваў.
Канцэнтрацыя і спецыялізацыя сельскагаспадарчай вытворчасці, стварэнне міжкалгасных аб’яднанняў патрабавала, як лічылі партыйныя функцыянеры, скарачэння дробных пасяленняў і стварэння новых буйных населеных пунктаў з неабходнай інфраструктурай, добраўпарадкаваннем, культурнымі і бытавымі ўстановамі. Як бачым, паважаныя чытачы, задоўга да прыняцця “Праграмы адраджэння сяла” была зроблена спроба стварэння савецкіх “аграгарадкоў”.
Сур’ёзнай праблемай у ажыццяўленні ахопу сярэдняй адукацыяй моладзі ў нашым раёне і не толькі было адставанне якасці адукацыйных паслуг, што прадастаўлялі сельскія школы. Зыходзячы з гэтага, пачыныецца актыўная рацыяналізацыя школьнай сеткі, рэарганізацыя шэрагу васьмігадовых школ у пачатковыя і маштабнае закрыццё малакамплектных пачатковых школ. У буйных населеных пунктах пры сярэдніх школах ствараюцца прышкольныя інтэрнаты і ставіцца задача ў сціслыя тэрміны праз розныя крыніцы фінансавання стварэння сеткі дашкольных устаноў. У нашым раёне такія ўстановы дзейнічалі ў г. п. Любча і в. Уселюб, якія належалі да сістэмы народнай адукацыі. Існавалі праблемы і з месцамі ў дашкольных установах горада. Чарга на атрыманне накіравання ў дзіцячыя сады, на пачатак 1974-1975 навучальнага года, налічвала больш за 700 чалавек.
Важным элементам сярэдняй адукацыі з’яўлялася пачатковая ваенная падрыхтоўка. Увядзенне гэтага прадмета ў вучэбную праграму і стварэнне адпаведнай матэрыяльнай базы для правядзння тэарэтычных і практычных заняткаў - станоўча адбілася на стане ваенна-патрыятычнага выхаваня моладзі і падрыхтоўцы яе да службы ва ўзброеных сілах. На высокім узроўні гэтая работа праводзілася ў Вераб’евіцкай, Валеўскай, З.-Ятраўскай, Нягневіцкай сярэдніх школах.
Актывізацыя і інтэнсіфікацыя працэсу навучання і выхавання была бы немагчымай без тэхнічных сродкаў навучання. Для насычэння імі школ выкарыстоўваліся як бюджэтныя, так і пазабюджэтныя спонсарскія сродкі.
У школах раёна выкарыстоўваліся 63 тэлевізары, 74 кінаапараты, 68 магнітафонаў, 192 дрэваапрацоўчых і металаапрацоўчых станкоў. За 1974-1975 навучальны год у школах горада ў вучэбна-выхаваўчым працэсе было выкарыстана больш за 300 вучэбных фільмаў.
У кантэксце тэхнічнага прагрэсу варта разглядаць укараненне ў практыку работы школ кабінетнай сістэмы. Пераход ад класнага да кабінетна-лабараторнага метаду навучання быў значным крокам наперад. Ён забяспечваў рацыянальнае, комплекснае выкарыстанне вучэбных дапаможнікаў і тэхнічных сродкаў навучання. У раёне праводзілася вялікая работа па папулярызацыі і распаўсюджванні кабінетнай сістэмы. На пачатак года налічвалася 78 вучэбных кабінетаў, у гарадскіх школах - 32 і 46 у сельскіх, а ўжо напрыканцы 1974-75 навучальнага года - 337. У 18 сярэдніх школах быў абсталяваны 191 кабінет, што адпавядала 10,5 кабінета на школу, а ў 22 васьмігадовых - 147 кабінетаў ці 6,6 кабінета на школу. Да ліку піянераў кабінетнай сістэмы варта аднесці: Налібацкую, Нягневіцкую, Валеўскую СШ, Гагарынскую ВШ. Традыцыйныя кабінеты фізікі, хіміі, біялогіі мелі ўсе сярэднія школы і 21 васьмігадовая. Аднак у школах назіраўся недахоп кабінетаў матэматыкі і рускай мовы - 36 і 32 адпаведна., геаграфіі і гісторыі, кабінетаў выхаваўчай работы і пачатковых класаў.
Пытанні выхавання грамадзяніна сацыялістычнага грамадства, патрыёта стаялі перад школай на першым месцы. Ва ўсіх школах была разгорнута работа па дастойнай сустрэчы 30- годдзя Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне. Прынімаліся меры па актывізацыі маральнага выхавання. У кожным вучнёўскім калектыве ў абавязковым парадку прысутнічалі гутаркі, дыспуты, класныя сходы на тэмы маралі.
Крызісныя з’явы, што яскрава праяўляюцца у сем’ях, ставяцца перад школай, як яшчэ адзін з напрамкаў работы па гендэрнаму выхаванню. Школа імкнецца зрабіць бацькоў вучняў сваім саюзнікамі ў справе навучання і выхавання.
Роля працоўных калектываў у якасці не толькі вытворчай адзінкі, колькі прыкладу арганізму, дзе фарміруецца і загартоўваецца характар чалавека, набывае вельмі важнае месца. Такім прыкладам можа служыць калгас “Дружба” і калектыў Вераб”евіцкай СШ. У 1974-75 навучальным годзе сумеснымі намаганнямі былі абуладкаваны два класы механізацыі, клас мантажных-дэмантажных работ, пабудаваны бокс для захоўвання тэхнікі на 4 машына-месцы, а некалькі гадоў назад у школе сіламі калгаса была ўзведзена прыбудова пад школьныя майстэрні. І такія прыклады не былі адзінкавымі. У тым, што такое супрацоўніцтва стала магчымым, заслуга, у першую чаргу, кіраўнікоў устаноў і кіраўнікоў калгасаў.
Адукацыйны працэс у раёне забяспечвалі настаўнікі, 53% якіх мелі вышэйшую адукацыю. У горадзе гэты паказчык складаў 62%, на сяле - 58%. Краіна рапартавала, краіна жыла ў чаканні чарговага з’езду, чакала новых задач і новых дасягненняў…
Напаўняльнасць школ на 01.09.1974 года была такой:
Сярэднія школы
1.Бердаўская СШ - 260вучняў
2.Валеўская СШ - 471
3.Уселюбская СШ - 204
4.Вераскоўская СШ - 222
5.Валковіцкая СШ - 126
6.Вераб’евіцкая СШ - 134
7.Гарадзечанская СШ - 119
8.Зенявіцкая СШ - 185
9.З.Ятраўская СШ - 330
10.Кашалеўская СШ - 164
11.Куравіцкая СШ - 220
12Любчанская СШ - 309
13.Лаўрышаўская СШ - 173
14.Масцішчанская СШ - 252
15.Налібацкая СШ - 242
16.Нягневіцкая СШ - 549
17.Пятрэвіцкая СШ - 244
18.Шчорсаўская СШ - 341
Васьмігодовыя школы:
1.Брольніцкая ВШ - 186
2.Багудзенкаўская ВШ - 128
3.Васілевіцкая ВШ - 36
4.Галынская ВШ - 121
5.Гагарынская ВШ - 132
6.Дзяляціцкая ВШ - 164
7.Жданавіцкая ВШ - 90
8.Зубкаўская ВШ - 91
9.Касадворская ВШ - 78
10.Купісская ВШ - 132
11.Кудавіцкая ВШ - 95
12.Ляхавіцкая ВШ - 118
13.Лозкаўская ВШ - 235
14.Ладзеніцкая ВШ - 108
15.Ляхавіцкая ВШ - 94
16.Нязнанаўская ВШ - 94
17.Навінская ВШ - 82
18.Альхоўская ВШ - 70
19.Асташынская ВШ - 197
20.Пуцэвіцкая ВШ - 82
21.Поўберажская ВШ - 121
22.Сянежыцкая ВШ - 95
23.Янавіцкая ВШ - 81
Пачатковыя школы:
1.Ачукевіцкая ПШ - 18
2.Байкоўская ПШ - 10
3.Басінская ПШ - 27
4.Бенінская ПШ - 26
5.Балотцаўская ПШ - 10
6.Борская ПШ - 14
7.Брацянкаўская ПШ - 19
8.В.Ізвенская ПШ - 12
9.Гнесіцкая ПШ - 23
9.Дзетамлянская ПШ - 7
10.Дубровіцкая ПШ - 11
11.З.Дзяляціцкая ПШ - 27
12.З.Сенненская ПШ - 14
13.Залесаўская ПШ - 13
14.Ігнатаўская ПШ - 11
15.Ігольніцкая ПШ - 16
17.Казённа-Лычыцкая ПШ - 32
18.К.Кміцянская ПШ - 12
19.Камянская ПШ - 23
20.Карнышоўская ПШ - 10
21.Клюкавіцкая ПШ - 15
22.Крываногаўская ПШ - 27
23.Кусцінская ПШ - 26
24.Клёнаўская ПШ - 26
25.Косіцкая ПШ - 18
26.Катлоўская ПШ - 19
27.Лезнявіцкая ПШ - 9
28.Лабачоўская ПШ - 17
29.Межнікоўская ПШ - 20
30.Мілушаўская ПШ - 14
31.Макрэцкая ПШ - 17
32.Мотчанская ПШ - 17
33.Наберажная ПШ - 6
34.Няўдзянская ПШ - 19
35.Негрымаўская ПШ - 16
36.Несутыцкая ПШ - 38
37.Нянькаўская ПШ - 22
38.Астроўненская ПШ - 13
39.Ацмінаўская ПШ - 46
40.Асмолаўская ПШ - 12
41.Пабедаўская ПШ - 10
42.Рэцямлянская ПШ - 15
43.Ляхавіцкая ПШ - 24
44.Рутка 1 ПШ - 16
45.Сямкоўская ПШ - 20
46.Сенненская ПШ - 19
47.Суляціцкая ПШ - 27
48.Трасцянская ПШ - 19
49.Тулічаўская ПШ - 19
50.Панямонская ПШ - 17
51.Харосіцкая ПШ - 19
52.Чарашлянская ПШ - 7
53.Шкеліцкая ПШ - 19
54.Ятранская ПШ - 10
55.Ярошыцкая ПШ - 10

1973-1974 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Сярод падзей, што адбыліся ў свеце і СССР у 1973-1974 гадах, варта выдзеліць некалькі:

- працягвалася расшырэнне ЕЭС,у склад якога 01.01.1973 года ўвайшлі Вялікабрытанія,Ірландыя,Данія.

- савецкі эканаміст Васіль Лявонцьеў стаў Нобелеўскім лаўрэатам у

галіне эканомікі.

-У СССР адбыўся абмен партыйных дакументаў. Партыйны білет за №1 быў выпісаны У.І. Леніну, а за №2 - Л.І.Брэжневу.

-У ліпені 1973 года Ленінская прэмія Міру была прысуджана Генеральнаму сакратару ЦК КПСС Л.І.Брэжневу.

-У СССР быў зацверджаны ордэн Працоўнай славы трох ступеняў.

- Кіраўніцтвам СССР 08.07.1974 года прынімаецца рашэнне аб будаўніцтве Байкала-Амурскай магістралі.

Стабільная сітуацыя ў эканоміцы краіны,відавочныя поспехі ў галіне раззбраення і ўмацавання міру дазвалялі інтэнсіўна займацца праблемамі ўнутры краіны. А такіх праблем толькі ў сістэме адукацыі было дастаткова.

Пераход на кабінетную сістэму не быў завершаны.Некаторыя кіраўнікі школ не разумелі значнасць гэтага. Не вырашана было пытанне з арганізацыяй гарачага харчавання школьнікаў. І гэтаму было некалькі прычын. У большасці сярэдніх і васьмігадовых школ адсутнічалі памяшканні харчблокаў, адсутнічала каналізацыя і вадаправод. За тое была магчымасць прыцягваць да выканання работ базавыя прадпрыемствы.

Як мы бачым, паважаныя чытачы, вельмі многа залежала ад дзелавых якасцей дырэктара школы.

На традыцыйнай жнівеньскай педагагічнай канферэнцыі значная частка выступлення новага начальніка аддзела народнай адукацыі была прысвечана ролі дырэктара школы ў арганізацыі выканання сацыяльнага заказу.

У 1973-1974 навучальным годзе ва ўстановах адукацыі раёна працавала1165 педагагічных работнікаў. Вышэйшую адукацыю мелі 595 работнікаў ці 51%, 169 – незакончаную вышэйшую адукацыю (14,7%), 331 (28,4%) - сярэднюю спецыяльную, 120 вучыліся завочна, а 64 мелі толькі агульную сярэднюю адукацыю. У Галынскай ВШ толькі 2 з 13 настаўнікаў мелі вышэйшую адукацыю, у Дзяляціцкай і Касадворскай ВШ па 4, Альхоўскай - 3. У школах раёна дзейнічала сем партыйных груп, у склад якіх уваходзілі 232 членаў і кандыдатаў у члены КПСС…

Першага верасня 1973 года школьны званок празвінеў у 101 школе раёна. У той год працавала 17 сярэдніх, 28 васьмігадовых і 61 пачатковая школа. Упершыню за парты селі 795 першакласнікаў. У пачатковых класах (1-3 кл.) сельскіх школ навучаліся 2645 дзяцей, у сярэднім звяне (3-8 кл.) - 3 776 дзяцей, з іх у выпускным, восьмым класе - 1275, у старэйшым звяне (9-10 кл.) - 1472, а выпускнікі з іх складалі 675 юнакоў і дзяўчат. Калі падсумаваць, атрымліваецца ўнушальная лічба - 9873 вучні. У гарадскіх школах колькасць вучняў складала - 3862. Усяго у рэгіёне - 13775 школьнікаў! У дадатак да гэтага яшчэ 300 юнакоў і дзяўчат спасцігалі навуку ў школах рабочай моладзі. Адукацыйны працэс у сельскіх навучальных установах забяспечвалі 1165 педагагічных работнікаў. Вышэйшую адукацыю мелі 595 педагогаў (ці 51%), 120 вучыліся ў ВНУ завочна, 169 мелі незакончаную вышэйшую адукацыю, 331 - сярэднюю спецыяльную адукацыю, 64 – толькі сярэднюю адукацыю. Самую вялікую ўзроставую групу сярод педработнікаў складалі:

1.педагогі ва ўзросце 40-44 гады - 265 чалавек

2.45-49 гадоў - 193 чалавекі

3.35-39 гадоў - 175 чалавек.

А самымі нешматлікімі ўзроставымі групамі былі:

1.17 гадоў - 6 чалавек

2.18 гадоў - 9 чалавек

3.60 і больш гадоў - 2 чалавекі.

У той год у гарадскіх установах адукацыі працавалі 320 педагогаў.

У адну змену працавалі 7 сярэдніх, 19 васьмігадовых і 60 пачатковых школ сельскай мясцовасці. У дзве змены працавала 4 сярэднія школы горада, 10 сярэдніх школ сяла, 4 васьмігадовыя і адна пачатковая школа.

Сярэдняя напаўняльнасць класаў па гораду складала 30 вучняў, па раёну - 23. Пры 12 сельскіх школах функцыянавалі прышкольныя інтэрнаты, у якіх пражывала 563 дзіцяці. У горадзе Навагрудку прышкольны інтэрнат быў арганізаваны пры СШ №1, дзе пражывала 43 школьнікі. У тыповых будынках размяшчалася 11 сярэдніх, 11 васьмігадовых і 13 пачатковых школ.

У 10 сярэдніх і 3 васьмігадовых школах раёна, а таксама ў 2 гарадскіх сярэдніх школах на пачатак 1973-1974 навучальнага года функцыянавала паравое ацяпленне. Ва ўсіх астатніх было пячное ацяпленне. Сталовыя меліся ў 16 сярэдніх школах на 657 пасадачных месцаў. Гарачае харчаванне было арганізавана для 3230 вучняў. У васьмігадовых школах працавала 17 сталовых на 500 пасадачных месцаў. Харчаваннем у васьмігадовых школах былі ахоплены 1982 дзіцяці. Бясплатнае гарачае харчаванне, дзякуючы фінасавай дапамозе базавых калгасаў, атрымлівалі вучні Нягневіцкай, Лаўрышаўскай, Кашалеўскай сярэдніх, Лозкаўскай і Касадворскай васьмігадовых школ.

Спартыўныя залы меліся ў 9 сярэдніх, 2 васьмігадовых сельскіх школах і 4 сярэдніх школах горада. У сярэдніх школах былі абсталяваны і выкарыстоўваліся ў вучэбным працэсе 14 кабінетаў фізікі, 3 кабінеты матэматыкі, 11 кабінетаў хіміі, 16 кабінетаў біялогіі, 2 кабінеты рускай і беларускай мовы, 2 кабінеты гісторыі і адзін кабінет геаграфіі.

На падрыхтоўку школ да пачатку навучальнага года, поруч з бюджэтнымі сродкамі, выкарыстоўваліся фінансавыя сродкі калгасаў і саўгасаў. Так калгас “Рассвет” аказаў дапамогу Лозкаўскай школе на 800 рублёў, Нягневіцкай школе на 600 рублёў. Калгас імя Леніна аказаў дапамогу Нягневіцкай школе на суму 2400 рублёў.

На жнівеньскай педагагічнай канферэнцыі, што папярэднічала навучальнаму году, перад кіраўнікамі школ была пастаўлена сур’ёзная задача: усе выпускнікі 8 класаў павінны атрымаць сярэднюю адукацыю. І яна была выканана… Калі ў 1970 годзе з 1170 выпускнікоў васьмігадовай школы прадоўжылі навучанне ў 9 класах 844 падлеткі, то на 01.09.1974 года сярэдняй адукацыяй былі ахоплены 1204 вучні з 1206 выпускнікоў 8 класаў (99,7%).

Вялікая ўвага ў школах надавалася патрыятычнаму выхаванню. Лідзіруючыя пазіцыі ў гэтым накірунку займала Валеўская СШ. Вучні гэтай школы пад кіраўніцтвам настаўнікаў вярнулі з небыцця прозвішчы байцоў Чырвонай Арміі, што загінулі пры вызвавленні в. Валеўка ў ліпені 1944 года. Жонка аднаго з іх, Дольнікава Ефрасіння Якаўлеўна, прыязджала з Украіны на месца гібелі мужа, сустракалася з вучнямі Валеўскай СШ. На перадавых пазіцыях таксама знаходзіліся калектывы Багудзенскай, Лозкаўскай, Касадворскай васьмігадовых школ.

За высокія дасягненні ў вучэбным працэсе, па выніках дзяржаўных экзаменаў за курс сярэдняй школы, 35 выпускнікоў 1973-1974 года атрымалі залатыя і сярэбраныя медалі. А вось як выглядае паступленне і працаўладкаванне 675 выпускнікоў сельскіх школ 1973-1974 навучальнага года:

1.паступілі ў ВНУ – 97 (у тым ліку сельскагаспадарчыя - 16)

2.паступілі ў тэхнікумы – 134 (23)

3.паступілі ў ПТВ – 193 (16)

4.працаўладкавана - 251

-на прамысловыя прадпрыемствы - 142

-у калгасы - 72

-у будаўнічыя арганізацыі - 3

-у сферу абслугоўвання - 34

Колькасць вучняў, якія па выніках 1973-1974 навучальнага года былі пакінуты на паўторны курс навучання, складала 91. У параўнанні з 1970-1971 навучальным годам - 140 вучняў другагоднікаў, іх колькасць значна знізілася.

У пачатку 1974 года загадам міністра адукацыі было зацверджана “Палажэнне аб бацькоўскім камітэце школы”, што дазволіла ўзаконіць работу гэтага органа.

У летні перыяд, чэрвень 1973 года, 22 вучні Нягневіцкай СШ адпачылі ў піянерскім лагеры “Трэмбіта”, што размяшчаўся ў Сакалінскім раёне УССР, а ў жніўні нягневіцкія школьнікі прынімалі ўкраінскіх дзяцей на Навагрудчыне. Фіналам іх знаходжання стаў касцёр піянерскай дружбы, які сабраў больш за 1000 жыхароў навакольных вёсак.

З 61 пачатковых школ, што працавалі ў Навагрудскім раёне самымі вялікімі па колькасці вучняў былі:

1.Астроўненская - 53 вучні

2.Негрымаўская - 45 вучняў

3.Залесаўская - 30 вучняў.

Самымі малымі па колькасці вучняў былі:

1.Сялецкая - 8 вучняў

2.Ігольніцкая - 9

3.Камянская - 9

4.Рэцямлянская - 9

5.Наберажная - 9.

1972-1973 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Можна па-рознаму адносіцца да камуністычнай ідэалогіі, камуністычнай партыі, аднак, нельга аспрэчваць той факт, што на працягу сямі дзесяцігоддзяў яны фарміравалі рэчаіснасць на адной шостай частцы зямнога шара і аказвалі вялікі ўплыў на развіццё сусветнай цывілізацыі. Усе сферы дзейнасці чалавека знаходзіліся ў зоне іх увагі. Сістэма народнай адукацыі не была выключэннем. Часамі адно рашэнне, як снежны ком, цягнула за сабой чараду іншых, як неабходную ўмову рэалізацыі першага рашэння. Прынятая 24 з’ездам дырэктыва аб завяршэнні пераходу да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі парадзіла ланцужок новых рашэнняў:
- ЦК і СМ СССР прынімаюць рашэнне аб накіраванні сродкаў, атрыманых на Усесаюзным суботніку 21.04.1973 года, на будаўніцтва сельскіх школ.
- 02.07.1973 года прынімаецца пастанова ЦК КПСС і СМ СССР”Аб мерах па далейшаму паляпшэнню ўмоў работы сельскай агульнаадукацыйнай школы”.
Поўнай паспяховасці вучняў дасягнулі, па выніках 1972-1973 навучальнага года, 50 школ. Сярод іх: Амневіцкая СШ, Асташынская, Ладзеніцкая, Багудзенская, Жданавіцкая, Зубкаўская, Дзяляціцкая васьмьгадовыя, а таксама 43 з 61 пачатковых школы.
Школу скончыў 981 дзесяцікласнік, у сельскай мясцовасці - 677 і ў горадзе - 304 выпускнікі. З залатым медалём завяршылі вучобу 35 юнакоў і дзяўчат, 13 медалістаў - выпускнікі сельскіх і 22 - гарадскіх школ.
На канец навучальнага года ў школах налічваліся 14023 вучні. Колькасць сельскіх школьнікаў складала 10163, гарадскіх - 3860 дзяцей. На “4” і “5” скончылі навучальны год 3860 вучняў, з іх сельскія складалі 2902 і гарадскія - 958 “харашыстаў”. “Круглых “выдатнікаў было 782 вучні, з якіх сельскія складалі 532, а гарадскія - 250. Здавалася б, нядрэнныя вынікі, тон задае сяло, чаго не скажаш пра наш час, аднак былі і праблемы. У першую чаргу гэта арганізацыя харчавання школьнікаў. Працэнт ахопу гарачым харчаваннем складаў па выніках навучальнага года ў горадзе 67%, на сяле - 54%. Прычына такога становішча відавочная - адсутнасць харчблокаў у школах. Не мелі сталовых: Валеўская, Амневіцкая, Куравіцкая, Зенявіцкая сярэднія школы, СШ №1, СШ №2. Дарэчы сталовая, адна на дзве гэтыя школы, з’явілася толькі ў 2013 годзе, і ў 11 васьмігадовых.
Не было завершана будаўніцтва стралковых ціраў Пятрэвіцкай і Амневіцкай СШ.
Па выніках навучальнага года кіраўніцтвам аддзела народнай адукацыі былі вызначаны лідары.
Першае месца ў гэтым рэйтынгу заняла Валеўская СШ, кіраўнікамі якой былі: Бондар В.П., Урбановіч В.А., Ускоў В.Ф. Нягледзячы на даволі сціплую плошчу вучэбных памяшканняў, педагагічны калектыў паспяхова вырашаў пытанні школьнага жыцця. У школе працавалі 32 настаўнікі, 20 з якіх мелі вышэйшую адукацыю, 9 былі членамі КПСС, 4 - ВЛКСМ. Усе настаўнікі былі забяспечаны жыллём, пражывалі ва ўласных ці школьных дамах і кватэрах. Школа па выніках работы за 1972-1973 навучальны год была ўдзельнікам Выстаўкі дасягненняў народнай гаспадаркі. Настаўнікі школы штогод прынімалі ўдзел ў абласных і рэспубліканскіх навуковых канферэнцыях. У 1972-1973 гадах выдавецтвам “Народная асвета” былі выпушчаны кнігі Ускова В.Ф. “Школьны музей”, “Выкарыстанне краязнаўчага матэрыялу на ўроках грамадазнаўства” і Урбановіча В.А. “Па дарагіх мясцінах” , “Шляхамі паэтаў і герояў”. У школе быў створаны парк-дэндрарый, значна пашыраны і абноўлены школьны музей.
На другім месцы знаходзілася Нягневіцкая СШ. (дырэктар Аўсеенкаў В.Т., завуч Марушка С.В., арганізатар Ціхановіч С.М.).
Былі свае маякі і сярод настаўнікаў прадметнікаў у 1972-1973 навучальным годзе. Сярод настаўнікаў матэматыкі і фізікі Лівенцаў А.Я. – СШ №2, Цішук М.П. - Шчорсаўская СШ, Мітлашук Г.І. - СШ №1, Забялінскі І.А. – СШ №3. Сярод настаўнікаў беларускай і рускай моваў - Гаховіч В.Г. – СШ №3, Белуш Н.В., Аляшкевіч В.М.- Бердаўская СШ, Комар В.А. - Вераб’евіцкая СШ. Настаўнікі біялогіі-Война Н.В. - Нягневіцкая СШ, Каратай А.У. - Пуцэвіцкая ВШ. Настаўнікі пачатковых класаў заўсёды былі творчымі і адказнымі. Лепшымі былі: Болбат Л.Ф., Бінда К.М. - Клёнаўская ПШ, Марцуль Т.Е. - Бенінская ПШ, Анішчык А.А. - Залесаўская ПШ, Фефелава В.Л. –Балотца–Клінцоўская ПШ.
Па выніках навучальнага года больш за 4 тысячы школьнікаў раёна атрымалі значкі ГТО, 3 тысячы з іх сталі спартсменамі-разраднікамі, у школах налічвалася 9 тысяч фізкультурнікаў. Высокіх поспехаў у накірунку фізічнага выхавання дасягнулі калектывы Уселюбскай, Шчорсаўскай, Кашалеўскай, Валеўскай, Масцішчанскай сярэдніх школ, СШ №1, СШ №2 горада Навагрудка, Янавіцкай, Лозкаўскай, Нязнанаўскай ВШ. На абласной спартакіядзе школьнікі Навагрудскага раёна занялі 2 месца па лёгкай атлетыцы, 2 месца - па футболу і хакею, 3 - па вольнай барацьбе.
Завочным навучаннем былі ахоплены 1283 маладыя рабочыя і калгаснікі, што склала 118% да плана.
У 1972-1973 навучальным годзе была арганізавана выхаваўчая работа па годнай сустрэчы 50-годдзя ўтварэння СССР. Ва ўсіх школах, з гэтай нагоды, былі праведзены “ Фестывалі саюзных рэспублік”.

1971-1972 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Нязменнасць, стабільнасць, арганізаванасць – тое, што характарызуе кожны навучальны год. Нязменнасць - прыйшла восень, зазвінелі школьныя званкі і тысячы дзяцей селі за парты. Стабільнасць - урок як асноўная форма арганізацыі вучэбнай дзейнасці, клас - асноўная і нязменная адзінка арганізацыі дзяцей у час вучобы. Арганізаванасць - кожная хвіліна знаходжання дзіцяці ў школе, прадуманая і накіраваная на папаўненне багажа ведаў, выхаванне асобы.
Светапогляд чалавека фарміруецца на працягу жыцця, але асновы яго закладваюцца ў дзяцінстве у сям’і, а таксама у школе… На яго фарміраванне істотны ўплыў аказваюць інстытуты краіны, у якой жыве чалавек, і час, эпоха… 70-я гады 20 стагоддзя, што гэта быў за час? Калі сказаць незвычайны - не сказаць нічога. Гэта быў перыяд, калі СССР, як звышдзяржава, уступіла ў фазу найвышэйшага ўздыму. Падзеі і працэсы, што тады адбываліся, насілі глабальны, лёсавызначальны характар. Вось толькі некалькі прыкладаў:
- 28.03.1971г. - пачаў работу Волжскі аўтамабільны завод (Кожная савецкая сям’я марыла купіць “Жыгулі”, а знакамітыя “капейкі” яшчэ бегаюць па нашых дарогах!).
- 25.09.1971 – адкрыты мемарыяльны комплекс “Брэсцкая крэпасць –герой”.
- 25.10.1971г. Кітайская Народная Рэспубліка была прынята ў Арганізацыю Аб’яднаных нацый і стала пастаянным членам Савета бяспекі.
- 29.09.1972г. года Эдуард Шэварнадзе стаў першым сакратаром кампартыі Гузіі (а напрыканцы 90-х адным з тых, хто “пахаваў” Савецкі Саюз).
- 17.12.1972 г.– у СССР зацверджаны ордэн “Дружбы народаў”(Куды яна падзелася ў Украіны і Расіі?).
Як бачым, паважаныя чытачы, за кожнай падзеяй, сведкамі якіх мы з’яўляемся, стаіць мінулае.
Адметнасцю 1971-1972 навучальнага года было тое, што пасля 24 з’езда КПСС перад адукацыяй была пастаўлена задача ўдасканалення работы ў суадноснасці з запатрабаваннямі народна-гаспадарчага комплексу. Другімі словамі, за гады восьмай пяцігодкі неабходна было завяршыць пераход да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі. На раённай жнівеньскай педагагічнай нарадзе канстатуецца тое, што ў БССР ёсць раёны, дзе амаль 100% выпускнікоў васьмігадовых школ атрымліваюць сярэднюю адукацыю. Сярод такіх раёнаў называенцца Карэліцкі. У Карэліцкім раёне 93% выпускнікоў васьмігадовай школы прадоўжылі навучанне і атрымалі сярэднюю адукацыю.
На пачатак навучальнага года ў Навагрудскім раёне на 01.09.1971 года навучаліся ў 1-10 класах 10532 дзіцяці. На канец года - 10516. Не дапусцілі “адсеву “калектывы Бердаўскай, Уселюбскай, Налібацкай сярэдніх, Жданавіцкай, Купісскай васьмігадовых і настаўнікі 48 пачатковых школ. У гарадскіх школах з 340 вучняў 9 класаў на пачатак навучальнага года, на канец года засталося 325. Памяншэнне адбылося за кошт СШ №1, №2, №4.
Не ахопленымі навучаннем на пачатак навучальнага года былі 27 дзяцей. Гэта былі дзеці з асаблівасцямі псіхічнага і фізічнага развіцця, бацькі якіх не давалі згоду на іх навучанне ў спец. інтэрнатах (да арганізацыі інтэграванага, інклюзіўнага навучання было яшчэ далёка).
У жніўні 1971 года Савет Міністраў БССР прыняў пастанову: “Аб мерах па паляпшэнні агульнаадукацыйнай падрыхтоўкі працоўнай моладзі ў вячэрніх (зменных школах) БССР. З мэтай рэалізацыі згаданай пастановы ў раёне была разгорнута маштабная работа. Завочнай і вячэрняй формай адукацыі ў раёне былі ахоплены на 01.11.1971 года 1082 чалавекі з ліку працуючай моладзі, на канец навучальнага года -1006 чалавек.
У раёне і горадзе ўкараняліся ў практыку работы груп падоўжанага дня. У сельскай мясцовасці працавала 38 ГПД, у горадзе - 10. У раёне па выніках навучальнага года не быў выкананы план па адкрыццю прышкольных інтэрнатаў (не быў адкрыты прышкольны інтэрнат пры Пятрэвіцкай СШ). У горадзе працаваў толькі адзін прышкольны інтэрнат – СШ №1 на 40 месцаў, а патрэбу мелі 200 вучняў.
Шэфская дапамога ўстановам адукацыі павялічвалася, і гэтаму ў немалой ступені спрыяла Пастанова Вярхоўнага Савета БССР “Аб поўным пераходзе да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі моладзі ў БССР”. Гэты дакумент рэкамендаваў калгасам і саўгасам узмоцніць шэфскую дапамогу школам ва ўмацаванні матэрыяльнай базы. За 1971-1972 навучальны год шэфскую дапамогу з 104 школ атрымалі 47 на суму 33896 рублёў, гэта было на 11 тычяч рублёў больш паказчыка папярэдняга навучальнага года.
Вось як выглядала гэтае пытанне па некаторых школах
№ Школа Сума дапамогі Шэфствуючая арганізацыя На якія мэты
1. Нягневіцкая СШ 7500 руб. К-сы “Звязда”;імя Леніна Харчаванне вучняў.
2. Масцішчанская СШ К-с “Радзіма” Падвоз вучняў.
3. Лаўрышаўская СШ 10000 руб. К-с “Звязда” Харчаванне вуч.,навагоднія падарункі.
4. Любчанская СШ 100 руб. К-с імя Жданава Навагоднія падарункі.
5. Уселюбская СШ 50 руб. К-с 40 год БССР Навагоднія падарункі.
6. Бердаўская СШ 50 руб. К-с “Праўда” На падручнікі.
7. СШ №2 1000 “Таварыства сляпых” На абсталяванне.
8. Багудзенкаўская ВШ 150 руб. К-с “Шлях да камунізму” На падручнікі.
9. Мольніцкая ВШ К-с”Бальшавік” Падвоз вучняў.
10. Касадворская ВШ 450 руб. К-с імя Леніна На харчаванне вучняў.
11. Лозкаўская ВШ 14250 руб. К-сы “Звязда”,”Рассвет” На харчаванне вучняў.На абсталяванне.
Калгасы “Вялікі кастрычнік”,”Неман” аказвалі вялікую дапамогу ў правядзенні капітальнага рамонту школ і будаўніцтве жылля для настаўнікаў.
Ніякай дапамогі не аказалі школам у 1971-1972 навучальным годзе: калгасы “Дружба”, “Прамень рэвалюцыі”, імя Матросава, “Навіны”, імя Кутузава, імя Маякоўскага, “Свіцязь”, імя Кірава, “Заполле”, саўгас “Вераскава”.
Яшчэ адной адметнасцю разглядаемага навучальнага года была работа па стварэнні бібліятэчных фондаў падручнікаў, прычым яна была характэрнай для рэспублікі ў цэлым. Калі на пачатак 1970-1971 навучальнага года ў школах раёна было 6 тысяч падручнікаў, то на пачатак 1971-1972 года - 30 тысяч экзэмпляраў. Блізкімі да таго, каб забяспечыць школьнікаў бясплатнымі падручнікамі былі: Зубкаўская і Багудзенкаўская ВШ - бібліятэкі, якіх налічвалі 824 і 500 падручнікаў адпаведна, Валеўскай, З.Ятраўскай СШ - 1700 і 1500 падручнікаў.
Ці не ўпершыню, на жнівеньскай педагагічнай канферэнцыі па выніках работы за 1971-1972 навучальны год было заяўлена, што шэраг будынкаў школ не адпавядае патрабаванням. Да іх ліку адносіліся будынкі: Шчорсаўскай, Куравіцкай, Мольніцкай, Бердаўскай, Амневіцкай, Зенявіцкай, Багудзенкаўскай, Жданавіцкай, Зубкаўскай, Ляхавіцкай і Навінскай школ. Як паказала жыццё, пасыл быў пачуты, і шэраг новых будынкаў было ўзведзена ў 70-х гадах. Гэта будынкі: Шчорсаўскай, Ацмінаўская (замест Бердаўскай), Брольніцкая (замест Мольніцкай), Кудавіцкай. Да астатніх не дайшла чарга, ці яны былі закрыты з-за малой напаўняльнасці.
Па выніках вучэбнага года пяць сярэдніх і васьмігодовых і 41 пачатковая школа завяршылі навучальны год без другагоднікаў. На “4” і “5” навучалася 4377 вучняў, на “5” - 882, атрымалі пахвальныя лісты 975 вучняў.
Разам з тым, на паўторны курс былі пакінуты 92 вучні, з іх 72 - у сельскіх школах і 19 - у гарадскіх.

1970-1971 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Дзе можна пачуць, як прайшоў навучальны год у школе? Якія з пастаўленых задач вырашаны, а якія не і чаму? Гэтае і шэраг іншых праблемных пытанняў разглядаюцца на традыцыйнай жнівеньскай раённай педагагічнай канферэнцыі.
26 жніўня 1971 года адбылася раённая педагагічная канферэнцыя, на якой былі падведзены вынікі работы за мінулы 1970-1971 навучальны год і вызначаны накірункі на наступны. Яе тэма: “Рашэнні 24 з’езда КПСС і задачы на далейшае павышэнне ролі школы ў камуністычным будаўніцтве”. Гэта быў прадстаўнічы форум.
Толькі прэзідыум канферэнцыі налічваў 30 чалавек. Цікавы яго склад: тры дырэктары і тры намеснікі дырэктараў школ, шэсць настаўнікаў, чатыры партыйных і камсамольскіх работнікі, старшыня РВК, старшыня Любчанскага пасялковага савета, намеснік старшыні РВК, рэдактар раённай газеты, загадчык РАЙАНА, райваенкам…
Акрамя даклада, які па назве супадаў з тэмай каферэнцыі, на форуме выступілі 14 чалавек. Тэмы выступленяў разнастайныя. Ад: “Аб пачатковай адукацыі ў школе”, “Арганізацыі ваенна – патрыятычнага выхавання ў школе” да “Партыйная арганізацыя школы ў барацьбе за павышэнне вучэбна-выхаваўчай работы ў школе” і “Павышэнне ўзроўню работы камсамольскай арганізацыі ў школе”.
Адзначаецца, што за час папярэдняй пяцігодкі, які быў перыядам напружанай працы савецкіх людзей, якія пад кіраўніцтвам камуністычнай партыі дасягнулі буйных поспехаў у розных накірунках вытворчай і культурнай дзейнасці. Сярод гэтых поспехаў прысутнічаюць і дасягненні працаўнікоў Навагрудчыны.
За гады 8-й пяцігодкі (1966-1970гг.) значна палепшылася матэрыяльная база школ. За кошт рэспубліканскага бюджэту ў раёне былі пабудаваны тры школы на 960 вучнёўскіх месц: Налібацкая, Лаўрышаўская, Гарадзечанская. За кошт мясцовага бюджэту было пабудавана дзесяць школ і прыбудоў да іх на 1500 вучнёўскіх месцаў. Значную дапамогу ва ўмацаваннні матэрыяльнай базы школ аказалі калгасы: “Звязда”, ”Дружба”, “Родина”, “Путь к коммунизму”, “Комунар”, имени Жданова, “Восток”. Толькі на набыццё нагляднасцей, дапаможнікаў, абсталявання было накіравана ў 1970-1971 навучальным годзе 115 тысяч рублёў. Па забяспечанасці вучэбна-выхаваўчага працэсу нагляднымі дапаможнікамі, гука-тэхнічнымі сродкамі выдзяляюцца гарадскія, а таксама Гарадзечанская, Налібацкая, Лаўрышаўская, Вераб’евіцкая і Вераскоўская школы.
Аднак зусім іншы падыход у гэтай справе назіраўся ў школах Любчанскага пасялковага і Пятрэвіцкага сельскіх саветаў. На набыццё наглядных дапаможнікаў, тэхнічных сродкаў навучання было запланавана 1900 рублёў, а расходавана 300 рублёў.
Планамерна праводзілася работа па аптымізацыі школьнай сеткі. Было зачынена за два гады шэсць пачатковых школ. Вялікая колькасць дзяцей наведвалі школу, дзякуючы арганізаванаму падвозу як калгасным траспартам, так і рэйсавымі аўтобусамі.
Толькі ў Пятрэвіцкім, Руткаўскім, Ацмінаўскім сельскіх саветах гэтая работа не была арганізавана. На працягу 1970-1971 навучальнага года пры 13 школах працавалі прышкольныя інтэрнаты. Добра была арганізацана работа ў Налібацкім і Вераскоўскім інтэрнатах. У гэтым навучальным годзе ў раёне была арганізавана работа 41 групы падоўжанага дня, якія наведвалі 1235 вучняў. На высокім арганізацыйным узроўні ажыццяўлялася работа ГПД у Галынскай і Гагарынскай ВШ.
На працягу навучальнага года ў школах працавалі 32 сталовыя і 33 буфеты. Гарачым харчаваннем былі ахоплены 4700 вучняў. Адсутнічалі сталовыя ў Нязнанаскай, Зубкаўскай, Ладзеніцкай, Навінскай, Мольніцкай васьмігадовых і Масцішчанскай СШ.
У 1970-1971 навучальным годзе працавала завочная школа і 30 вучэбна-кансультатыўных пунктаў. Завочным навучаннем было ахоплена 687 юнакоў і дзяўчат.
Шмат увагі ўдзялялася развіццю фізічнай культуры. Добрых поспехаў у пастаноўцы фізічнага выхавання дасягнулі ва Уселюбскай, Шчорсаўскай, Кашалеўскай, Вераскоўскай, сярэдніх, Лозкаўскай, Галынскай, Кудавіцкай васьмігадовых і СШ №3 горада Навагрудка. У спартыўных секцыях займаліся больш за 3000 дзяцей. 98% вучняў 8-10 класаў здалі на працягу года нарматывы на значок ГТА, 30% з іх атрымалі спартыўныя разрады. На абласной спартакіядзе школьнікі раёна занялі агульнакаманднае пятае месца, а 45 вучняў школ Навагрудскага раёна з’яўляліся членамі зборных каманд вобласці па відах спорту, адзін уваходзіў у склад каманды БССР і браў удзел ва ўсесаюзнай спартакіядзе школьнікаў.
Разам з тым, у арганізацыі фізкультурнай работы меўся шэраг праблем. Большасць спартыўных пляцовак мела беднае спартыўнае абсталяванне, толькі 50% школьнікаў выканалі вучэбную праграму па плаванню.
На пачатак 1970-1971 навучальнага года ў раёне працавалі 1010 педагагічных работнікаў, з іх 147 навучаліся завочна ў ВНУ.
Поўнай паспяховасці дасягнулі калектывы Багудзенскай, Васілевіцкай, Жданавіцкай васьмігадовых і 48 пачатковых школ. 497 настаўнікаў забяспечылі 100% паспяховасць па выкладаемых прадметах, у тым ліку:
- пачатковыя класы - 112 настаўнікаў
- руская мова - 62 настаўнікі
- беларуская мова - 55 настаўнікаў
- матэматыка - 50 настаўнікаў
- гісторыя - 38 настаўнікаў (звесткі толькі па сельскіх школах)
На “4”і “5” скончылі навучальны год 3860 вучняў, 28 выпускнікоў атрымалі залатыя медалі. Лідарам з’яўлялася СШ №4 - 6 медалістаў.
Сярод настаўнікаў, што дабіліся высокіх паказчыкаў па выніках 1970-1971 навучальнага года варта назваць: Булгак Таісу Цімафееўну і Калюжную Соф’ю Сямёнаўну з Нязнанаўскай ВШ, Клок Галіну Іванаўну з Янавіцкай ВШ, Бахар Анатолія Яфімавіча і Бузюка Анатолія Уладзіміравіча з Масцішчанскай СШ, Буяк Ірыну Аляксандраўну, Кучук Фаіну Уладзіміраўну, Гарбачык Валянціну Мікалаеўну, Кавальчука Ігара Адамавіча з Налібацкай СШ.
У раёне склаліся пэўныя традыцыі працоўнага выхавання вучнёўскай моладзі, прычым формы гэтай работы былі рознымі ў залежнасці ад школы. Школьныя лясніцтвы ў Налібацкай і Валеўскай, вытворчая практыка ў калгасе ў Вераб’евіцкай, грамадская праца школьнікаў на калгасных палях, таках у час уборкі ўраджаю, работа на прышкольных участках - былі характэрнымі для пераважнай большасці сярэдніх і васьмігадовых школ.
Пачатковая ваенная падрыхтоўка з’яўлялася важным элементам ваенна-патрыятычнага выхавання. Гэты прадмет у 1970-1971 навучальным годзе пачаў выкладацца ў 8 школах.
Калі адысці ад сухіх справаздач, дакладаў і інфармацый, што захавалі архіўныя фонды, а звярнуцца да ўспамінаў тых, хто тады сядзеў за партай ці працаваў настаўнікам, то атрымаецца, што гэта былі залатыя гады дзяцінства, юнацтва і маладосці.Так было, ёсць і будзе…

1969-1970 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Створаная ў 1922 годзе савецкая краіна – СССР стала ў пасляваенны час гарантам мірнага суіснавання краін і народаў свету. Двухпалярная сістэма, якая сфарміравалася ў пасляваенны час, была стрымліваючым фактарам. Дасягнуць і ўтрымліваць такое становішча было б нерэальна, калі б адсутнічалі эканамічны рост і стабільнасць. У існуючым на той час мірапарадку СССР быў вітрынай сацыялізму, але, падкрэсліваючы вялікую ролю эканомікі, не варта забываць, што гэта заслуга людзей – жыхароў краіны саветаў.
Невыпадкова, што адукацыя знаходзілася ў полі зроку кіраўніцтва краіны. Кожны навучальны год, як вядома, мае свае задачы і мэты. Год 1969-1970 не быў выключэннем. Краіна святкавала 100-гадовы юбілей У.І.Леніна – заснавальніка і ідэолага першай у свеце краіны сацыялізму.
Другой падзеяй, што наклала адбітак на фарміраванне задач навучальнага года, стаў 16-ы з’езд ВЛКСМ. На гэтым форуме былі прыняты рашэнні аб ролі і месцы камсамола ў навучанні і выхаванні моладзі.
У нашым раёне па выніках навучальнага года адзначаецца добрая арганізацыя харчавання вучняў, добра арганізаваны прыём у 9 класы. Маякамі ў гэтых накірунках былі калектывы Заполле-Ятраўскай, Лаўрышаўскай сярэдніх школ, Дзяляціцкай, Жданавіцкай, Зубкаўскай, Касадворскай, Пуцэвіцкай, Янавіцкай васьмігадовых школ. Былі і другія прыклады. У раёне не была ліквідавана такая з’ява як другагодніцтва. Па раёне налічваліся 104 вучні, пакінутыя на паўторны курс навучання: 40 – па гарадскіх школах, 64 – па сельскіх. Больш за іншых другагоднікаў мелі Вераскоўская СШ, Уселюбская СШ, Любчанская СШ, Амневіцкая СШ, Галынская, Асташынская, Лозкаўская васьмігадовыя школы. Як прыклад высокага прафесіяналізму можна разглядаць вопыт СШ №4
г. Навагрудка (дырэктар – Мазура Пётр Аляксеевіч, намеснікі – Рошчына Лілія Яфімаўна і Карт Вольга Ісакаўна). З 1031вучня школы завяршылі 1969-1970 навучальны год з поўнай паспяваемасцю 1015 вучняў. З іх на “4” і “5” паспявалі 506 ці 49% вучняў. З 555 вучняў 1-4 класаў без “3” завяршылі год 345 дзяцей, у 5-10 класах пераведзены ў наступныя класы ці скончылі школу 469 вучняў, з іх 161 не меў “3” па выніках года.
24 настаўнікі СШ № 4 г. Навагрудка мелі поўную паспяваемасць вучняў.
Дынаміка паступлення ў ВНУ і ССНУ за апошнія чатыры гады выпускнікоў СШ № 4 г. Навагрудка выглядае наступным чынам:
1967 г. 1968 г. 1969 г. 1970 г.
Скончылі школу 43 44 41 42
Паступілі ў ВНУ 12 22 15 24
Паступілі ў ССНУ 12 12 4 4
Працаўладкаваны 19 10 22 14
Акрамя СШ № 4 г. Навагрудка лідзіруючыя пазіцыі па вучэбнай дзейнасці занімалі па выніках 1969-1970 года калектывы Заполле-Ятраўскай, Нягневіцкай, Шчорсаўскай, Вераскоўскай, Валеўскай сярэдніх школ і Нязнанаўскай васьмігадовай школы.
На працягу навучальнага года ў школах раёна актыўна выкарыстоўваліся тэхнічныя сродкі навучання. На ўроках і пазакласных мерапрыемствах было выкарыстана 2400 найменняў вучэбных фільмаў і праведзена 6200 кінаўрокаў. Добрыя вынікі мелі школьнікі раёна на абласной спартакіядзе школьнікаў: па лыжных гонках – 6 месца, канькабежным спорце – 3 месца, вольнай барацьбе – 2 месца, стральбе – 3 месца… Па выніках спартакіяды юныя спартсмены з Навагрудчыны занялі 4 месца ў вобласці…

1968-1969 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

У ліпені 1968 года адбыўся Усесаюзны з’езд настаўнікаў. На гэтым форуме з дакладам “О состоянни и мерах дальнейшего улучшения работы общеобразовательной школы” выступіў міністр асветы СССР Пракофьеў М.А.
У 1968 годзе сярэднюю школу ў СССР скончыла 2,6 млн. чалавек.
Школы пераходзяць на новыя праграмы па біялогіі ў 5-8 класах, геаграфіі ў 5-9 класах, хіміі ў 9 класе, рускай літаратуры ў 10 класе, беларускай літаратуры ў 8 класе. У школьным раскладзе з’яўляецца новы прадмет - “Пачатковая ваенная падрыхтоўка”.
На канец навучальнага года ў БССР 12 394 школы. А што сабой ўяўлялі школы Навагрудскага раёна? Мы падаём статыстыку, вывады кожны зробіць сам (інфармацыя па стану на 01.09.1968 года).

У 16 сярэдніх сельскіх школах раёна навучаліся 5054 дзяцей. Дзевяць школ працавала ў адну змену. У першую змену навучаліся 4436 дзяцей. Выпускнікі васьмігадовай школы былі ў колькасці 656 чалавек, сярэдняй школы - 508. У першых класах сярэдніх школ у 1968-1969 навучальным годзе навучалася 323 дзіцяці. Пры 9 сярэдніх школах меліся прышкольныя інтэрнаты. Толькі 7 сярэдніх школ размяшчалася ў тыпавых будынках. Плошча прышкольных зямельных участкаў складала 35,17 гектара.
У 24 васьмігадовых школах навучаліся 3313 дзяцей. У адну змену працавала 18 школ. У першую змену навучалася ў васьмігадовых школах 2896 дзяцей. Дзевяць з 24 школ размяшчалася ў тыпавых будынках. Агульная плошча прышкольных участкаў складала 19,07 гектара. Ні адна з васьмігадовых школ не мела прышкольнага інтэрната.
Колькасць вучняў у 71 пачатковай школе скадала 2443. Пераважная колькасць пачатковых школ працавала ў адну змену. У першую змену навучаліся 2254 дзіцяці. У 71 пачатковай школе было 136 класных пакояў, 134,5 класаў-камплектаў, працавала 136 настаўнікаў. Плошча прышкольных участкаў складала 25,81 гектара. Толькі 10 пачатковых школ было размешчана ў тыпавых будынках.
Такім чынам,у 1968 1969 навучальным годзе ў сельскай мясцовасці працавала 111 школ, у якіх навучаліся 10810 дзяцей. У першую змену займалася 9586 вучняў. 85 са 111 школ размяшчаліся ў прыстасаваных будынках. Плошча зямельных участкаў, што апрацоўвалася школьнікамі, складала 80,05 гектара…

1967-1968 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Знакавыя даты прысутнічаюць у гісторыі любой краіны. Да іх рыхтуюцца, іх чакаюць.
Для Савецкага Саюза ў другой палове 60-х гадоў 20 ст. такой вехай быў 1970 - год векавога юбілею У.І.Леніна, а для БССР - 1969 - год паўвекавога юбілею БССР.
Значныя поспехі ў развіцці эканомікі БССР за гады савецкай улады, стварылі спрыяльныя ўмовы для павышэння культурнага ўзроўню насельніцтва. У 1967-1968 навучальным годзе ў 29 вышэйшых і 136 сярэдніх спецыяльных установах навучаліся 263 тысячы студэнтаў.
Ва ўсіх школах Навагрудскага раёна шырока была разгорнута работа па дастойнай сустрэчы 50-годдзя БССР. Праводзіліся сустрэчы з бальшавікамі старэйшага пакалення, ленінскія чытанні, прынімаліся сацыялістычныя абавязацельствы.
У раёне былі школы, якія на працягу дзясяткаў гадоў рэалізоўвалі прынцып непарыўнасці школы з жыццём. Яркім прыкладам з’яўлялася Нягневіцкая СШ. Статус сярэдняй школа набыла ў жніўні 1944 года. У 1967-1968 навучальным годзе адбыўся 21 выпуск. За гэты час школу скончылі 1287 вучняў, 668 выпускнікоў атрымалі спецыяльнасці ў вышэйшых навучальных установах, 288 - у сярэдніх спецыяльных. Настаўнікамі працавалі 270 чалавек, медыцынскімі работнікамі - 62, інжынерамі - 85, спецыялістамі сельскай гаспадаркі - 218 чалавек, афіцэрамі Савецкай Арміі - 44 чалавекі (“О работе школ дошкольных учреждений райна по достойной встрече 100-летия со дня рождения В.И.Ленина.” - так назывался доклад загадчыка раённага аддзела народнай адукацыі Пашинского Л.Ф. 06.01.1968г.)
У 1967-1968 навучальным годзе ў Нягневіцкай СШ працавалі 34 настаўнікі, з іх 19 мелі вышэйшую адукацыю, 9 - незакончаную вышэйшую, 6 - сярэднюю спецыяльную. Па выніках года 30 настаўнікаў дасягнулі поўнай паспяховасці. Да ліку такіх спецыялістаў адносіліся: Валатоўскі Міхаіл Фёдаравіч, настаўнік хіміі, Марушка С.В., настаўнік геаграфіі, Война В.В., настаўнік гісторыі, Шкарпета А.Ю., настаўнік беларускай мовы, Саўко М.Ю, настаўнік фізікі.
На высокім ідэйна-тэарэтычным узроўні вялося выкладанне прадметаў філалагічнага цыклу ў Валеўскай і Вераб’евіцкай сярэдніх школах, СШ №3 горада Навагрудка, Багудзенкаўскай, Зубкаўскай васьмігадовых школах. Настаўнікі СШ №2, №3 дасягнулі высокіх паказчыкаў у працы, дзякуючы ўмеламу выкарыстанню тэхнічных сродкаў навучання. На працягу навучальнага года ў раёне былі кінафіцыраваны 21 сярэдняя і 22 васьмігадовыя школы. Прыярытэтным напрамкам у выхаваўчай рабоце знаходзілася работа камсамольскай і піянерскай арганізацый. Ва ўсіх установах у перыяд з 15 па 22 красавіка 1968 года быў праведзены грамадскі агляд дасягненняў школьнай “Ленініяны”.
Нягледзячы на высокую шчыльнасць выхавыўчых мерапрыемстваў, у раёне за 1967-1968 навучальны год падлеткамі было здзейснена 10 злачынстваў, зафіксавана два факты хуліганства, адзін факт разбою, два факты кражы дзяржаўнай і пяць фактаў кражы прыватнай маёмасці. На пасяджэннях камісіі па справах непаўнагадовых разлядаліся паводзіны 81 падлетка.
Непрыкметнай падзеяй 1968 года стала з’яўленне ў крамах цукерак “Птушынае малако”. У далейшым яны сталі сімвалам савецкай эпохі і надоўга перажылі краіну, якая іх “нарадзіла”…

1966-1967 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

У 1966-1967 навучальным годзе налічвалася 129 школ. Сярэдніх школ было 19, васьмігадовых – 34, пачатковых – 72, школы-інтэрнаты – 2, адна спецшкола-інтэрнат, Навагрудская завочная школа. Наяўнасць такой разгалінаванай сеткі ўстаноў адукацыі дазваляла рэальна прадставіць магчымасць для кожнага маладога чалавека атрымаць адукацыю.
На тэрыторыі раёна пражывалі 560 маладых людзей ва ўзросце 16-29 гадоў, якія не мелі васьмігадовай адукацыі. Другі факт – юнакі, дасягнуўшы 18-гадовага ўзросту, павінны былі ісці ў СА, аднак атрымлівалі адтэрміноўку і ў аўральным парадку вярталіся ў школу для атрымання васьмігадовай адукацыі. Трэці факт – штогод у Навагрудскае СПТВ-126 паступала 8% навучэнцаў, якія не мелі васьмігадовай адукацыі. Адной з прычын такога становішча з’яўляецца другагодніцтва. Па выніках 1966-1967 навучальнага года 139 вучняў былі пакінуты на паўторны год навучання. Хаця па выніках першага паўгоддзя разглядаемага навучальнага года непаспяваючых было ў разы больш: у горадзе – 121, на сяле – 602. Прычынамі гэтага, на мой погляд, з’яўляецца недастатковая індывідуальная работа педагогаў з вучнямі, якія мелі нізкую вучэбную матывацыю.
Работа па прапагандзе вячэрняй і завочнай форм адукацыі знаходзілася на належным узроўні. Антырэкламай вячэрніх школ служыла нізкая дысцыпліна і нізкая наведвальнасць навучэнцаў. Работнікі аддзела народнай адукацыі трымалі гэтыя пытанні на пастаянным кантролі. Так, у час аднаго з рэйдаў па вячэрніх школах высветлілася, што ў Кашалеўскай школе сельскай моладзі прысутнічае 6 вучняў з 20, Гарадзечанскай – 3 з 18, Уселюбскай – 3 з 8…
Станоўчай адметнасцю 1966-1967 года з’яўляецца наладжаная работа па фінансавай падтрымцы школ з боку калгасаў. Заслугоўвае павагі і ўдзячнасці калгас “Родина” (старшыня Добрук В.М.) за будаўніцтва за сродкі калгаса і яго сіламі будынка Масцішчанскай школы на 192 месцы з цэнтральным ацяпленнем і спартыўнай залай, праўленне калгаса “Звязда” (старшыня С.Шарэцкі) за буданіцтва Лаўрышаўскай школы на 320 месцаў. (Грэшны, і не магу застацца ў баку… З 1976 па 1985 гг. аўтар вучыўся ў Масцішчанскай СШ, закончыў яе. Што ўражвае, і гэтае пачуццё застаецца і зараз… – школа была пабудавана дыхтоўна, на сумленне. Праз дзясяткі гадоў, працуючы ва ўпраўленні адукацыі, сутыкнуліся з праблемай: школу закрывалі, была патрэбна праектная дакументацыя, а яе не было. Школу пабудавалі гаспадарчым спосабам… Нізкі паклон вам, людзі!
Сямён Шарэцкі… Так распарадзіўся лёс, дараваўшы сустрэчу з ім. Уражвае маштаб зробленага і гаспадарскі падыход.)
За сродкі калгасаў пачалося будаўніцтва Несутыцкай, Каменскай, Суляціцкай, Загор’е-Дзяляціцкай пачатковых школ. За кошт сродкаў мясцовага бюджэту былі пабудаваны Папковіцкая, Ваўкарэзская (Пабедаўская), Лешчанская пачатковыя школы. Узведзена прыбудова на 4 класы да Галынскай ВШ. Знаходзіліся ў стадыі будаўніцтва Руткаўская ПШ, прыбудова на 4 класы да Сянежыцкай ВШ… І гэта ўсё ў адзін год! У 1967 годзе за кошт рэспубліканскага бюджэту быў узведзены будынак Налібацкай школы. У 1967 годзе школы раёна атрымалі на 3,7 тыс. рублёў нагляднасцей, на 8,7 тыс. рублёў мэблі і спартыўнага інвентара.
Праводзілася ў раёне работа па арганізацыі груп падоўжанага дня. Па выніках навучальнага года раён на 12 чалавек перавыканаў план па наборы ў ГПД і на 89 чалавек недавыканаў план па наборы ў прышкольныя інтэрнаты. Непапулярнасць прышкольных інтэрнатаў была абумоўлена тым, што знаходзіліся яны ў пераважнай большасці ў прыстасаваных будынках, і нежаданнем бацькоў накіроўваць туды для пражывання сваіх дяцей. Іх лічылі памочнікамі па хатняй гаспадарцы, а пражыванне ў прышкольным інтэрнаце на шэсць дзён вырывала іх з сям’і…
У раёне надавалася належная ўвага развіццю спорту і фізічнай культуры. Вынікі абласной спартакіяды школьнікаў засведчылі пятае месца раёна па летніх і 11 па зімовых відах спорту. Па плаванні навагрудскія школьнікі былі другімі, па гандболу – трэцімі, а па стральбе – першымі ў вобласці. На належным узроўні праводзілася абаронча-масавая работа. Усе школы раёна прынялі ўдзел у месячніку, прысвечаным 49-ай гадавіне Савецкай Арміі і ВМФ…

1965-1966 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Сістэма адукацыі раёна на пачатак навучальнага года была прадстаўлена 117 школамі. З іх: 73 пачатковых, 26 васьмігадовых і 18 сярэдніх. Колькасць вучняў складала 13824 дзіцяці. У пачатковых школах на 01.09.1965 года навучалася 2384 дзіцяці, у васьмігадовых -3516 і ў сярэдніх - 8155 дзяцей. З колькасці вучняў, амаль палову, 6299 складалі вучні пачатковых класаў. Адукацыйны працэс забяспечвалі 927 педагагічных работнікаў. Мелі вышэйшую адукацыю 400, з іх 186 - незакончаную вышэйшую, 254 - сярэднюю спецыяльную.
Год быў знамянальны дваццацігадовым юбілеем Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне. Да гэтай даты быў выпушчаны юбілейны медаль “ХХ ПОБЕДЫ В Великой Отечественной войне”- 60-ці мільённым тыражом, бадай, ці не самы масавы з усіх юбілейных, няхай мне даруюць, і самы прыгожы.
У раёне, як і ў цэлым па рэспубліцы, вялося актыўнае будаўніцтва. Напярэдадні навучальнага года ў лік дзеючых былі ўведзены будынкі Кашалеўскай СШ на 280 вучнёўскіў месцаў, СШ №4 г.Навагрудка на 640 вучнёўскіў месцаў, Янавіцкай ВШ. Былі пашыраны, за кошт прыбудоў, вучэбныя плошчы Куравіцкай СШ (на 4 класныя пакоі) Амневіцкай і Бердаўскай СШ.
Будаўнічай брыгадай калгаса “Прагрэс” была ўзведзена майстэрня ў Сянежыцкай ВШ. Усяго за 1965-1966 навучальны год вучэбная плошча школ павялічылася на 1420 вучэбных месцаў. Вясной 1966 года пачаліся будаўнічыя работы па ўзвядзенні новых будынкаў Суляціцкай ПШ на 4 класныя пакоі, работы вяліся сіламі і за сродкі калгаса“Бальшавік”. Каштарыс работ складаў 18 тысяч рублёў. Несутыцкай ПШ на тры класныя пакоі каштарыс - 9 тысяч рублёў. Работы вяліся сіламі і за сродкі калгаса “40 ЛЕТ ОКТЯБРЯ”. Працягваліся работы па будаўніцтву Лешчанскай ПШ на 2 класныя пакоі, Дзетамлянскай ПШ на 3 класныя пакоі, Папковіцкай ПШ на 3 класныя пакоі, Масцішчанскай ВШ на 192 вучнёўскія месцы, узводзілася прыбудова да Васілевіцкай ВШ на 4 класныя пакоі, будаваліся майстэрні ў Валеўскай СШ.
Фонд усянавуча на 1965-1966 навучальны год складаў 9000 рублёў. На гэтыя сродкі набываліся адзенне, вопратка, школьныя прыналежнасці для дзяцей з сямей, матэрыяльны дастатак якіх быў невысокі.
Бясплатным харчаванем былі забяспечаны ў раёне 160 вучняў. У 20 школах працавалі ГПД, у 18 працавалі буфеты, у 11 меліся сталовыя.
У школах раёна, уключаючы гарадскія, для правядзення ўрокаў фізічнай культуры выкарыстоўвалася 20 спартыўных залаў і 37 спартыўных пляцовак.
Бюджэт РАЙНА на 1965 год складаў 1821800 руб., з іх на набыццё наглядных дапаможнікаў выдаткоўвалася 70000 руб.
У летні перыяд, у час парыхтоўкі да пачатку навучальнага года, было набыта нагляднасцей на суму 36,746 руб, 180 новых школьных партаў.
Ва ўстановах адукацыі на 01.09.1965 года было ў наяўнасці: 36 кінапраектараў, 31 эпідыяскап, 2 дыепраектары, 11 радыёвузлоў, 23 электрапрайгравальнікі, 21 магнітафон, 11 тэлевізараў, 40 патэфонаў, 36 праекцыйных фанароў. На працягу навучальнага года матэрыяльная база папоўнілася: 5 магнітафонамі, 2 кінаапаратамі.
А як выглядала праблема забеспячэння насельніцтва бытавой тэхнікай? Ці прысутнічаў разрыў у гэтым накірунку паміж сям’ёй і школай? У дакладзе начальніка народнай адукацыі Навагрудскага райвыканкама М.І.Радзюка на жнівеньскай настаўніцкай канферэнцыі 1966 года прыводіцца цікавая статыстыка, што дае адказ на пастаўленыя пытанні.
“Значительно увеличился спрос населения на телевизоры, холодильники, мотоциклы. За 1964 год магазинами потребительской кооперации было продано 268 телевизоров, за 1965 год - 644 телевизора, 608 стиральных машин, 199 мотоциклов, 1457 радиоприёмников, 172 холодильника».
Поруч з дзецьмі першага верасня за парты селі ў раёне 473 маладыя рабочыя, якія не мелі сярэдняй адукацыі, 41 з іх навучаліся ў спецыялізаваных класах паскоранага навучання, 494 навучаліся завочна. У 11 школах сельскай моладзі навучаліся 326 маладых калгаснікаў.
Па выніках навучальнага года 1965-1966 на прадпрыемствы і ў калгасы раёна неабходна было ўладкаваць на працу 500(!) выпускнікоў сярэдніх і 26 выпускнікоў васьмігадовых школ.

1964 -1965 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

06.01.1965 года на падставе Указа Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Карэліцкі раён быў адноўлены як адміністратыўная адзінка, на падставе гэтага і сістэмы народнай адукацыі двух раёнаў аднавілі сваю работу.
У 1964-1965 навучальным годзе без другагоднікаў працавала 15 сярэдніх і васьмігадовых і пачатковых школ. На канец навучальнага года было 13 356 вучняў, з якіх на паўторны курс былі пакінуты 226… Безумоўнымі лідарамі па эфектыўнасці арганізацыі вучэбнага працэсу з’яўляліся тыя школы, што не дапусцілі “педагагічнага браку”, але поруч з імі ішлі: Нягневіцкая СШ, у якой з 36 настаўнікаў 29 дасягнулі поўнай паспяховасці, СШ №3, дзе з 1310 вучняў на паўторны курс былі пакінуты толькі 9 дзяцей. Вялікую ролю ў барацьбе за трывалыя і якасныя веды адыгрывала матэрыяльная база школы, забяспечанасць нагляднымі дапаможнікамі.
Забяспечанасць сярэдніх школ вучэбным абсталяваннем, на пачатак навучальнага года, складала 70% , васьмігадовых - 68% , пачатковыя - 90%. Стопрацэнтная забяспечанасць была ў Нягневіцкай, Шчорсаўскай сярэдніх школах, СШ №2, Лозкаўскай ВШ. У шэрагу сярэдніх і васьмігадовых школ не была выканана на працягу вучэбнага года практычная частка вучэбных праграм па геаграфіі па прычыне адсутнасці ці недаабсталяванасці геаграфічных пляцовак. Гэта было характэрна для Амневіцкай СШ, Вераскоўскай СШ, Дзяляціцкай ВШ, Мольніцкай ВШ, Асташынскай ВШ, Галынскай ВШ.
Адным з прыярытэтных напрамкаў дзейнасці школ была работа з сям’ёй. На належным узроўні яна была арганізавана на працягу 1964-1965 навучальнага года ў Бердаўскай СШ, Нягневіцкай СШ, Уселюбскай СШ. Акрамя традыцыйнага зместу, гэта работа пераследавала яшчэ адну мэту - выявіць і ахапіць вячэрнім і завочным навучаннем працоўную моладзь ва ўзросце 16-30 гадоў, якая не мела васьмігадовай адукацыі. Такіх маладых людзей налічвалася ў Навагрудскім раёне больш за тры тысячы.
Краіна перажывала цікавы і супярэчлівы перыяд. На чале камуністычнай партыі і савецкай краіны стаў Л.І.Брэжнеў. Пачынаўся перыяд стабільнасці, які пазней гісторыкі назавуць “перыядам застою”…

1963-1964 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Кожны навучальны год мае свае адметнасці, якія выдзяляюць яго з чарады папярэдніх і наступных. Сістэма адукацыі Навагрудскага раёна ўяўляла буйную адміністрацыйную адзінку, якая налічвала 221 школу. Пачатковых школ было 137, васьмігадовых - 53, сярэдніх - 31. Колькасць вучняў - 21496, з іх у пачатковых школах навучаліся 4109 дзяцей.
Адметнасцю навучальнага года была жнівеньская педагагічная канферэнцыя. Ні да 1963-1964 навучальнага года, ні пасля яго жнівеньская канферэнцыя педагогаў раёна не прысвячалася фізічнай культуры. Яе тэма “О мерах по улучшению физического воспитания и укрепления здоровья учащихся”. Чым была выклікана такая ўвага да прадмета, які ніколі не быў профільным і не вызначаў канкурэнтнасць выпускнікоў на рынку працы, так і ў час паступлення ў ВНУ? Але…
У школах раёна фізічную культуру выкладалі 110 педагагічных работнікаў. З іх 14 мелі профільную вышэйшую і 5 - сярэднюю спецыяльную адукацыю. У жніўні 1964 паступілі на завочнае аддзяленне ў ВНУ на спецыяльнасць “настаўнік фізічнай культуры” 3 педагогі, якія не мелі профільнай педагагічнай адукацыі. А астатнія педагагічныя работнікі, што выкладалі гэты прадмет, якую адукацыю мелі яны? У пераважнай большасці - гэта спецыялісты з сярэднеспецыяльнай, але не профільнай адукацыяй ці з агульнай сярэдняй. Не выпадкова, што некаторыя з іх блыталі футбол і баскетбол, валейбол і тэніс. Не спрыяла развіццю фізічнай культуры і матэрыяльная база. У школах раёна было:
- спартыўных залаў - 10
- комплексных спартыўных пляцовак - 18
- футбольных палёў - 22
- гімнастычных гарадкоў - 75
- валейбольных пляцовак - 108
- баскетбольных пляцовак - 87
- легкаатлетычных сектараў - 80
Надзвычай беднай была спартыўная матэрыяльная база пачатковых школ.Толькі адна з іх прыводзіцца як прыклад - Макрэцкая, дзе меліся валейбольная і баскетбольная пляцоўкі, бегавыя дарожкі. Сярод сярэдніх школ добрая спартыўная база была ў Жухавіцкай, Любчанскай, Уселюбскай школах. Сярод васьмігадовых школ прыкладам служылі спартыўныя гарадкі Купісскай і Трошчыцкай школ.
Што тычыцца забяспечанасці школ спартыўным інвентаром, то хочацца прывесці ў якасці прыкладу Дварэцкую СШ. У школе былі ў наяўнасці 25 пар лыж, 3 ядры і 15 вучэбных гранат. Нягледзячы на цяжкасці ў матэрыяльным забеспячэнні, слабую матэрыяльную базу, у раёне былі школы, у якіх, дзякуючы энтузіязму настаўнікаў фізічнай культуры, прысутнічалі высокія паказчыкі ў арганізацыі фізкультурнай і фізкультурна-масавай работы. Да ліку такіх школ адносіліся Уселюбская СШ, дзе працаваў настаўнікам фізічнай культуры Савошчык Аляксей Міхайлавіч. Па выніках навучальнага года ўсе вучні Уселюбскай СШ 8-11 класаў здалі нормы і атрымалі значкі БГПА.
У раёне значок БГПА ў 1963 годзе з 1942 вучняў 8 класаў атрымалі 1293 вучні, 650 выпускнікоў васьмігадовай школы не выканалі нарматывы. У 1964 годзе атрымаў значок 1391 вучань з 2267 выпускнікоў васьмігадовай школы. Не пераадолелі рубеж 876 чалавек.
Да ліку перадавікоў па выніках работы за 1963-1964 навучальны год належаў калектыў Валеўскай школы. Юныя турысты гэтай школы атрымалі перамогу на раённым і абласным турыстычных злётах, а на рэспубліканскім былі ў ліку пераможцаў.
Калектывы фізкультурнікаў былі створаны ва ўсіх сярэдніх і васьмігадовых школах і аб’ядноўвалі ў межах раёна вучняў 5-11 класаў у колькасці 12027 юных спартсменаў, што складала 80% ад агульнай колькасці вучняў 5-11 класаў. Сярод спартыўных аб’яднанняў найбольш папулярнымі былі на Навагрудчыне:
1.Лёгкаатлетычныя секцыі - 2470 дзяцей
2.Валейбольныя секцыі -1760 дзяцей
3.Баскетбольныя секцыі - 1190 дзяцей
4. Стралковыя секцыі -1100 дзяцей
5.Секцыі спартыўных гульняў -124 вучні
6.Акрабатычныя секцыі -70 вучняў
7.Секцыі па настольнаму тэнісу - 620 вучняў
За 1963 год калектывы фізкультурнікаў падрыхтавалі наступную колькасць спартсменаў-разраднікаў:
- другога разраду - 68
- трэцяга разраду - 233
- спартсменаў юнацкіх разрадаў - 688.
На працягу навучальнага года ў школах раёна праводзіўся агляд- конкурс фізкультурных пляцовак. Вынікам якога стала пабудова новых 16 футбольных палёў, 33 валейбольных пляцовак, 21 пляцоўка для гульні ў баскетбол.
Са станоўчымі паказчыкамі закончылі 1963-1964 навучальны год 18 784 вучні школ раёна. Да ліку непаспяваючых 2712 былі аднесены тыя вучні, што па аднаму ці некалькіх прадметах мелі нездавальняючыя адзнакі. “Лідарамі” сярод вучэбных прадметаў па колькасці непаспяваючых былі:
- руская мова - 601 вучань
- беларуская мова - 387 вучняў
- алгебра - 330 вучняў
Менш за ўсе было непаспяваючых па фізічнай культуры - 2, працоўнаму навучанню - 2, грамадазнаўству - 2. Сярод класаў “лідзіравалі”:
- 8 класы - 191 непаспяваючы
- 6 класы - 183 непаспяваючыя
- 5 класы - 161 непаспяваючы
Менш за ўсё непаспяваючых было ў 11 класах - 8, і ў 1 класах - 25 вучняў.

1962-1963 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Год за годам сістэма адукацыі раёна паднімалася ўгору на адзін ці некалькі крокаў на шляху да дасканаласці. Было б па-іншаму, і мы сталі бы сведкамі рэгрэсу, паступова скаціўшыся на ўзровень сваіх далёкіх біялагічных продкаў.
Цяжка даваць ацэнку падзеям мінулага і захаваць аб’ектыўнасць. У снежні 1962 згодна Указа Прэзідыўма вярхоўнага Савета БССР адміністратыўна-тэрытарыяльная адзінка – Карэліцкі раён была ліквідавана, а тэрыторыя далучана да Навагрудскага раёна. Адбыўся рэзкі скачок па колькасці ўстаноў адукацыі, колькасці вучняў, педагагічных работнікаў. Мяркуйце самі, калі ў 1961-1962 навучальным годзе ў Навагрудскім раёне налічвалася 105 школ, то ў 1962-1963 навучальным годзе - 222… Пачатковыя школы складалі 67 і 138 адпаведна, сямігадовыя 23 і 53, сярэднія 15 і 31. А як вырасла колькасць вучняў! У 1961-1962 навучальным годзе ў школах Навагрудскага раёна іх налічвалася 11457, а праз год-21045. Хто ад гэтага выйграў? Цяжка меркаваць, але ўжо той факт, што такое становішча спраў праіснавала толькі да 1965 года, гаворыць сам за сябе.
Калі меркаваць па кнігах загадаў, то ў разглядаемы навучальны год яны вяліся раздзельна. Чым жыла сістэма адукацыі ў той цікавы год?

У кастрычніку 1960 года ў Савецкім Саюзе стартавала “Піянерская двухгадоўка 1960-1962 гг. “У Навагрудскім раёне яна праходзіць пад дэвізам: “Пионерская двухлетка - наших славных дел пора”. Напэўна, немэтазгодна рабіць аналіз яе правядзення ва ўсіх установах, але паказаць на прыкладзе асобных варта. Пачаткам акцыі былі абавязацельствы, што бралі піянерскія арганізацыі, у якіх адлюстроўваліся канчатковыя вынікі на фінішы. Колькасць абавязацельстваў была рознай і вагалася ад 4 да 15 пунктаў.

 

 

Акрамя гэтага кожная піянерская дружына была нацэлена на арганізацыю экскурсійнай работы як у межах раёна, так і рэспублікі. Піянеры школ Навагрудскага раёна пабывалі на Крываногаўскім цагляным заводзе, вапнавым заводзе, электрастанцыі, бройлернай станцыі, шклозаводзе “Неман”, у гарадах: Мінск, Брэст, Масква, Ленінград…

1961-1962 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Падзея, што адбылася 12 красавіка 1961 года, стала граніцай эпох – да палёту і пасля палёту. Чалавек, пераадолеўшы сілу зямнога прыцяжэння, паляцеў у космас. Нязведаная далеч неба вабіла сваёй недасягальнасцю і загадкавасцю. 108 хвілін палёту Ю.А. Гагарына, савецкага чалавека, зрабілі для прапаганды сістэмы сацыялізму і паказалі яе перавагі больш, чым мільённая армія партыйных ідэолагаў. Такі навуковы і тэхналагічны прарыў краіны, якая 16 гадоў назад выйшла з самай кравапралітнай і разбуральнай вайны, за ўсю гісторыю цывілізацыі не меў аналагаў у гісторыі.

Мірнае асваенне космасу… Ваенны аспект асваення космасу. Дзе мяжа? Ці патрэбна гэтую мяжу вызначаць? Сам палёт Гагарына стаў доказам таго, што Савецкі Саюз авалодаў тэхналогіямі, здольнымі ажыццяўляць не толькі дастаўку чалавека ў космас, але і зброю-ракеты на іншыя кантыненты. Статус СССР як звышдзяржавы - гэта не толькі вынік перамогі ў вялікай вайне, але і вынік развіцця навукі, тэхнікі, а за імі -сістэмы адукацыі.

Са значных падзей 1961 года варта назваць будаўніцтва “Берлінскай сцяны”, што стала сімвалам халоднай вайны, і грашовую рэформу, адну з самых паспяховых за пасляваенную гісторыю краіны.

За тры гады да 1961-1962 навучальнага года ў СССР былі праведзены некалькі рэформ, якія закранулі прамысловасць, сельскую гаспадарку і адукацыю. Хрушчоўская рэформа адукацыі - гэта першая спроба ў свеце вырашыць праблемы, народжаныя масавай адукацыяй. “Число учащихся 8, 9, 10 классов утроилось за восемь лет…, число учащихся, окончивших средние учебные заведения, увеличилось с 284 тысяч в 1950 году до 1574 тысяч в 1958 году,» (Дж. Боффа История Советского Союза, М.1990г. с.486). У аснове рэформы галоўнымі былі два мерапрыемствы: першае – ліквідаваць сістэму “працоўных рэзерваў, сеткі паўваенных вучылішчаў, якія існавалі за дзяржаўны кошт, стварыўшы на іх месцы ці замест іх сетку звычайных прафтэхвучылішчаў, у якія мог паступіць кожны падлетак, што скончыў 7 класаў. Другое - даць школе політэхнічны профіль, пазнаёміць, навучыць азам адной ці некалькіх рабочых прафесій. Месцы ў ВНУ былі зарэзервіраваны для тых абітурентаў, якія мелі не менш двух гадоў працоўнага стажу.

На пачатак 1961-1962 навучальнага года ў раёне працавала 105 школ. Пачатковых школ было 67, сямігодовых - 15, васьмігадовых - 8, сярэдніх - 15. Ва ўсіх тыпах школ навучаліся 11457 дзяцей. Пачатковыя школы наведвалі 1984 вучні, сямігодовыя - 1453, васьмігадовыя - 1450 і сярэднія - 6570 дзяцей. Прыняты ў 1959 годзе Закон БССР “ Об укреплении связи школы с жизнью и о дальнейшем развитии системы народного образования в Белорусской ССР” адкрыў новую старонку ў развіцці савецкай школы - рыхтаваць вучняў да жыцця ў сацыялістычным грамадстве. На жнівеньскай педагагічнай канферэнцыі па выніках работы за 1961-1962 навучальны год канстатуецца, што 70 % выпускнікоў Нягневіцкай, Шчорсаўскай, Любчанскай СШ паспяхова працавалі на палетках і фермах мясцовах калгасаў.

Законам прадугледжвалася, што адказнасць за ажыццяўленне абавязковай васьмігадовай адукацыі ўскладалася на раённыя, пасялковыя і сельскія саветы. У якасці станоўчага прыкладу добра пастаўленай работы па ўсенавучу варта разлядаць Уселюбскі і Шчорсаўскі сельскі савет, на тэрыторыі якіх, па выніках 1961-1962 навучальнага года, усе дзеці ва ўзросце 7-15 гадоў былі ахоплены навучаннем.

З нездавальняючымі вынікамі завяршылі навучальны год 374 вучні, якія былі пакінуты на паўторны курс, яшчэ 416 атрымалі заданні на лета. Законам прадугледжвалася стварэнне ў кожнай школе фонду “усенавуча”, выдзяленне бюджэтных сродкаў для аказання фінансавай дапамогі бацькам для ”падрыхтоўкі дзяцей да школы”. На 1961-1962 навучальны год памер фонду склаў 24 тысячы рублёў!!! Вялікая ўвага пад час правядзення “Хрушчоўскай рэформы” надавалася ўмацаванню матэрыяльнай базы. За перыяд з 1958 па 1961 гады на тэрыторыі Навагрудскага раёна было пабудавана 11(!!!) школьных будынкаў на 2400 вучнёўскіх месцаў, з іх шэсць будынкаў на 950 месцаў было ўзведзена за кошт калгасаў. Да існуючых будынкаў былі далучаны прыбудовы, дзе размясцілася 12 класных пакояў, фактычна яшчэ адна сярэдняя школа. Быў узведзены спальны корпус школы-інтэрната па вуліцы Валчэцкага ў Навагрудку на 210 месцаў і комплекс будынкаў Адампальскай школы-інтэрната. Працягвалася будаўніцтва Бярозаўскай СШ на 520 месцаў.

На працягу года вялікая ўвага надавалася вытворчаму навучанню. Згодна з нарматыўнымі дакументамі адказнымі за забеспячэнне ўмоў для правядзення вытворчага навучання ляжала на раённых выканкамах і калгасах. Добрымі прыкладамі маглі служыць Навагрудская швейная фабрыка (дырэктар В.Сіротка), якая забяспечыла магчымасць для старшакласнікаў атрымліваць прафесійную падрыхтоўку на базе і абсталяванні прадпрыемства, калгасы імя Шчорса і “Краіна Саветаў”(старшыні Аляшкевіч, Гулевіч). У гэтай кагорце поруч ішла Нягневіцкая школа, вытворчая брыгада якой на працягу трох гадоў была лепшай у вобласці, і другі год запар удзельнікам Усесаюзнай ВДНГ у Маскве.

Фізічнае выхаванне знаходзілася ў зоне пастаяннай ўвагі кіраўніцтва РАЙАНА і дырэктараў школ. Па выніках абласной спартакіяды школьнікаў раён займаў 4 агульнакаманднае месца, уступіўшы прызавыя месцы камандам Карэліцкага і Бераставіцкага раёнаў.

Сярэдні заробак настаўнікаў на працягу 1961-1962 навучальнага года склаў 60-65 рублёў ў месяц, а кіраўнікоў школ - 110-150 рублёў…

У Навагрудскім раёне на 01.09.1960 года налічвалася 106 школ. Пачатковых было 68, сямігадовых 21, васьмігадовых 2, сярэдніх 15. У разглядаемы перыяд сярэднія школы падзяляліся на: СШ і СШ з вытворчым навучаннем. Школ такога тыпу налічвалася 7(тэрмін навучання ў такіх школах складаў 11 гадоў.) Колькасць вучняў па ўсіх тыпах школ складала 11129. У гарадскіх установах адукацыі, уключаючы г.п. Любча навучалася 3522, а ў сельскіх 7577 дзяцей. Пачатковыя школы наведвала 2141 дзіця, васьмігадовыя-394, сярэднія - 6168 дзяцей, з іх 3552 навучаліся ў гарадскіх школах. Адукацыйны працэс забяспечвалі 832 педагогі. У гарадскіх школах працавалі 215 педработнікаў, у сельскіх - 617. У пачатковых школах працаваў 131 настаўнік, у сямігадовых-241, васьмігадовых -28, сярэдніх школах - 432,у сярэдніх школах з вытворчым навучаннем-264. Узначальваў Навагрудскі раённы аддзел народнай адукацыі Канстанцін Міхайлавіч Капціловіч. штаце РАЙАНА працавалі 3 інспектары: Судакевіч С.С.,Селіванчук А.М.,Якімовіч А.Т. Загадчыкам метадычнага кабінета працавала Юркевіч М.В.

Паважаныя чытачы! Мы прыносім прабачэнне за магчымыя недакладнасці,але зробім спробу назваць настаўнікаў, якія ў 1960-1961 навучальным годзе працавалі ў школах нашага раёна.

1.Беларуская сярэдняя школа №1 г.Навагрудка.

1.Бязручанка І.С.

2.Кундра М.В.

3.Бушэйка А.В.

4.Рахманько Г.Ф.

5.Сушынская Н.А.

6.Смірнова Н.А.

7.Шэшка Ч.Б.

8.Новік Н.В.

9.Барэйка Я.І.

10.Фурса Л.А.

11.Прынцава А.П.

12.Радзевіч І.І.

13.Балабановіч Я.В.

14.Дыніч Л.Я.

15.Васілеўская А.Ф.

16.Сінякова М.П.

17.Дыдышко Л.Н.

18.Літвінскі М.Ф.

19.Фядуноў І.Е.

20.Грынь Л.А.

21.Сарагова Е.І.

22.Абялевіч Н.М.

23.Мяцеліца С.Г.

24.Грыневіч Т.А.

25.Луцэнко е.к.

26.Сядлецкая А.І.

27.Вярбіцкая С.І.

28.Царук В.Я.

29.Касцінава В.П.

30.Лойка Р.Д.

31.Сукач С.С.

32.Марцуль Г.С.

33.Банько П.М.

34.Марк Р.І

35.Карп В.І.

36.Кундра А.І.

37.Сакалова Е.С.

38.Царук П.А.

39.Самайловіч Г.Д.

40.Пахіленко З.І.

41.Сакалова Е.С.

2.Навагрудская руская сярэдняя школа №2 г.Навагрудка.

1. Зубкевіч В.К.

2.Варонка М.І.

3.Капціловіч В.І.

4.Грыгароеўна В.З.

5.Герасімовіч В.М.

6.Стаенок А.М.

7.Агароднікава В.А.

8.Буланава Р.Я.

9.Старыковіч В.І.

10.Валачковіч Л.Т.

11.Валачковіч Н.М.

12.Гарэлава С.А.

13.ТурчынаЛ.А.

14.Камай Е.І.

15.Падалянчык Т.Ф.

16.Карчэўскі К.М.

17.Трусава А.А.

18.Чабоцька В.І.

19.Кавалёва Г.Л.

20.Фандыбок І.В.

21.Чэркова С.Д.

22.Вінаград І.І.

23.Казлова Т.К.

24.Саўчанка В.М.

25.Няхай Л.Н.

26.Філон Ф.М.

27.Барэйка Н.Н.

28.Мікалаева А.С.

29.Чэчына Е.Л.

30.Удод А.В.

31.Лівенцава Н.Г.

32.Зелянеўская Л.Д.

33.Зайкоўскі В.Я.

34.Іолоб І.Д.

35.Краўчанко м.п.

36.Годаў А.П.

37.Маносава С.І.

38.Цупрык І.М.

39.Лашкоў П.І.

40.Анішчанка В.С.

41.Скобля І.М.

42.Палякова В.М.

43.Лівенцаў А.Я.

44.Мурашкова Н.І.

3.Сярэдняя школа №3 г.Навагрудка.

1.Стэльбіцкі Г.Ф.

2.Кашчэеў А.Н.

3.Зайцава В.

4.БакунЕ.І.

5.Юркевіч А.Н.

6.Месцянёва Л.З.

7.Петрашкевіч Г.Г.

8.Паспелава Г.І.

9.Агароднікаў А.І.

10.Гаховіч В.Г.

11.Цеханоўскі Г.С.

12.Андросава М.А.

13.Жумацій Ф.Г.

14.Панова Г.Г.

15.Сушынскі С.Ф.

16.Баравікова З.С.

17.Юшчанко Н.Н.

18.Данілевіч Л.П.

19.Садонава Л.Я.

20.Нячаева С.Н.

21.Крывашэеў М.І.

22.Барабашоў Я.А.

23.Хацееў А.К.

24.Галоўчыц А.Б.

25.Фандыбок І.В.

26.Макаранко В.С.

27.Сушынская Е.С.

28.Зяленіна Г.І.

29.Барысава Ю.І.

30.Нячай Н.М.

31.Маршалкіна А.Г.

32.Сартокава Е.Е.

33.Новік В.Д.

34.Котава А.П.

35.Басько Е.А.

36.Крывашэева С.І.

37.Юргілевіч Н.А.

38.Шэўчык Р.С.

39.Шыло В.А.

40.Якімовіч Л.І.

41.Скобля А.І.

4.Бярозаўская сярэдняя школа.

1.Войтаў І.К.

2.Зязюля В.К.

3.Гімпель Ф.В.

4.Вініцкая Г.Б.

5.Бесараб Е.І.

6.Матусевіч Н.В.

7.Дранічкін В.Н.

8.Міхновіч Л.А.

9.Чылек Ф.І.

10.Ваўчок В.І.

11.Прохар М.Н.

12.Жук С.А.

13.Ходар М.Л.

14.Гарчакоў Б.В.

15.Карпінская Е.А.

16.Наркова М.Т.

17.Бейня Н.І.

18.Батракова А.Т.

19.Салаўёва Н.М.

20.Печкурэніна А.І.

21.Янчэўская А.А.

22.Казлоў А.П.

23.Сакіна Ф.А.

24.Акулік Е.К.

25.Матусевіч Е.У.

26.Гірыновіч А.І.

27.Угалькова Н.С.

28.Камыко В.В.

29.Раманенко Т.А.

30.Анішчук В.І.

31.Рабецкая І.К.

32.Чэрнік Я.А.

33.Шульга Е.А.

5.Вераскоўская сярэдняя школа.

1.Гаўрылаў С.Ф.

2.Рысеў Н.П.

3.Гірыс Н.А.

4.Філіповіч Р.І.

5.Ерафееў В.П.

6.Веўнік У.С.

7.Філіповіч П.П.

8.Норык Л.Г.

9.Грынько В.С.

10.Ерафеева Н.П.

11.Рысева Л.Ф.

12.Немер В.К.

13.Гутар І.Д.

14.Шэшко Н.П.

15.Бялецкая Т.Т.

16.Шэшко Л.А.

17.Веўнік Т.К.

18.Курачкіна Т.М.

19.Клімовіч М.В.

20.Гайко Т.С.

21.Туміловіч М.С.

22.Клімовіч М.

23.Богуш І.Т.

24.Гутар В.С.

25.Хвайніцкая Т.М.

26.Борыс Ф.А.

27.Грынько У.Ф.

28.Спадар М.М.

29.Сасін А.Н.

30.Грыб Т.К.

31.Саяпіна Л.Г.

6.Любчанская сярэдняя школа.

1.Ляўкевіч М.М.

2.Аляшкевіч К.Г.

3.Ханевіч Н.І.

4.Пранкевіч Н.Г.

5.Шайбак І.В.

6.Міскевіч В.П.

7.Каўцэвіч Е.І.

8.Мікуць Н.П.

9.Русакова Л.А.

10. Шайбак В.Ф.

11. Калкоўскі В.Н.

12.Тым В.В.

13.Аляшкевіч А.П.

14.Глінская Н.А.

15.Паддубскі Н.В.

16.Афанасьева Н.І.

17.Шайбак Н.П.

18.Філон Г.А.

19.Радзевіч В.В.

20.Міхнюк В.М.

21.Буйвал В.П.

22.(прозвішча не чытаецца)

23.Клубовіч З.І.

24.Казбярук В.М.

25.Корычко А.Н.

26.Комар Л.Е.

27.Шэшко Л.П.

7.Уселюбская сярэдняя школа.

1.Антановіч Е.С.

2.Віціна В.Н.

3.Журко А.В.

4.Старухіна Е.Н.

5.Пуціла І.І.

6.Станкевіч А.М.

7.Хамянкоў Ю.П.

8.Буткевіч В.К.

9.Нарановіч Ю.П.

10.Гаўрылка І.І.

11.Сазонка А.Д.

12.Сазановіч А.А.

13.Жаўнерчык Л.П.

14.Кунцэвіч Г.І.

15.Кунцэвіч Н.І.

16.Кніга А.І.

17.Карыцька Н.М.

18.Несцер А.В.

19.Расамахіна В.М.

20.Манкевіч В.М.

21.Пранкевіч В.М.

22.Гулевіч А.І.

23.Гулевіч Т.С.

24.Стома В.С.

25.Стома Р.М.

26.Ламан Г.Н.

27.Савошчык А.М.

8. Нягневіцкая сярэдняя школа.

1.Калала Е.А.

2.Вайтовтіч Е.І.

3.Валатоўскі М.Ф.

4.Война Н.В.

5.Война В.В.

6.Шоцкі А.П.

7.Гладкая Л.А.

8.Ціхановіч С.Н.

9.Саўко Н.Ю.

10.Жарскі С.І.

11.Мінтэль А.О.

12.Лецка М.В.

13.Калядзюк Н.Г.

14.Кулеш Б.Н.

15.Гарбачык П.Н.

16.Вайтовіч Н.

17.Сілкіна М.

18.Башко Е.І.

19.Калала В.В.

20.Валатоўская Т.К.

21.Кулеш Н.С.

22.Сакольнік М.С.

23.Анмшчык Г.С.

24.Жарская М.Н.

25.Івонін А.Ф.

26.Станько г.в.

27.Разумовіч В.І.

28.Васілевіч В.А.

29.Кошур В.К.

30.Лукашэвіч М.Г.

31.Капацэвіч Т.Г.

32.Гашко Л.П.

33.Строк П.К.

34.Верашчака Ў.Ф.

35.Комар І.К.

36.Гарэцкая Н.С.

37.Анішчык М.А.

38.Чура А.В.

39.Марушка С.В.

40.Скобля Л.І.

9.Вераб’евіцкая сярэдняя школа.

1.Вайтовіч В.В.

2.Комар В.А.

3.Вайтовіч К.М.

4.Бекіш К.С.

5.Вайтовіч Е.В.

6.Мароз Б.І.

7.Мароз В.І.

8.Лукашэвіч С.А.

9.Копач М.Н.

10.Корчык Н.В.

11.Комар Е.В.

12.Саўко В.С.

13.Комар Е.Ю.

14.Грыннько Е.С.

15.Саўко А.Т.

16.Жук Е.І.

10.Амневіцкая сярэдняя школа.

1.Кавалёў П.Н.

2.Кавалёва Н.І.

3.Івашкін В.М.

4.Івашкіна А.Б.

5.Багдановіч Л.У.

6.Бразоўская Т.А.

7.Васілеўская А.Н.

8.Верабей А.І.

9.Вадап’янава В.І.

10.Вінар А.М.

11.Гладкая В.А.

12.Гальцоў Н.І.

13.Верабей Л.І.

14.Даражэвіч В.М.

15.Карбавец В.Н.

16.Карыцька М.М.

17.Маеўская С.Б.

18.Путрым С.В.

19.Сенкевіч Г.І.

20.Фефелава В.В.

21.Басюк К.А.

22.Якіменко В.І.

23.Скобля Н.С.

11.Ігольніцкая сярэдняя школа.

1.Гінак Н.А.

2.Баброўскі М.І.

3.Баброўская Л.П.

4.Мазура Е.А.

5.Місько Е.А.

6.Місько А.Л.

7.Падданава В.В.

8.Пальчык С.П.

9.РаманюкВ.І.

10.Раманюк І.С.

11.Савасцюк Н.Н.

12.Раманюк К.М.

13.Клок Г.С.

14.Цяляшэк Ф.В.

15.Шынтар Л.Д.

16.Козел Н.К.

17.Козел А.К.

18.Савасцюк Н.Л.

12. Налібацкая сярэдняя школа.

1.Жукава А.Е.

2.Гурын А.Г.

3.Леанец З.А.

4.Зейдэль Л.В.

5.Жукаў А.І.

6.Петраш В.Д.

7.Рытус Н.К.

8.Сідо А.С.

9.Гайдук І.С.

10.Кавальчук І.А.

11.Арэшка Е.П.

12.Быкава А.В.

13.Савошчык Н.О.

14.Альтшулер А.І.

15.Віннік Л.Т.

16.Пешкур А.Р.

17.Казлоўскі Н.К.

13.Бердаўская сярэдняя школа.

1.Кавальская А.М.

2.Каўцэвіч Г.Ю.

3.Даражэй М.І.

4.Каралёва В.А.

5.Турбан А.М.

6.Вайтовіч М.М.

7.Лашын А.В.

8.Сазановіч П.І.

9.Кулеш М.В.

10.Белуш С.К.

11.Ёрш І.М.

12.Дзедавец А.М.

13.Каралёў А.В.

14.Куравіцкая сярэдняя школа.

1.Чэрнушэвіч Р.Б.

2.Шчэтко І.М.

3.Гайко А.С.

4.Гаўраш С.С.

5.Гаўраш А.І.

6.Гаўраш Н.П.

7.Гаўраш М.В.

8.Гайко А.С.

9.Карповіч В.М.

10.Карповіч В.Н.

11.Паўловіч Н.Д.

12.Паўловіч Е.Т.

13.Корчык Н.В.

14.Лукоўская І.К.

15.Чэрнік Я.А.

16.Галоўчыц Н.В.

17.Вераб’ёва Н.Д.

15.Шчораўская сярэдняя школа.

1.Лаўрыновіч С.П.

2.Рыдлеўскя У.С.

3.Саліхаў М.Г.

4.Спінчукоў С.Р.

5.Цішук М.Г.

6.Гушча І.М.

8.Буйвал Г.Л.

9.Папова Т.Е.

10.Дадзенкова А.А.

11.Шарыкала В.Л.

12.Бакштонік В.А.

13.Сілкова В.І.

16.Вайтовіч Г.В.

17.Казбярук А.М.

18.Махрэнкоў І.В.

19.Кісель Л.Г.

20.Вальчук І.І.

21.Турыйкевіч В.Ф.

1.Поўберажская няпоўная сярэдняя школа.

1.Бялецкая Н.В.

2.Макоўская Н.І.

3.Дзедулевіч Е.П.

4.Карповіч М.С.

5.Спагар Я.В.

6.Нагулевіч Н.М.

7.Федаровіч Д.Ф.

8.Карповіч М.Я.

9.Лашкоў Л.Н.

10.Глябовіч П.Н.

11.Савец С.М.

2.Сянежыцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Чубрык П.В.

2.Фалюк А.П.

3.Гладкі М.А.

4.Несцер Т.Ф.

5.Шасцель В.Н.

6.Чубрык Е.Ф.

7.Чубрык В.П.

8.Лазарэвіч Е.В.

9.Аляксеевіч В.К.

10.Шасцель В.Р.

11.Гладкая Е.П.

3.Рэцямлянская няпоўная сярэдняя школа.

1.Андрэеў П.А.

2.Андрэева Н.І.

3.Бузюк А.П.

4.Бузюк А.У.

5.Бузюк А.С.

7.Малуха А.К.

8.Аляшкевіч В.Н.

9.Аляшкевіч Н.Л.

4.Асташынская няпоўная сярэдняя школа.

1.Сільвановіч І.І.

2.Маскалевіч П.Н.

3.Маскалевіч Е.І.

4.Рытус Н.К.

5.Ханевіч А.С.

6.Чура Е.Г.

7.Дрозд Р.Г.

8.Казыро К.Ф.

9.Дударэвіч М.Ф.

10.Казыро В.П.

11.Швед Т.В.

12.Маскалевіч М.І.

13.Ладыка С.А.

5.Зенявіцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Канцелевіч М.Я.

2.Фурса Г.В.

3.Северцаў Д.В.

4.Сушчэўскі А.І.

5.Апановіч М.І.

6.Фурса В.С.

7.Копцеляў М.А.

8.Лупачова В.І.

6.Жданавіцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Грэйба А.М.

2.Пучыла Е.А.

3.Пучыла А.І.

4.Кузьміч А.А.

5.Груша Л.П.

6.Бекіш Е.С.

7.Васілевіцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Жук І.І.

2.Жук Н.І.

3.Краскоўская В.І.

4.Кудзі С.Л.

5.Кулак Л.Д.

6.Бондар А.П.

7.Людкевіч А.М.

8.Папко М.І.

9.Дзяляціцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Пекар А.І.

2.Трухан А.П.

3.Кулеш Н.І.

4.Вайтовіч А.В.

5.Хількевіч

6.Малуха Т.А.

7.Вялёнда Н.Г.

8.Пекар Е.А.

9.Шарэцкая Р.М.

10.Мамчыц В.П.

11.Клок П.П.

10.Мольніцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Ваўчок Л.В.

2.Заяц К.В.

3.Макаранко Т.Ф.

4.Лістападава В.В.

5.Журавель Г.П.

6.Герасімовіч В.Н.

7.Грынцэвіч Л.С.

8.Дрозд З.П.

9.Дрозд С.В.

10.Пінчанка М.І.

11.Сандзевіч В.А.

12.Бялей І.П.

11.Купісская няпоўная сярэдняя школа.

1.Каржанеўская М.І.

2.Наваро А.І.

3.Міснікевіч К.П.

4.Міснікевіч І.С.

5.Касцюкевіч Е.М.

6.Кулеш Р.В.

7.Булаўка П.Н.

9.Булаўка В.С.

10.Маўчан С.П.

12.Асмолаўская няпоўная сярэдняя школа.

1.Драчылоўская А.П.

2.Драчылоўскі Г.А.

3.Драчылоўскі М.Ф.

4.Гурына Н.А.

5.Блова М.Г.

6.Доўгач В.С.

7.Путрыш В.А.

8.Путрыш А.М.

9.Давідовіч С.М.

10 .Грынько Т.І.

13.Галынская няпоўная сярэдняя школа.

1.Карпіцкая М.Н.

2.Каўцэвіч К.П.

3.Чычкан В.М.

4.Ваўчкова В.П.

5.Зялёная М.В.

6.Людвікевіч А.М.

7.Курыновіч І.К.

14.Навінская няпоўная сярэдняя школа.

1.Цыбульская С.С.

2.Даражэй С.В.

3.Савасцюк М.М.

4.Станкевіч Н.К.

5.Шакіна Т.Е.

6.Антановіч Р.М.

15.Касадворская няпоўная сярэдняя школа.

1 Адамовіч А.М.

2.Адамовіч А.П.

3.Лазарэвіч П.К.

4.Мазало А.К.

5.Мазало І.Ф.

6.Угалькова Е.Е.

7.Несцер Н.Г.

8.Лукашэвіч М.Г.

9.Лазарэвіч Л.Г.

10.Лазарэвіч А.Н.

11.Лазарэвіч М.І.

16.Альхоўская няпоўная сярэдняя школа.

1.Саўко Н.А.

2.Саўко М.І.

3.Ляховіч М.Г.

4.Самайловіч Н.С.

5.Спадар Д.А.

6.Таўкачова А.Ф.

7.Гамеза І.Н.

8.Спадар Н.Н.

17.Лаўрышаўская няпоўная сярэдняя школа.

1.Турайкевіч Е.М.

2.Герасімовіч М.В.

3.Чэрнік Л.В.

4.Ханажэнко Н.Л.

5.Літвін Р.Т.

6.Каралевіч М.І.

7.Каралевіч І.І.

8.Коршун В.В.

18. Гарадзечанская няпоўная сярэдняя школа.

1.Бахар В.І.

2.Бахар І.І.

3.Барысевіч А.М.

4.Герасімовіч В.Н.

5.Грынь Л.Ф.

6.Емяльянчык К.М.

7.Емяльянчык М.І.

8.Клімава В.А.

9.Лукашэвіч В.Н.

19.Ляхавіцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Запольскі Л.М.

2.Ваўчок Н.Г.

3.Раманоўская А.В.

4.Сільвановіч А.А.

5.Гладкая Н.А.

6.Хацяновіч В.П.

7.Супрановіч Т.І.

8.Супрановіч І.І.

20.Пуцэвіцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Федаркевіч М.М.

2.Акуліч Е.С.

3.Вярбіцкі І.І.

4.Грамадская Е.І.

5.Маслоўская Ю.І.

6.Маслоўскі Л.В.

7.Каратай А.Ў.

8.Акуліч М.С.

21.Драчылоўская няпоўная сярэдняя школа.

1.Пекар А.С.

2.Чура А.А.

3.Чура З.М.

4.Сакевіч Н.В.

5.Янушка Н.К.

6.Сакевіч М.А.

7.Гірыновіч М.І.

8.Касемук П.А.

9.Мыцык Н.П.

10.Някрасаў Т.Н.

11.Стома В.М.

12.Чарнікевіч Н.М.

1.Харосіцкая пачатковая школа.

1.Карабач П.Ф.

2.Гушча В.Ф.

2.Мілушаўская пачатковая школа.

1.Лецка Н.І.

2.Герасімовіч М.А.

3.Плісская пачатковая школа.

1.Пекар Е.А.

2.Белуш М.Г.

4.Храпянеўская пачатковая школа.

1.Леўчанка В.В.

5.Рахавецкая пачатковая школа.

1.Казловіч В.Я.

2.Марушко М.І.

6.Бенінская пачатковая школа .

1.Дударэвіч В.С.

2.Марцуль Т.Е.

7.Сенненская пачатковая школа.

1.Кохан Н.А.

2.Літвін А.А.

8.Борская пачатковая школа.

1.Казлова Т.В.

9.Галынскя пачатковая школа.

1.Чычкан В.М.

2.Валчково В.П.

3.Каўцэвіч К.П.

4.Карніцкая М.Н.

10.Загор’е Дзяляціцкая пачатковая школа.

1.Зялёная М.В.

2.Ложачнік З.В.

3.Башко Т.Е.

11.Ачукевіцкая пачатковая школа.

1.Лашко В.Ф.

2.Лашко Т.С.

12.Ваўкарэзская пачатковая школа.

1.Дарашэвіч Е.А.

2.Сідо В.І.

13.Плянтаўская пачатковая школа

1.Жаўнерка М.А.

14.Чарашлянская пачатковая школа.

1.Табанюхаў В.Я.

2.Табанюхава а.г.

15.Наберажная пачатковая школа.

1.Гарэлік В.І.

2.Гарэлік М.П.

16.Гнесіцкая пачатковая школа.

1.Побаль В.А.

2.Побаль М.І.

17.Казённа- Лычыцкая пачатковая школа.

1.Аляксеевіч Н.М.

2.Кавеліч М.В.

3.Аляшкевіч Н.Н.

18.Загор’е-Сенненская пачатковая школа.

1.Лосеў І.Ф.

2.Супрановіч М.М.

19.Нянькаўская пачатковая школа.

1.Каратай І.М.

2.Каратай С.М.

20.Лаўцоўская пачатковая школа.

1.Краўчанка А.І.

2.Краўчанка Л.У.

3.Скобля А.І.

21.Макрэцкая пачатковая школа.

1.Вярбіцкі І.І.

2.Федаркевіч М.М.

22.Вуглоўская пачатковая школа.

1.Кошур В.М.

2.Чура І.М.

23.Астроўненская пачатковая школа.

1.Турлюк М.І.

24.В.Ізвенская пачатковая школа.

1.Пікта К.Н.

2.Шах З.Е.

25.К.Кміцянская пачатковая школа.

1.Міхед В.А.

2.Пенда І.

26.Рудская пачатковая школа.

1.Грынько С.І.

27.Оркавіцкая пачатковая школа.

1.Куц А.П.

28.Крываногаўская пачатковая школа.

1.Маскалевіч М.І.

2.Мацвеева В.І.

3.Ігнацік Н.С.

29.Журавельніцкая пачатковая школа.

1.Марцуль Е.Д.

2.Падалянчык Т.М.

30.Межнікоўская пачатковая школа.

1.Парашкевіч Е.А.

2.Курьян С.С.

31.Дзетамлянская пачатковая школа.

1.Кожыч Н.У.

2.Кожыч Л.І.

32.Лешчанская пачатковаяшкола.

1.Касцевіч В.М.

2.Сазановіч К.Н.

33.Ацмінаўская пачатковая школа.

1.Бортнік Е.В.

2.Ваеркевіч С.С.

3.Пуціла З.І.

34.Суляціцкая пачатковая школа.

1.Талкачоў Л.А.

2.Пранкевіч А.П.

3.Грушко С.З.

35.Несутыцкая пачатковая школа.

1.Кучук Е.А.

2.Стома Г.В.

3.Гаўрош М.В.

36.Клюкавіцкая пачатковая школа.

1.Дзедавец Н.М.

2.Дзедавец С.М.

37.Селішчанская пачатквая школа.

1.Арэхава М.М.

2.Карповіч В.А.

38.Слачвінская пачатковая школа.

1.Какарэка В.М.

2.Нарэйка А.Н.

3.Кот Н.Ю.

39.Карнышоўская пачатковая школа.

1.Шумская В.Н.

2.Шумскі Ф.Г.

40.Масцішчанская пачатковая школа.

1.Бахар А.Я.

2.Бахар З.П.

41.Шкеліцкая пачатковая школа.

1.Клімаў А.В.

2.Клімава М.М.

42.Дубровіцкая пачатковая школа.

1.Бузюк С.С.

2.Цыбульская Г.Я.

43.Басінская пачатковая школа.

1.Бузюк Т.П.

2.Нагулевіч А.У.

44.Радзюкоўская пачатковая школа.

1.Мяцеліца М.М.

45.К.Магільніцкая пачатковая школа.

1.Бузук М.М.

2.Лукашова М.В.

3.Карчэўская Я.А.

46.Кашалеўская пачатковая школа.

1.Мядзьведзь М.І.

2.Раманюк А.А.

47.Янавіцкая пачатковая школа.

1.Лашкоўская Ю.І.

2.Раманюк А.В.

48.Осаўская пачатковая школа.

1.Калановіч А.П.

49.Кусцін- Кашалеўская пачатковая школа.

1.Сарока В.Н.

2.Дробыш А.

50.Ігнатаўская пачатковая школа.

1.Саўко А.П.

2.Саўко Л.А.

51.Панямоньская пачатковая школа.

1.Сільвановіч В.А.

52.Балотца- Клінцоўская пачатковая школа.

1.Каўцэвіч М.В.

2.Фефелава В.Л.

53.Валковіцкая пачатковая школа.

1.Бузюк Л.В.

2.Бузюк Ф.Д.

54.Новалагадская пачатковая школа.

1.Пенда В.К.

2.Феняк З.У.

55.Старалагадская пачатковая школа.

1.Макрушыч П.В.

56.Рутка 1 пачатковая школа.

1.Трусава М.І.

57.Рутка 2 пачатковая школа.

1.Балай Е.В.

2.Бабко Л.В.

58.Няўдзянская пачатковая школа.

1.Драздова М.С.

2.Грабітчанко Е.І.

59.Сямкоўская пачатковая школа.

1.Шчэтко В.І.

2.Шчэтко Е.І.

60.Мукініцкая пачатковая школа.

1.Маляўка І.І.

2.Маляўка Г.С.

61.Папковіцкая пачатковая школа.

1.Коршун Н.С.

2.Шараева Е.Н.

62.Лезнявіцкая пачатковая школа.

1.Дзедавец В.В.

Сямёнава М.У.

63.Негрымаўская пачатковая школа.

1.Грышчанка Н.У.

2.ГрышчанкаА.І.

64.Сялецкая пачатковая школа.

1.Крэмко М.А.

2.Сапліца Н.І.

65.Добрапольская пачатковая школа.

1.Зелянкоўская М.Л.

66.Мотчанская пачатковая школа.

1.Віторская Н.Б.

2.Віторская В.К.

67.Брацянская пачатковая школа.

1.Стома А.А.

2.Булько Е.Н.

68.Байкоўская пачатковая школа.

1.Сільвановіч Т.І.

2.Сільвановіч Н.Т.

1959-1960 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

У кагорце навучальных гадоў 1959-1960 год мае некалькі рэвалюцыйных пачынанняў. Вярхоўным Саветам БССР быў прыняты Закон “Об укреплении связи школы с жизнью и о дальнейшем развитии системы народного образования в БССР” ад 8 красавіка 1959 года. Падставай да з’яўлення рэспубліканскага закона паслужыў аналагічны закон прыняты Вярхоўным саветам СССР 24 снежня 1958 года і Рашэнні ХХІ з’езда КПСС “Аб развіцці народнай гаспадаркі ў СССР на 1959-1965 гады”. Іменна гэтыя заканадаўчыя акты канстатавалі пераход савецкага грамадства на новы гістарычны этап - “разгорнутага будаўніцтва камуністычнага грамадства”, які павінен падняць на новы, якасны ўзровень сацыялістычную культуру, забяспечыць рост духоўнага багацця і павышэння ўзроўню самасвядомасці працоўных. Улічваючы, што камуністычныя пераўтварэнні непарыўна звязаны з выхаваннем новага чалавека, становіцца зразумелым, чаму такая ўвага надавалася школе. Згодна з палажэннямі новага закона ў Савецкім Саюзе ўводзіцца ўсеагульная абавязковая адукацыя для дзяцей і падлеткаў ва ўзросце ад 7 да 16 гадоў. Першы этап рэалізацыі гэтага закона пачынаўся ў 1959-1960 навучальным годзе, а завяршэнне планавалася ў 1962-1963 навучальным годзе.

Па стану на 01.09.1959 года ў Навагрудскім раёне налічвалася 106 школ: пачатковых - 70, няпоўных сярэдніх - 23, сярэдніх - 13. Вучэбны працэс забяспечвалі 832 педагагічныя работнікі. Колькасць педагогаў па школах мела наступны выгляд:

І.Сярэднія школы.

1.Навагрудская БСШ №1 - 39

2.Навагрудская РСШ №2 - 46

3.Любчанская С...

4.Навагрудская СШ №3 - 43

5.Бярозаўская СШ - 36

6.Уселюбская СШ - 36

7.Шчорсаўская СШ - 29

8.Ігольніцкая СШ - 17

9.Нягневіцкая СШ - 36

10.Вераб’евіцкая СШ - 34

11.Налібацкая СШ - 19

12.Амневіцкая СШ - 21

13.Куравіцкая СШ - 16

ІІ.Няпоўныя сярэднія школы.

1.Сянежыцкая НСШ - 11

2.Пуцэвіцкая НСШ - 10

3.Ляхавіцкая НСШ - 9

4.Поўберажская НСШ - 13

5.Асташынская НСШ - 13

6.Драчылоўская НСШ - 12

7.Васілевіцкая НСШ - 11

8.Ладзеніцкая НСШ - 14

9.Зубкаўская НСШ - 9

10.Жданавіцкая НСШ - 8

11.Дзяляціцкая НСШ - 16

12.Асмолаўская НСШ - 10

13.Зенявіцкая НСШ - 11

14.Касадворская НСШ - 7

15.Адампальская НСШ - 15

16.Лозкаўская НСШ - 13

17.Гарадзечанская НСШ - 12

18.Навінская НСШ - 8

19.Лаўрышаўская НСШ - 11

20.Альхоўская НСШ - 9

21.Мольніцкая НСШ - 10

22.Купісская НСШ - 9

23.Рэцямлянская НСШ - 10

ІІІ.Пачатковыя школы.

1.Харосіцкая ПШ - 2

2.Мілушаўская ПШ - 2

3.Плісская ПШ - 2

4.Храпянеўская ПШ - 1

5.Рахавецкая ПШ - 2

6.Бенінская ПШ - 2

7.Сенненская ПШ - 2

8.Борская ПШ - 1

9.Галынская ПШ - 4

10.З.Дзяляціцкая ПШ - 3

11.Ачукевіцкая ПШ - 2

12.Ваўкарэзская ПШ - 2

13.Плянтаўская ПШ - 2

14.Чарашлянская ПШ - 2

15.Наберажная ПШ - 2

16.Янавіцкая ПШ - 1

17.Гнесіцкая ПШ - 2

18.К.Лычыцкая ПШ - 3

19.З.Сенненская ПШ - 2

20.Нянькаўская ПШ - 2

21.Лаўцоўская ПШ - 4

22.Рудская ПШ - 1

23.Макрэцкая ПШ - 2

24.Вуглоўская ПШ - 2

25.Астроўненская ПШ - 1

26.В.Ізвенская ПШ - 2

27.К.Кміцянская ПШ - 2

28.Оркавіцкая ПШ - 1

29.Крываногаўская ПШ - 2

30.Карабітаўская ПШ - 1

31.Журавельніцкая ПШ - 2

32.Межнікоўская ПШ - 2

33.Дзетамлянская ПШ - 2

34.Лешчанская ПШ - 2

35.Ацмінаўская ПШ - 2

36.Суляціцкая ПШ - 4

37.Несутыцкая ПШ - 3

38.Клюкавіцкая ПШ - 2

39.Селішчанская ПШ - 2

40.Слачвінская ПШ - 2

41.Карнышоўская ПШ - 2

42.Масцішчанская ПШ - 2

43.Шкеліцкая ПШ - 2

44.Дубровіцкая ПШ - 2

45.Басінская ПШ - 2

46.Радзюкоўская ПШ - 1

47.К.Магільніцкая ПШ - 2

48.Кашалеўская ПШ - 2

49.Осаўская ПШ - 1

50.К.Кашалеўская ПШ - 2

51.Ігнатаўская ПШ - 2

52.Панеманская ПШ - 2

53.Валковіцкая ПШ - 2

54.Балотца-Клінцоўская ПШ - 2

55.Новалагадская ПШ - 2

56.Старалагадская ПШ - 1

57.Рутка І ПШ - 2

58.Рутка ІІ ПШ - 2

59.Няўдзянская ПШ - 2

60.Сямкоўская ПШ - 2

61.Мукініцкая ПШ - 1

62.Папковіцкая ПШ - 2

63.Лезнявіцкая ПШ - 2

64.Негрымаўская ПШ - 2

65.Сялецкая ПШ - 2

66.Дабрапольская ПШ - 1

67.Мотчанская ПШ - 2

68.Брацянская ПШ - 2

69.Навасёлкаўская ПШ - 2

70.Байкоўская ПШ - 2

На працягу навучальнага года працягваліся работы па ўзвядзенні новых будынкаў Драчылоўскай НСШ і Дубровіцкай ПШ.

Мне здаецца, што на гэтым фоне прасачыць дынаміку змен колькасці населеных пунктаў у Навагрудскім раёне па сельскіх саветах, колькасць сельскага насельніцтва ў 1959 і 2013 гадах будзе цікава.

№	Назва с/с	Колькасць насельніцтва па сельскіх саветах у 1959 г.	Колькасць насельніцтва па сельскіх саветах у 2013 г.	Колькасць населеных пунктаў у 1959 г.	Колькасць населеных пунктаў у 2013 г.
1.	Ацмінаўскі	2276	533	11
2.	Любчанскі	8531	1782	27	23
3.	Брольніцкі	6319	1574	32	20
4.	Валеўскі	7446	1677	29	27
5.	Валковіцкі	3997	1056	16	15
6.	Кашалеўскі	3797	1218	17	16
7.	Ладзеніцкі	4618	1212	21	20
8.	Нягневіцкі	5064	1901	18	15
9.	Асташынскі	4287	887	12	12
10.	Пятрэвіцкі	6014	1533	30	24
11.	Уселюбскі	6890	1072	26	22
12.	Шчорсаўскі	4963	1204	13	10
	Усяго:	64202	15649	252	204

Вось такая, паважаныя чытачы, раскладка. Калі ў 1959 годзе ў 252 сельскіх населеных пунктах Навагрудскага раёна пражывалі 64202 жыхары, то ў 2013 годзе ў 204 населеных пунктах - 15649 жыхароў.

У 1959 годзе ў нашым Навагрудскім раёне працавала 106 школ. Адна школа прыходзілася на 2,3 вёскі. У 2013 годзе ў раёне працавала 41 установа адукацыі, адна ўстанова прыходзілася на 4,9 населеных пунктаў. За 54 гады насельніцтва Навагрудскага раёна зменшылася на 48553 жыхары…

На 01.09.1959 года ва ўстановах адукацыі Навагрудскага раёна працавалі 832 педагагічныя работнікі, вышэйшую адукацыю з іх мелі 212 чалавек.

У гэтым навучальным годзе адчыніла дзверы Адампальская школа- інтэрнат. На верасень 1960 года было запланавана адкрыццё такой школы ў г.Навагрудку. Выступаючы на ХХІ з’ездзе КПСС М.С.Хрушчоў гаварыў аб тым, што ў хуткім часе прадставіцца магчымасць навучаць ўсіх дзяцей ва ўмовах школ-інтэрнатаў, што дазволіць у поўнай меры вырашыць задачы камуністычнага выхавання…

1958-1959 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

На пачатак 1958-1959 навучальнага года ў школах раёна налічваліся 11063 вучні. Заставаліся не ахопленыя ўсенавучам 40 дзяцей ва ўзросце 7-15 гадоў. На аказанне дапамогі маламаёмасным сем’ям у зборы дзяцей да школы была выкарыстана грашовая дапамога ў памеры 32 тысяч рублёў з фонду ўсянавуча. У Бярозаўскай СШ, Навагрудскай БСШ №1, Любчанскай БСШ на працягу навучальнага года было арганізавана гарачае харчаванне для вучняў. Ва ўсіх сярэдніх школах, акрамя Любчанскай РСШ і Куравіцкай СШ, працавалі буфеты. У Асмолаўскай і Купісскай НСШ, Налібацкай і Вераскоўскай СШ у зімовы час быў арганізаваны падвоз вучняў. Паспяваемасць вучняў па выніках навучальнага года складала 93,3% (у 1957-1958 навучальным годзе 93,1%). Вышэй раённага гэты паказчык быў у вучняў Амневіцкай СШ, Куравіцкай СШ, Любчанскай РСШ, Навагрудскай БСШ, Рэцямлянскай НСШ, Касадворскай НСШ, Васілевіцкай НСШ. Поўнай паспяваемаці ў 1958-1959 навучальным годзе дасягнулі калектывы: Макрэцкай ПШ, Сенненскай ПШ, Карабітаўскай ПШ, Лезнявіцкай ПШ, Папковіцкай ПШ, Старалагадскай ПШ, Панямоньскай ПШ.

Як інавацыйны падыход у арганізацыі вучэбна-выхаваўчага працэсу, патрэбна разглядаць вопыт работы настаўніцкага калектыву Нягневіцкай СШ у 1958-1959 навучальным годзе па вывучэнні навуковых асноў вытворчасці на ўроках пры авалоданні вучэбнымі прадметамі.

Шырокае распаўсюджванне атрымала работа па вырабу наглядных вучэбных дапаможнікаў сіламі вучняў. Вопыт работы ў гэтым накірунку быў шырока прадстаўлены на жнівеньскай педагагічнай каферэнцыі 1958 года.

Па выніках навучальнага года былі пакінуты на паўторны курс 375 вучняў, 350 вучняў атрымалі заданне на лета.

Вялікая ўвага надавалася працоўнаму выхаванню вучняў. Яно ажыццяўлялалася па наступных накірунках:

- Навукова-доследная і вытворчая праца на прышкольным участку. (Вучэбна- вопытныя ўчасткі былі ў большасці школ) .

- На факультатыўных курсах.

- У гуртках тэхнічнай творчасці.

- У пазакласнай рабоце па вырабу школьных наглядных дапаможнікаў.

- Шляхам далучэння вучняў старэйшых класаў да рамонтна-будаўнічых работ. Такі накірунак працоўнага навучання быў характэрны для Шчорсаўскай СШ, Навагрудскай БСШ, Навагрудскай РСШ, Куравіцкай СШ, Нягневіцкай СШ, Лозкаўскай НСШ.

- Праз арганізацыю “нядзельнікаў”.

- Правядзеннем піянерскіх збораў на тэму працы.

- Праз арганізацыю вытворчых брыгад.

У летні час у калгасах і саўгасах працавалі 44 вытворчыя брыгады школьнікаў, якія, згодна спецыялізацыі, падзяляліся на 89 звёнаў і ахоплівалі 2182 вучні 5-9 класаў. У 1958 годзе вучнямі вырошчвалася кукуруза на плошчы 142 га, сахарныя буракі на плошчы 122 га, бульба на плошчы 11га, зернявыя на 9 га. За выдатную работу школьнай вучнёўскай брыгады яе ўдзельнікі былі ўзнагароджаны каштоўным падарункам - баянам. На першым рэспубліканскім злёце вучнёўскіх брыгад брыгада Нягневіцкай СШ была адзначана памятным падарункам - магнітафонам.

У большасці сярэдніх і сямігадовых школ меліся вучэбныя майстэрні, на базе якіх быў арганізаваны не толькі вучэбны працэс, але і дробная, часам прымітыўная, таварная вытворчасць.

У 1958-1959 навучальным годзе самай шматлікай групай школ заставаліся пачатковыя, іх налічвалася 70. Поўнай паспяваемасці па выніках навучальнага года дабіліся Макрэцкая ПШ, Ачукевіцкая ПШ, Слачвінская ПШ. Ураёне працавалі 17 школ рабочай і сельскай моладзі, у якіх навучаліся 826 маладых рабочых і калгаснікаў, якія не мелі сямігадовай адукацыі.

Вучэбны працэс ва ўстановах раёна ў 1958-1959 навучальным годзе забяспечвалі 832 педагагічныя работнікі. Вышэйшую адукацыю з іх мелі 212, незакончаную вышэйшую - 303, сярэднюю спецыяльную - 271 педагог.

Адметнасцю разглядаемага навучальнага года было тое, што на яго прыходзіўся пачатак чарговай савецкай адукацыйнай рэформы. 24 снежня 1958 года Вярхоўны Савет СССР прыняў Пастанову “Аб умацаванні сувязі паміж школай і жыццём”. Аналагічныя заканадаўчыя акты вясной 1959 года прынімаюцца ў саюзных рэспубліках. Асноўнымі палажэннямі новай рэформы былі:

1.Абавязковае навучанне станавілая васьмігадовым. Пераход ад сямігадовай адукацыі да васьмігадовай павінен быў адбыцца на працягу 1958-1963 года.

2.Павелічэнне вучэбнага часу на вытворчае навучанне ў васьмігадовай школе на 15,3%.

3.Павелічэнне тэрміну навучання ў сярэдняй школе да 11гадоў. Сярэдняя школа мяняе назву і становіцца “Агульнаадукацыйнай, політэхнічнай сярэдняй школай з працоўным навучаннем”.

4.У 9-11 класах 12 з 36 гадзін вучэбнага плана на тыдзень адводзяцца на вывучэнне агульнатэхнічных дысцыплін, тэарэтычнае і практычнае вывучэнне вытворчай дзейнасці, два дні ў тыдзень павінны праходзіць на базе фабрык і заводаў. За выкананую работу вучні павінны атрымліваць заробак.

5.Кожны выпускнік сярэдняй школы разам з атэстатам павінен атрымліваць пасведчанне аб атрыманай рабочай спецыяльнасці.

6.Пашырэнне сеткі школ рабочай і сельскай моладзі.

7.Змяненне структуры дашкольнай адукацыі. Замест “Ясляў”, і “Дзіцячых садоў” ствараліся “Яслі – дзіцячыя сады” (яслі –дашкольная дзіцячая ўстанова, якую наведвалі дзеці ва ўзросце ад 0 да 3 гадоў; дзіцячы сад – дашкольная ўстанова для дзяцей ва ўзросце 3-7 гадоў).

8.Павелічэнне сеткі школ-інтэрнатаў. Савецкае кіраўніцтва лічыла школы-інтэрнаты прататыпам устаноў адукацыі камуніністычнага будучага.

9.Стварэнне школ поўнага дня. Гэта тып школ, у якіх групы падоўжанага дня працуюць ва ўсіх класах з 1 па 8.

10.Стварэнне сеткі прафесійна -тэхнічнай адукацыі (ПТВ,СПТВ) з тэрмінам навучання 1-3 гады.

11.Пашырэнне сеткі завочнай сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі. З 1959 года экзаменацыйныя сесіі студэнтам-завочнікам аплачваюцца па месцы работы.

12.Уводзіцца новая схема паступлення ў ВНУ. 80% месцаў у ВНУ пры паступленні аддаецца абітурыентам, якія мелі два гады працоўнага стажу на вытворчасці.

Першы масавы выпуск васьмігадовай школы чакаўся ў 1963 годзе…

1957-1958 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

У краіне пасля ХХ З’езда КПСС пачалася ліберызацыя грамадска-палітычнага жыцця, так званая “Адліга”, але да правінцыі гэта яшчэ не дайшло. Не, мы не гаворым пра традыцыі сталінскага часу з яго начнымі арыштамі, судамі “троек” і “двоек, але звальненне з работы за парушэнне працоўнай дысцыпліны не ўспрымалася, як выключная мера, і шырока выкарыстоўвалася кіраўніцтвам Навагрудскага аддзела народнай адукацыі. “За низкую постановку учебно-воспитательной работы, плохую подготовку к урокам и проведение их на низком уровне, слабую воспитательную работу,отсутствие контроля за работай учителей, слабое участие в агитационно-массовой работе заведующего П... с работы снять…»/Текущий архив УО Новогрудского райисполкома.Книга приказов за 1957 год. Приказ №209 от 08.12.1957 г./І такіх загадаў, на вялікі жаль, многа.

Настаўнікі актыўна прыцягваюцца да правядзення чарговага перапісу насельніцтва, арганізацыі навучання прызыўнікоў, якія не мелі сямігадовай адукацыі, займаюцца павышэннем адукацыйнага ўзроўню камуністаў, якія мелі пачатковую адукацыю…

На працягу навучальнага года ў раёне праводзіўся агляд-конкурс на лепшы прышкольны вучэбна-доследны ўчастак. Мэтай яго правядзення была актывізацыя ў школах вучэбна-доследнай работы, далучэнне вучняў да вытворчай працы, папулярызацыя сельскагаспадарчых прафесій.

У Навагрудскім раёне ва ўстановах адукацыі працавала ў 1957-1958 навучальным годзе 107 школ. З іх пачатковых - 68, у якіх працавалі 126 настаўнікаў, 25 няпоўных сярэдніх школ, у якіх працавалі 280 педагагічных работнікаў, 14 сярэдніх школ - 414 педработнікаў. Колькасць вучняў за апошнія два гады істотна не змянілася і складала на 01.09.1957 года 11730 дзяцей.

1956-1957 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

На пачатак 1956-1957 навучальнага года на тэрыторыі Навагрудскага раёна працавалі наступныя школы, у якіх навучаліся:

№	Назва пачатковай школы	Колькасць вучняў	Колькасць непаспяваючых вучняў
1.	Харосіцкая	32	2
2.	Мілушаўская	23	1
3.	Плісская	21	3
4.	Храпянеўская	9	1
5.	Рахавецкая	26	1
6.	Басінская	42	5
7.	Галынская	81	8
8.	З.Дзяляціцкая	55	3
9.	Ачукевіцкая	40	6
10.	Сенненская	45	4
11.	Борская	11	2
12	Ваўкарэзская	29	4
13.	Плянтаўская	16	2
14.	Чарашлянская	47	3
15.	Гнесіцкая	46	5
16.	К.Лычыцкая	52	5
17.	З.Сенненская	Адсут.інф.
18.	Нянькаўская	52	4
19.	Дзетамлянская	37	4
20.	Лешчынская	25	8
21.	Ацмінаўская	60	6
22.	Панеманская	25	2
23.	Б.Клінцоўская	42	6
24.	Лаўцоўская	65	3
25.	Рудская	21	1
26.	Макрэцкая	17	1
27.	Вуглоўская	42	2
28.	Астроўненская	16	2
29.	В.Ізвенская	45	3
30.	К.Кміцянская	17	2
31.	Крываногаўская	35	4
32.	Карабітаўская	27	1
33.	Журавельніцкая	30	3
34.	Межнікоўская	23	2
35.	Сулятыцкая	77	11
36.	Несутыцкая	56	4
37.	Клюкавіцкая	38	4
38.	Селішчанская	19	1
39.	Слачвінская	49	3
40.	Карнышоўская	34	3
41.	Масцішчанская	45	3
42.	Шкеліцкая	35	2
43.	Дубровіцкая	31	1
44.	Басінская	50	3
45.	Радюкоўская	16	-
46.	К.Магільніцкая	51	6
47.	Кашалеўская	49	4
48.	Янавіцкая	36	2
49.	Осаўская	21	2
50.	К.Кашалеўская	52	5
51.	Ігнатаўская	21	2
52.	Валковіцкая	48	4
53.	Нова Лагадская	37	4
54.	Стара Лагадская	14	-
55.	Рутка 1	23	1
56.	Рутка 2	43	4
57.	Няўдзянская	34	4
58.	Сямкоўская	34	2
59.	Мукініцкая	21	1
60.	Папковіцкая	36	-
61.	Лезнявіцкая	35	-
62.	Негрымаўская	32	2
63.	Сялецкая	Адсут.інф.
64.	Добрапольская	21	1
65.	Мотчанская	34	1
66.	Брацянская	46	3
67.	Байкоўская	33	3
68.	Навасёлкаўская	22	1
	Усяго:	2248	210

№	Назва няпоўнай сярэдняй школы	Колькасць вучняў	Колькасць непаспяваючых вучняў
1.	Навагрудская №3	331	33
2.	Лозкаўская	277	37
3.	Косадворская	115	13
4.	Адампальская	158	12
5.	Зенявіцкая	100	10
6.	Ляхавіцкая	89	12
7.	Купісская	111	12
8.	Поўберажская	130	15
9.	Дзяляціцкая	179	27
10.	Лаўрышаўская	112	15
11.	Асташынская	194	29
12.	Вераб’евіцкая	125	15
13.	Альхоўская	92	15
14.	Васілевіцкая	74	10
15.	Асмолаўская	141	27
16.	Навінская	67	17
17.	Мольніцкая	171	16
18.	Рэцямлянская	95	12
19.	Сянежыцкая	133	9
20.	Зубкаўская	65	8
21.	Драчылоўская	130	24
22.	Гарадзечанская	169	16
23.	Пуцэвіцкая	105	10
24.	Ладзеніцкая	101	11
25.	Жданавіцкая	103	9
	Усяго:	3367	441

№	Назва сярэдняй школы	Колькасць вучняў	Колькасць непаспяваючых
1.	Навагрудская Беларуская №1	668	71
2.	Навагрудская Руская№2	920	81
3.	Любчанская беларуская	539	78
4.	Любчанская руская	223	17
5.	Нягневіцкая	448	63
6.	Вераскоўская	368	39
7.	Бердаўская	120	18
8.	Шчорсаская	380	42
9.	Бярозаўская	398	54
10.	Налібацкая	184	26
11.	Куравіцкая	199	29
12.	Уселюбская	357	32
13.	Ігольніцкая	249	48
14.	Амневіцкая	278	22
	Усяго:	5331	620
	Усяго па школах Усіх тыпаў	10946	1271

Сярэднюю школу скончылі 509 выпускнікоў, НСШ-1139. Галоўнымі задачамі 1956-1957 навучальнага года для педагагічных калектываў былі: пераход на новы вучэбны план і новыя вучэбныя праграмы, якія забяспечвалі захаванне агульнаадукацыйнага ўзроўню ведаў, атрыманых у школе, і прадугледжвалі нязначнае павелічэнне колькасці гадзін на гуманітарныя прадметы за кошт гадзін, што прадугледжваліся на разгляд другарадага матэрыялу. Неабходна было пераадолець адрыў навучання ад жыцця, забяспечыўшы выпускнікоў НСШ і СШ практычнымі навыкамі жыцця ў грамадстве. Працэнт паступлення выпускнікоў сярэдняй школы ў ВНУ больш не разглядаецца, як паказчык эфектыўнасці работы школы.

Адукацыйны працэс у 1956-1957 навучальным годзе забяспечвалі 825 педагагічных работнікаў.

У раёне працавала 11 школ сельскай моладзі і 5 школ рабочай моладзі.

1955-1956 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

У суматосе паўсядзённасці   мы, часам, забываем тое, што побач, тое, што было зусім нядаўна. Так здарылася і з Любчанскім раёнам. Разглядаючы гісторыю развіцця адукацыі на Навагрудчыне, мы не гаворым пра тое, што на сённяшніх землях раёна размяшчаліся дзве адміністрацыйныя адзінкі: Навагрудскі і Любчанскі раёны. Апошні існаваў у 1940-1941 і 1944-1956 гадах. Аддаючы даніну памяці настаўнікам таго цяжкага пасляваеннага часу, мы разгледзім некалькі навучальных гадоў на прыкладзе Любчанскага раёна.

1955-1956 навучальны год стаіць асабняком у шэрагу пасляваенных. Прычын некалькі: па першае, у лютым 1956 года адбыўся 20-ы з’езд КПСС. Падзея сама па сабе значная, пасля папярэдняга 19-га прайшло 4 гады, а па рэвалюцыйнасці рашэнняў параўнаць яго з іншымі партыйнымі форумамі немагчыма. Пасля з’езду высветлілася, што далёка не ўсё, што рабілася ў Савецкім Саюзе ў 20-50 гады было правільным. Загаварылі аб неапраўданасці рэпрэсій. Стала вядома, што “Вялікі сябар савецкіх дзяцей” быў далёка не геніяльны кіраўнік… Па-другое, адбылося так званае “стаянне Зоі” ў горадзе Куйбышаве, якое перавярнула атэістычныя перакананні мільёнаў савецкіх людзей… 128 дзён дзяўчына прастаяла ў стане, які навука не вызначыла. Не, яна не “акамянела” за святатацтва – стан трансу ці чагосьці іншага не выключаў сэрцабіення і дыхання… Аб гэтым здарэнні не было паведамленняў у друку – людзі расказвалі пра яго адзін другому… Па-трэцяе, прэзідыум Вярхоўнага Савета прыняў пастанову “Аб устанаўленні шасцігадзіннага рабочага дня для асоб ва ўзросце 16-18 гадоў”. Па-чацвёртае, пачынаецца “асваенне цаліны”. Па-пятае, гэта быў апошні навучальны год для школ у складзе Любчанскага раёна…

Пачыналася шостая (1956-1960 гг.) пяцігодка. Перад сістэмай народнай адукацыі ставілася амбіцыйная задача – ажыццявіць за гады пяцігодкі пераход да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі. Дырэктывы з’езду прадугледжвалі далейшую палітэхнізацыю школы, павышэнне ўзроўню вучэбна-выхаваўчай работы. Планавалася, што вучні, якія закончылі сярэднюю школу, павінны былі быць гатовымі да паступлення ў ВНУ і ў той жа час быць гатовымі да працоўнай дзейнасці. Кіраўніцтва краіны лічыла, што большасць выпускнікоў будуць працаўладкоўвацца ў розныя галіны народнай гаспадаркі, таму павінны мець рабочую прафесію… Пачыналася рэформа школы, але пра гэта пазней.

У 1955-1956 навучальным годзе скончылі сярэднюю школу 293 выпуснікі, яшчэ 43 юнакі і дзяўчыны атрымалі атэстаты сталасці пасля заканчэння школы рабочай моладзі. Частка выпускнікоў выявіла жаданне ехаць на цаліну. Сярод іх 10 выпускнікоў Любчанскай і 2 Нягневіцкай школ. Лідарамі палітэхнізацыі, разумнай суадноснасці, навучання і прадукцыйнай працы на вытворчасці з’яўлялалася Нягневіцкая школа. У 1955-1956 навучальным годзе ў школе распачата будаўніцва памяшканняў пад вучэбныя майстэрні, быў зманціраваны і пачаў працаваць школьны радыёвузел. Пашыраўся закладзены некалькі гадоў таму назад пладовы пітомнік, у якім налічвалася больш 1000 саджанцаў. Намаганнямі вучняў на калгасных палетках вырошчвалася 14 га кукурузы. Супрацоўніцтва з калгасам у галіне раслінаводства было характэрна і для Любчанскай школы, вучні якой пад кіраўніцтвам спецыялістаў калгаса вырошчвалі 18 га кукурузы. Аднак не ўсе школы раёна так паспяхова рэалізоўвалі патрабаванне часу. Архіўныя дакументы захавалі інфармацыю аб нізкай аснашчанасці інструментамі Дзяляціцкай НСШ, адсутнасці вучэбных майстэрняў у Асташынскай сямігадовай школе, запушчаныя і недагледжаныя прышкольна-вопытныя ўчасткі былі ў Касадворскай сямігадовай і Харосіцкай пачатковых школах. Паспяховасць вучняў па выніках года мела наступныя паказчыкі: з 4893 вучняў да ліку паспяваючых адносіліся 4216 ці 86%. Непаспяваючымі былі 677 вучняў ці 14%. Высокія паказчыкі ў вучэбнай дзейнасці мелі калектывы Адампальскай НСШ (са 196 вучняў да ліку непаспяваючых адносілася толькі 4 вучні), Мілушаўскай пачатковай школы (завяршылі год са 100% паспяваемасцю), Дзяляціцкай школы.

У 1955-1956 навучальным годзе ў Любчанскім раёне не быў дасягнуты 100% паказчык ахопу дзяцей ва ўзросце 7-15 гадоў навучаннем ў школе. А ў Альхоўскай НСШ, Сенненскай ПШ, Балотца-Клінцоўскай ПШ, Мілушаўскай ПШ, Ваўкарэзскай ПШ гэты паказчык быў выкананы на 100%. Калектывы названых школ не дапусцілі “адсеву” вучняў на працягу года. У цэлым па раёне на пачатак навучальнага года не наведвалі школу 59 дзяцей ва ўзросце 7-15 гадоў. На працягу навучальнага года са школ былі “адсеяны” 362 вучні. Сярод прычын гэтай з’явы на першым месцы – пераезд з бацькамі на новае месца жыхарства (103 вучні), на другім – хвароба (57 вучняў), на трэцім – выбылі ў спецыяльныя школы-інтэрнаты (87 вучняў); уладкаваліся на працу – 16; перайшлі на завочную форму навучання – 18, выбылі без прычын – 18; памерлі – 3… Вялікая колькасць вучняў пакінула на працягу навучальнага года Любчанскую СШ – 65, Бердаўскую – 20, Дзяляціцкую – 19, Шчорсаўскую – 35, Вераскоўскую – 20, Купісскую – 22… Для гэтай катэгорыі вучняў у раёне былі адкрыты 9 школ сельскай моладзі і 2 школы рабочай моладзі, у якіх на пачатак навучальнага года навучаліся 222 і 147 вучняў адпаведна.

Поспех у справе навучання залежыць ад многіх фактараў. Але ніхто з нас не будзе адмаўляць, што аснову, базу закладваюць настаўнікі пачатковых класаў. У 1955-1956 навучальным годзе высокімі дасягненнямі характарызуецца праца настаўнікаў пачатковых класаў Любчанскай РСШ, Любчанскай БСШ, Нягневіцкай СШ – Кучынскай Н.І., Скрабец Н.С., Гладкай Н.В. Разам з тым працэнт непаспяваемасці сярод вучняў 1-4 класаў высокі. З 2168 вучняў да непаспяваючых адносілася 308 дзяцей ці 9,5%. Па адным прадмеце непаспявалі 49 вучняў, па двух – 60, па трох – 99. Сярод настаўнікаў-філолагаў 100% паспяховасці дасягнулі Гутар І.Д., Ляўкевіч Н.М., сярод настаўнікаў матэматыкі – настаўніца Нягневіцкай СШ Сазановіч. На працягу года значна палепшылася работа па развіцці фізкультуры і спорту ў раёне. Па выніках абласной спартакіяды школьнікаў спартсмены Любчанскага раёна занялі 5 агульнакаманднае месца. На раённай спартакіядзе лепшымі былі школьнікі Любчанскай БСШ і Асташынскай НСШ.

Піянерская арганізацыя раёна на пачатак 1955-1956 навучальнага года аб’ядноўвала 2651 піянера. Яе работа была накіравана на ўмацаванне дысцыпліны, павышэнне паспяховасці, арганізацыю занятасці. Лепшымі піянерскімі дружынамі былі дружыны Любчанскай БСШ, Любчанскай РСШ, Шчорсаўскай СШ. Камсамольская арганізацыя раёна складалася з 1191 члена ВЛКСМ.

У Навагрудскім раёне на пачатак 1955-1956 навучальнага года працавала 7 сярэдніх, 14 сямігадовых і 46 пачатковых школ, 3 вячэрнія школы рабочай моладзі, 3 вячэрнія сельскай моладзі, дзіцячыя дамы, дзіцячыя сады і Навагрудскі дом піянераў. У сярэдніх школах навучаўся 3071 вучань. Вучэбны працэс забяспечвалі 420 настаўнікаў, 110 з якіх прайшлі курсавую падрыхтоўку ў летні перыяд 1954 года.

На пачатак навучальнага года ставілася задача ахапіць навучаннем усіх дзяцей ва ўзросце 7-15 гадоў, што пражываюць у мікрараёне школы, і не дапусціць “адсеву” на працягу года. З гэтай задачай справіліся школы горада, Ігольніцкая, Амневіцкая, Бярозаўская сярэднія школы, Зубкаўская, Васілевіцкая, Ладзеніцкая сямігадовыя, Сямкоўская, Новалагадская, Селішчанская пачатковыя школы. Па выніках навучальнага года засталіся неахопленыя навучаннем 82 дзіцяці. Па Пятрэвіцкім сельскім савеце – 25, Уселюбскім – 14, Гарадзечанскім – 11, Мітрапольскім – 11, Налібацкім – 10, Кашалеўскім – 11.

Для аказання дапамогі маламаёмасным сем’ям у зборы дзяцей у школу з бюджэту выдаткоўваліся сродкі, так званы “фонд усянавуча”.

Назва школы	Фонд усянавуча (рублёў)	Колькасць вучняў, якім аказана дапамога	У разліку на 1 вучня (руб.)
Навагрудская СШ № 1	9663	103	93,8
Навагрудская СШ № 2	5300	73	72,6
Куравіцкая СШ	2014	42	47,9
Рэцямлянская НСШ	3000	35	85,7
Уселюбская НСШ	6700	39	171,7
Сянежыцкая НСШ	3500	18	194,4
Гарадзечанская НСШ	1745	9	193,8
Асмолаўская НСШ	3115	25	124,6
Папковіцкая ПШ	1000	3	333,3
Ізвенская ПШ	1440	23	62,6

Усяго па 41 школе фонд усянавуча склаў 49822 рублі, а патрачана на дапамогу было 34568 рублёў. Зыходзячы з нізкай напаўняльнасці, 01.09.1955 года былі закрыты Оркавіцкая і Пудзінская ПШ. На працягу навучальнага года вяліся будаўнічыя работы ў Куравіцкай СШ і Васілевіцкай НСШ, працягваліся работы па ўзвядзенні новых будынкаў Байкоўскай і Лезнявіцкай пачатковых школ. Распачата было будаўніцтва новых будынкаў Карнышоўскай і Негрымаўскай ПШ.

Па выніках выпускных экзаменаў 17 юнакоў і дзяўчат атрымалі атэстат з адзнакай. З 6681 вучняў, што скончылі навучальны год, на паўторны курс было пакінута 860 дзяцей. Непаспяховасць за 1954-1955 навучальны год склала 12,8 %. Самая нізкая паспяховасць была ў Драчылоўскай НСШ (з 173 вучняў непаспявалі 37 ці
21,3 %), Гарадзечанскай НСШ – 37 з 188, Уселюбскай – 66 з 388, Навагрудскай сямігадовай – 61 з 242.

Традыцыйна вялікая ўвага надавалася дзіцячым грамадскім арганізацыям. Школьныя камсамольскія арганізацыі, а такіх было 21, аб’ядноўвалі ў сваіх радах 1448 маладых людзей. У 71 піянерскай дружыне налічваліся 4225 піянераў. Камсамольская і піянерская арганізацыі школ актыўна ўдзельнічалі ў такіх акцыях, як збор попелу, сабралі і перадалі калгасам 7135 кілаграмаў, збор металалому, сабралі 32 тоны 652 кілаграмы. Пераможцамі па зборы металалому ў раёне сталі піянеры Навагрудскай БСШ, якія сабралі 12 тон.

У Любчанскім раёне на пачатак навучальнага года працавала 5 сярэдніх,13 сямігадовых і 23 пачатковыя школы. Іх напаўняльнасць была:

№ п/п	Назва школы	Колькасць вучняў
1.	Любчанская СШ	720
2.	Бердаўская СШ	240
3.	Шчорсаўская СШ	428
4.	Нягневіцкая СШ	579
5.	Вераскоўская СШ	453
1.	Адампальская НСШ	116
2.	Вераб’евіцкая НСШ	79
3.	Дзяляціцкая   НСШ	144
4.	Зенявіцкая     НСШ	117
5.	Касадворская НСШ	66
6.	Лозкаўская НСШ	130
7.	Ляхавіцкая НСШ	52
8.	Любчанская НСШ	64
9.	Лаўрышаўская НСШ	83
10	Купісская НСШ	99
11	Асташынская НСШ	172
12	Альхоўская НСШ	45
13	Поўберажская НСШ	202

Акрамя пералічаных, працавала Любчанская СШ рабочай моладзі, якую наведвалі 140 маладых людзей, што спасцігалі навуку ў 7-10 класах, і 2 школы сельскай моладзі. У сярэдніх школах навучаліся 2420 вучняў, у сямігадовых – 2212, у пачатковых – 829.

Толькі Любчанская СШ і Дзяляціцкая НСШ размяшчаліся ў тыповых будынках, астатнія – у прыстасаваных. Ва ўсіх школах Любчанскага раёна меліся прышкольныя ўчасткі плошчай ад 0,13 га ў Лаўрышаўскай НСШ, да 8,31 га – у Поўберажскай НСШ.

У першую змену займаліся 1330 вучняў сярэдніх школ і 1033 вучні сямігадовых. Толькі адна з 23 пачатковых школ была чатырохкамплектнай – Галынская (88 вучняў), 6 былі аднакамплектнымі, з колькасцю вучняў ад 8 (Храпянеўская) да 24 (Рахавецкая). У першую змену займаліся 693 вучні. Прышкольныя ўчасткі пачатковых школ мелі плошчу 3,7 га і складалі ад 0,1 га ў Харосіцкай да 0,40 га ў Нянькаўскай…

1953-1954 НАВУЧАЛЬНЫ ГОД

Калі б кожнаму пасляваеннаму навучальнаму году давалі назву, то мы б пачыналі свае аповеды з гучных загалоўкаў: 1944-1945 -“Год вызвалення”, 1952-1953 - “Год вялікага смутку”, а вось 1953-1954 варта было б назваць “Годам няспраўджаных надзей”. Пасля смерці І.В.Сталіна ў вышэйшым палітычным кіраўніцтве краіны пачалася непрыкрытая барацьба за лідарства. На першым этапе безумоўным фаварытам быў Л.П.Берыя. Для таго, каб замацаваць свае пазіцыі ў нацыянальных рэспубліках, было вырашана , з падачы Л.П. Берыя,змяніць партыйных кіраўнікоў. Пачыналася гэтая кампанія з УССР і БССР пад лозунгам адраджэння нацыянальных культур і, перш за ўсё,нацыянальных моў. У БССР планавалася замяніць М.Патолічава –першага сакратара ЦК КПБ, ураджэнца РСФСР , на карэннага беларуса - Міхаіла Зімяніна, які на той час ужо абаснаваўся ў Маскве. Пленум ЦК КПБ адбываўся ў Мінску 25-27 ліпеня 1953 года. Міхаіл Зімянін у першы дзень работы Пленума зрабіў даклад на беларускай мове, а за ім на беларускай мове выступілі 23 з 27 выступоўцаў. Стала зразумела, што ў БССР пачынаецца новая беларусізацыя. Але здарылася тое , чаго ніхто не чакаў. 26 ліпеня саратнікі і адначасова канкурэнты арыштавалі Л.П.Берыя. Міхаілу Зімяніну, які прыехаў у Мінск заняць пасаду першага сакратара ЦК КПБ, а выбары павінны былі адбыцца 27.07, давялося “зрабіць крок назад” і прапанаваць пакінуць на пасадзе партыйнага кіраўніка рэспублікі Патолічава. Другая беларусізацыя завяршылася не пачаўшыся…

А навучальны год, нягледзячы на змену лідара вялікай краіны, пачаўся як звычайна першага верасня. У параўнанні з папярэднім навучальным годам не адбылося ні адкрыцця новых, ні закрыцця малакамплектных школ. У раёне налічвалася 70 школ. Было 50 пачатковых школ, у якіх навучаліся 1799 дзяцей у 147 класах-камплектах. Няпоўных сярэдніх школ налічвалася 15, з іх адна гарадская - НСШ №3, у якой навучаліся 273 дзіцяці, і 14 сельскіх, у якіх навучаліся 1505 вучняў. Сярэдніх школ было 5: 2 гарадскія - 1356 вучняў і 3 сельскія - 1055 вучняў. Агульная колькасць вучняў на пачатак 1953-1954 навучальнага года складала 5988, якія былі размеркаваны па 301 класу-камплекту. Сярэдняя напаўняльнасць пачатковых класаў складала 12,2 вучня, у няпоўных сярэдніх - 24,7вучня, сярэдніх школах - 29,6.

Першага верасня за парты селі 758 першакласнікаў, з іх дзяцей ва ўзросце 7 гадоў - 667, васьмігодак - 87, дзевяці і больш гадоў - 5. Але, паважаныя чытачы, у той час на тэрыторыі сучаснага Навагрудскага раёна была яшчэ адна адміністрацыйна – тэрытарыяльная адзінка - Любчанскі раён, і з добры дзясятак населеных пунктаў Навагрудчыны ўваходзілі ў склад Карэліцкага раёна.

На тэрыторыі Любчанскага раёна была 41 школа. З іх пачатковых - 23 з 3897 вучняў у 38 класах-камплектах, 12 няпоўных сярэдніх - 2414 вучняў і 6 сярэдніх, у якіх навучаліся 2326 дзяцей.Па нацыянальнаму складу вучні  школ Любчанскага раёна адносіліся:

- да беларусаў - 5171

- да рускіх - 253

- да палякаў - 188

- да ўкраінцаў - 15

- да іншых нацыянальнасцяў - 9.

А колькі ж настаўнікаў працавалі ў школах Любчанскага раёна? Архівы захавалі для нас унікальны дакумент - “Спіс настаўнікаў Любчанскага раёна па школах”. Я думаю, што ён зацікавіць многіх чытачоў.

Любчанская сярэдняя школа.

1.Чыгрынаў Яўген Канстанцінавіч - дырэктар,настаўнік гісторыі.

2.Курнаковіч Зінаіда М. - завуч,настаўнік геаграфіі.

3.Бураўка Макар Мікалаевіч - настаўнік матэматыкі.

4.Паддубскі Нікіфар В. - настаўнік матэматыкі.

5.Міхалюк Уладзімір М. - настаўнік фізікі.

6.Радзевіч Валерыя Уладзіміраўна - настаўнік матэматыкі.

7.Тым Вера Васільеўна - настаўнік матэматыкі.

8.Курыловіч Адам Сямёнавіч - настаўнік беларускай мовы.

9.Янкоўская Галіна Антонаўна - настаўнік беларускай мовы.

10.Сілкіна Марына Іванаўна - настаўнік рускай мовы.

11.Іванова Аляксандра Афанасьеўна - настаўнік рускай мовы.

12.Русакова Людміла Аляксандраўна - настаўнік рускай мовы.

13.Лойка Раіса Дзмітраўна - настаўнік біялогіі.

14.Адамовіч Алена Цярэнцьеўна - настаўнік хіміі і геаграфіі.

15.Аляшкевіч Таццяна Вячаславаўна - настаўнік нямецкай мовы.

16. Ісаенка Эльвіна Іванаўна - настаўнік хіміі.

17.Біруля Неаніла Васільеўна - настаўнік пачатковых класаў.

18.Чыргінава Любоў Грыгор’еўна - настаўнік пачатковых класаў.

19.Якавенка Лідзія Васільеўна - настаўнік англійскай мовы.

20.Букаціна Лідзія Аляксандраўна - настаўнік рускай мовы.

21.Паноў Аляксей Іванавіч - настаўнік гісторыі.

22.Хромава Таццяна Яфімаўна - настаўнік гісторыі.

23.Корэнберг Яфім Міхайлавіч - завуч,настаўнік фізікі і астраноміі.

24.Ручыца Ганна Грыгор’еўна - настаўнік геаграфіі і біялогіі.

25.Ляўкевіч Марыя Міхаўлаўна - настаўнік беларускай мовы.

26.Аляшкевіч Вольга Фамінічна - настаўнік матэматыкі.

27.Трацьякевіч Казімір В. - настаўнік замежнай мовы.

28.Саліхаў Міхаіл Грыгор’евіч - настаўнік фізкультуры.

29.Лаўнікевіч Любоў - настаўнік пачатковых класаў.

30.Выцык Іван Міхайлавіч - настаўнік пачатковых класаў.

31.Побаль Марыя Аляксееўна - настаўнік гісторыі.

32.Паўлюкевіч Ніна Сцяпанаўна - настаўнік беларускай мовы.

33.Шымаў Сцяпан Сямёнавіч - настаўнік фізкультуры.

34.Сяргей Павел Грыгор’евіч - настаўнік матэматыкі.

35.Скіба Зоя Сяргееўна - настаўнік рускай мовы.

З 35 настаўнікаў школы 11 былі мужчынамі. З вышэйшай адукацыяй - 12 , з незакончанай вышэйшай - 7, з сярэдняй спецыяльнай - 15, з сярэдняй - 1.

Членамі ВКП(б) былі двое педагогаў, членамі УЛКСМ - восем. Самым пажылым быў настаўнік 1889 г.н.(64 гады), самым маладым 1932 г.н.(21 год). Тут і далей пасля кожнай школы будзе зроблены невялікі аналіз, не прыводзячы звесткі па кожнаму работніку .

Нягневіцкая сярэдняя школа.

1.Мінкевіч Міхаіл Грыгор’евіч - дырэктар,настаўнік гісторыі

2.Рысеў Міхаіл Палікарпавіч - настаўнік рускай мовы

3.Война Васіль Уладзіміравіч - настаўнік гісторыі

4.Вайтовіч Яўгеній Іванавіч - настаўнік беларускай мовы

5.Калала Яўгеній Антонавіч - настаўнік гісторыі

6.Бажко Алена Іванаўна - настаўнік беларускай мовы

7.Сакалова Аіда Канстанцінаўна - настаўнік рускай мовы

8.Каўцэвіч Ніна Ульянаўна - настаўнік матэматыкі

9.Каўцэвіч Вера Ульянаўна - настаўнік матэматыкі

10.Вільямовіч Марына К. - настаўнік фізікі

11.Фалін Аляксей Прохаравіч - настаўнік матэматыкі

12.Жарская Ніна Васільеўна - настаўнік прыродазнаўства

13.Валатоўскі Міхаіл Фаміч - настаўнік хіміі

14.Качанава Таццяна К. - настаўнік геаграфіі

15.Гарбачык Пётр Несцяравіч - настаўнік нямецкай мовы

16.Арслакава Валянціна Уладзіміраўна - настаўнік пачатковых класаў

17.Лазарэвіч Алена - настаўнік пачатковых класаў

18.Качанава Пелагея - настаўнік пачатковых класаў

19.Варанава …             - настаўнік пачатковых класаў

20.Гнілякевіч Вера Мітрафанаўна - настаўнік беларускай мовы

21.Давідчык Марыя Аляксееўна - настаўнік беларускай мовы

22.Казбярук Уладзімір М. - настаўнік рускай мовы

23.Булыка Лідзія Фёдараўна - настаўнік матэматыкі

24.Філіповіч Парфірый - настаўнік фізікі

25.Іванчык Андрэй - настаўнік фізкультуры

26. Каратай Софья Мікалаеўна - настаўнік гісторыі.

З 26 настаўнікаў працавалі 10 мужчын і 16 жанчын. Вышэйшую адукацыю мелі 8, незакончаную вышэйшую - 6, сярэднюю спецыяльную - 11, сярэднюю - 1 педагагічы работнік. У калектыве працавалі 19 беспартыйных, 6 членаў УЛКСМ і адзін член ВКП(б). Самым старэйшым у калектыве быў работнік 1899 г.н. (54 гады), самым маладым - 1930г.н. (23 гады).

Вераскоўская сярэдняя школа.

1.Гаўрылаў Сяргей Фёдаравіч - дырэктар, настаўнік гісторыі

2.Пранкевіч Мікалай Мікалаевіч - завуч, настаўнік гісторыі

3. Ярафееў Васіль Паўлавіч - настаўнік геаграфіі

4.Моніч Надзея Дзям’янаўна - настаўнік рускай мовы

5.Пранкевіч Ніна Грыгор’еўна - настаўнік беларускай мовы

6.Сазановіч Марыя Паўлаўна - настаўнік беларускай мовы

7.Буйвал Таісія Іванаўна - настаўнік фізікі і матэматыкі

8.Ціхановіч Браніслава Юльянаўна - настаўнік фізікі і матэматыкі

9.Купрыновіч Валянціна С. - настаўнік матэматыкі

10.Веўнік Таццяна Канстанцінаўна - настаўнік арыфметыкі

11.Турбан Аляксандр Міхайлавіч - настаўнік хіміі

12.Туміловіч Васіль Аляксандравіч - настаўнік матэматыкі

13.Спадар Марыя Мітрафанаўна - настаўнік пачатковых класаў

14.Кавальская Ганна Мікалаеўна - настаўнік пачатковых класаў

15.Казак Фаіна Аляксандраўна - настаўнік пачатковых класаў

16.Барцэвіч Ірына Фёдараўна - настаўнік пачатковых класаў

17.Кіклевіч Раіса Іосіфаўна - настаўнік пачатковых класаў

18.Бабук Сяргей Якаўлевіч - настаўнік беларускай мовы

19.Лецка Тамара Мікалаеўна - настаўнік беларускай мовы

20.Карабкова Галіна Фёдараўна - настаўнік…

21.Лукашэвіч Таісія Цімафееўна - настаўнік…

Калектыў педагогаў складаўся з 6 мужчын і 15 жанчын. Вышэйшую адукацыю мелі 4 работнікі, незакончаную вышэйшую - 3, сярэднюю спецыяльную - 13, сярэднюю - 1. У калектыве працавала 13 беспартыйных, 7 камсамольцаў і адзін камуніст. Старэйшым па ўзросце быў настаўнік 1906 г.н. (47 гадоў), малодшым - 1931г.н.(22 гады).

Шчорсаўская сярэдняя школа.

1.Бязручанка Іван Сцяпанавіч - дырэктар, настаўнік фізікі

2.Махранкоў Іван Еўдакімавіч - завуч, настаўнік геаграфіі

3.Гутар Іван Дзмітравіч - настаўнік беларускай мовы

4.Шарко Марыя Пятроўна - настаўнік рускай мовы

5.Цішук Марыя Паўлаўна - настаўнік фізікі матэматыкі

6.Пятрышчаневіч Уладзімір - настаўнік арыфметыкі

7.Сазановіч Павел Ільіч - настаўнік нямецкай мовы

8.Хачкоўская Раіса Сяргееўна - настаўнік гісторыі

9.Казляшчынскі Дзмітрый - настаўнік фізкультуры

10.Гутар Вера Яфімаўна - настаўнік пачатковых класаў

11.Казляшчынская Марыя - настаўнік пачатковых класаў

12.Бушміч Аляксандра - настаўнік пачатковых класаў.

Той рэдкі выпадак, калі колькасць мужчын і жанчын у калектыве роўная -па шэсць. З вышэйшай адукацыяй - тры, з незакончанай вышэйшай –тры, з сярэдняй спецыяльнай - шэсць работнікаў.Пераважная большасць калектыва ,10 чалавек, была беспартыйнай , па аднаму члену партыі і камсамола.Старэйшаму работніку было 42 гады (1911 г.н.) малодшаму -26 гадоў (1927 г.н.).

Бердаўская сярэдняя школа.

1.Ёрш І.К. - дырэктар, настаўнік гісторыі

2.Чаланцаў Міхаіл - завуч, настаўнік рускай мовы

3.Арціменка Антаніна - настаўнік рускай мовы

4.Дораш Вера Арсеньеўна - настаўнік пачатковых класаў

5.Ламан Аляксандр В. - настаўнік фізікі

6.Шылко Мікалай П. - настаўнік фізкультуры

7.Конан Ганна Дзмітраўна - настаўнік беларускай і нямецкай мовы

8.Кулеш Марыя Уладзіміраўна - настаўнік беларускай мовы

9.Беіня Ніна Іванаўна - настаўнік матэматыкі

10.Бекіш Клаўдзія Сямёнаўна - настаўнік геаграфіі

11.Кукаловіч Софья - настаўнік чарчэння

12.Каўцэвіч Таіса - настаўнік

Сярод педагогаў было чатыры мужчыны і восем жанчын. Вышэйшую адукацыю меў адзін настаўнік, незакончаную вышэйшую - 3, сярэднюю спецыяльную - 8 педагогаў. Беспартыйных было 5, камсамольцаў – 6 і адзін камуніст. Старэйшы настаўнік быў 1923 г.н. (30 гадоў), малодшы - 1933 г.н. (20 гадоў).

Адампальская сярэдняя школа.

1.Аляшкевіч Аляксандр Пятровіч - дырэктар, настаўнік матэматыкі

2.Спічукоў Сцяпан Р.- завуч, настаўнік рускай мовы

3.Маскевіч Пётр Мікалаевіч - настаўнік гісторыі

4.Старасельцава Вера - настаўнік прыродазнаўства

5.Балмацкекаў Пётр Якаўлевіч - настаўнік арыфметыкі і чарчэння

6.Кумец Людміла Ц. - настаўнік пачатковых класаў

7.Вайтовіч Е. - настаўнік пачатковых класаў

8.Лецко Уладзімір Іванавіч - настаўнік пачатковых класаў

9.Разумовіч Уладзімір - настаўнік пачатковых класаў

10.Віннік Любоў Грыгор’еўна - настаўнік пачатковых класаў

11.Талкачоў А.А. - настаўнік пачатковых класаў

12. Каўцэвіч Клаўдзія Г. - настаўнік беларускай мовы

З 12 настаўнікаў мужчыны складалі большасць - 7, жанчын было 5. Педагогаў з вышэйшай адукацыяй у школе не было, з незакончанай вышэйшай - 5, з сярэдняй спецыяльнай - 7. Колькасць камсамольцаў і беспартыйных была роўнай – па шэсць чалавек. Старэйшым быў настаўнік 1917 г. н. (46 гадоў), малодшым -1928 г.н. (25 гадоў).

Вераб’евіцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Турчык Міхаіл Маісеевіч - дырэктар, настаўнік рускай мовы

2.Аляшкевіч Вячаслаў Паўлавіч - завуч, настаўнік беларускай мовы

3.Дубовік Аляксандра - настаўнік матэматыкі

4.Канавалава Лідзія - настаўнік пачатковых класаў

5.Комар Кацярына Васільеўна - настаўнік пачатковых класаў

6.Дзедавец Алена - настаўнік пачатковых класаў

7.Саўко Ганна Цітаўна - настаўнік пачатковых класаў

8.Вінар Мікалай Андрэевіч - настаўнік гісторыі і геаграфіі

9.Дораш Ганна Сяргееўна - настаўнік пачатковых класаў

10.Каўцэвіч Клаўдзія - натаўнік беларускай і рускай моваў

11.Мянчыцкі Уладзімір настаўнік фізкультуры

З 11 педагогаў мужчын працавала 4, жанчын - 7. Вышэйшую адукацыю не меў ніхто, незакончаную вышэйшую - 4, сярэднюю спецыяльную - 7. Старэйшым работнікам школы быў педагог 1912 г.н. (42 гады), малодшым – 1930 г.н. (23 гады). Камуністаў сярод настаўнікаў не было, камсамольцаў - 6, астатнія беспартыйныя.

Купісская няпоўная сярэдняя школа.

1.Табанюхаў Віктар Якаўлевіч - дырэктар, настаўнік гісторыі

2.Міснікевіч Ксенія - настаўнік беларускай мовы

3.Міснікевіч Іван Сцяпанавіч - настаўнік фізкультуры

4.Карбавец Ганна Фамінічна - настаўнік пачатковых класаў

5.Глінскі Іван Фёдаравіч - настаўнік рускай мовы

6.Табанюхава Ганна Грыгор’еўна - настаўнік пачатковых класаў

7.Побаль Канстанцін Даўлатавіч - настаўнік пачатковых класаў

8.Шапуцька Надзея - настаўнік пачатковых класаў

Колькасць работнікаў мужчынскага і жаночага полу была роўнай - па чатыры. Няпоўную вышэйшую адукацыю мелі 2 настаўнікі, сярэднюю спецыяльную - 4, сярэднюю - 2 . Сярод настаўнікаў быў адзін камуніст, тры камсамольцы і чатыры беспартыйныя. Узрост членаў педкалектыву быў ад 20 да 24 гадоў.

Любчанская руская няпоўная сярэдняя школа.

1.Краскоўскі Іван Т. - дырэктар, настаўнік матэматыкі

2.Міснікевіч Алімпіяда - завуч, настаўнік рускай мовы

3.Хромава Надзея Яфімаўна - настаўнік беларускай мовы

4.Ханевіч Марыя Сямёнаўна - настаўнік пачатковых класаў

5.Кучынская Таццяна Іванаўна - настаўнік пачатковых класаў

6.Карыцька Крысціна - настаўнік гісторыі, геаграфіі

7.Курговіч Пелагея В. - настаўнік пачатковых класаў

8.Радзівонава Алена Васільеўна – настаўнік пачатковых класаў

9.Емельяновіч Ірына - настаўнік пачатковых класаў

У калектыве працаваў толькі адзін мужчына педагог. Незакончаную вышэйшую адукацыю мелі 4 настаўнікі, сярэднюю спецыяльную - 4 і адзін меў сярэднюю адукацыю. Беспартыйнымі былі тры настаўнікі, 4 знаходзіліся ў камсамоле, у партыі - 1 педагог. Старэйшым па ўзросце быў настаўнік 1903 г.н. (50 гадоў), малодшым - 1932 г.н.(21 год).

Дзяляціцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Бурэнкоў Фёдар Герасімавіч - дырэктар, настаўнік рускай мовы

2.Айенкаў Уладзімір - завуч, настаўнік матэматыкі

3.Бурэнкова Надзежда - настаўнік беларускай мовы

4.Саўко Антаніна Віктараўна - настаўнік беларускай мовы

5.Барэйка Раіса - настаўнік нямецкай мовы

6.Аўсенкова Таццяна - настаўнік матэматыкі

7.Аўменава Людміла - настаўнік гісторыі

8.Бесараб Сцяпан Пятровіч - настаўнік пачатковых класаў

9. Сідо Вера Іванаўна - настаўнік пачатковых класаў

10 Башко Ніна Тарасаўна - настаўнік пачатковых класаў

11.Комар Уладзімір Р. - настаўнік рускай мовы

12.Ксемін Арсеній - настаўнік фізкультуры

13.Гальман Аляксандра Палікарпаўна - настаўнік матэматыкі

14.Вайтовіч Тамара Яўгеньеўна - настаўнік пачатковых класаў

15.Каўцэвіч Яўгенія Якаўлеўна - настаўнік пачатковых класаў

У калектыве школы мужчын было пяць. Вышэйшую адукацыю не меў ніхто, незакончаную вышэйшую - 2, сярэднюю спецыяльную - 12, сярэднюю - 1. Беспартыйных у калектыве было 12, камсамольцаў -3.Самы старэйшы педагог - 1894 г.н. (59 гадоў), самы малады - 1928 г.н.(25 гадоў).

Зенявіцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Каралёў Анатолій - дырэктар, настаўнік гісторыі

2.Кунашка Надзея - настаўнік хіміі, біялогіі

3. Кокала Валянціна - настаўнік матэматыкі

4.Бызык Валянціна Іванаўна - настаўнік геаграфіі

5.Евія Марыя Ф. - настаўнік беларускай мовы

6.Кокала Марыя Андрэеўна - настаўнік пачатковых класаў

7.Гасняк Таісія Яўгеньеўна - настаўнік пачатковых класаў

8.Новікава Вера Аляксееўна - настаўнік рускай мовы

9.Ляўкевіч Міхаіл - настаўнік фізкультуры

10.Юркевіч Наталля Данілаўна - настаўнік рускай мовы

11.Аляшкевіч Мікалай Маркавіч - настаўнік пачатковых класаў

Мужчын у калектыве працавала толькі тры, жачын - 8.

Вышэйшую адукацыю не меў ніхто, незакончаную вышэйшую - 6, сярэднюю спецыяльную - 4, сярэднюю - 1. Беспартыйных было 8, камсамольцаў - 3.

Самы старэйшы настаўнік 1897 г.н.(56 гадоў) , самы малодшы1930г.н.(23 гады).

Касадворская няпоўная сярэдняя школа.

1.Някрасаў Цілон Навумавіч - дырэктар, настаўнік гісторыі

2.Андыносенкаў Васіль - настаўнік рускай мовы

3.Каляда Вера Васільеўна - настаўнік чарчэння

4.Лаўнікевіч Галіна - настаўнік пачатковых класаў

5.Лазарэвіч Марыя Ігнатаўна - настаўнік пачатковых класаў

6.Лазарэвіч Ганна Мікалаеўна - настаўнік пачатковых класаў

7.Кавалеўская Надзея - настаўнік пачатковых класаў

8.Лецка Міхаіл - настаўнік хіміі і фізікі

9.Лецка Надзея - настаўнік беларускай мовы.

З 9 работнікаў мужчын было 3. Вышэйшую адукацыю меў адзін педагог, незакончаную вышэйшую - 3, сярэднюю спецыяльную - 5, беспартыйных - 5, камсамольцаў - 4.

Лаўрышаўская няпоўная сярэдняя школа.

1.Каралевіч Іван Ф. - дырэктар, настаўнік гісторыі

2.Каралевіч Марыя Іванаўна - настаўнік нямецкай мовы

3.Чура Раіса Цімафееўна - настаўнік беларускай мовы

4.Ханансенко Ніла А. - настаўнік рускай мовы

5.Моніч Зінаіда Н. - настаўнік фізкультуры

6.Валковіч Канстанцін М. - настаўнік фізікі

7.Шылко Аляксандр Ігнацьевіч - настаўнік рускай мовы

8. Конар Валянціна Т. - настаўнік пачатковых класаў.

Сярод 8 работнікаў школы толькі двое мужчын. Работнікі з вышэйшай адукацыяй адсутнічалі, з незакончанай вышэйшай – адзін, з сярэдняй спецыяльнай - пяць, з сярэдняй – два. Беспартыйных было двое, камсамольцаў - 6. Самы старэйшы работнік 1914 г.н.(39 гадоў), самы малодшы - 1930 г.н.(23 гады).

Лозкаўская няпоўная сярэдняя школа.

1.Казлоў Максім Анісімавіч -дырэктар, настаўнік фізікі

2.Сянкевіч Пётр - завуч, настаўнік гісторыі

3.Булаўка Валянціна - настаўнік …

4.Гарбачык Вера Кляменцьеўна - настаўнік беларускай мовы

5.Каляда Эдуард Сцяпанавіч - настаўнік фізкультуры

6.Казлова Таццяна Уладзіміраўна - настаўнік пачатковых класаў

7.Макоўская Марыя Т. - настаўнік пачатковых класаў

8.Каляда Зінаіда Васільеўна - настаўнік пачатковых класаў

9.Гаўраш Марыя Віктараўна - настаўнік пачатковых класаў

10.Нікіперовіч Еня Грыгор’еўна - настаўнік пачатковых класаў

11.Комар Вольга Сільвестраўна - настаўнік матэматыкі

12.Крупія Таісія - настаўнік пачатковых класаў

13.Корбут Таісія - настаўнік рускай мовы.

З 13 настаўнікаў мужчын было толькі трое. Настаўнікаў з вышэйшай адукацыяй не было, з незакончанай вышэйшай - тры, з сярэдняй спецыяльнай - дзесяць. Беспартыйных педагогаў было 7, камсамольцаў - 6. Самы старэйшы настаўнік - 1916 г.н. (37 гадоў), самы малодшы - 1932 г.н.(21 год).

Асташынская няпоўная сярэдняя школа.

1.Коцеляў Нікіфар Афанасьевіч - дырэктар, настаўнік гісторыі

2.Якіменка Віктар Т. - завуч, настаўнік рускай мовы

3.Цуканава Таісія Паўлаўна - настаўнік рускай мовы

4.Ганчар Антаніна Сцяпанаўна - настаўнік хіміі

5.Мацко Сафія Фамінічна - настаўнік беларускай мовы

6.Капціловіч Яўгенія - настаўнік фізікі

7.Вайтовіч Віктар - настаўнік фізкультуры

8.Сушко Марыя Сцяпанаўна - настаўнік пачатковых класаў

9.Дударэвіч Марыя Фамінічна - настаўнік пачатковых класаў

10.Койдак Дар’я Міхайлаўна - настаўнік пачатковых класаў

11.Чура Яўгеній Цімафеевіч - настаўнік матэматыкі,хіміі

12.Гладкая Ніна Платонаўна - настаўнік пачатковых класаў

13.Чычкан Вольга Мікалаеўна -настаўнік матэматыкі

14.Кавалевіч Міхаіл - настаўнік нямецкай мовы

У школе працавалі 5 мужчын і 9 жанчын. Вышэйшай адукацыі настаўнікі школы не мелі, з незакончанай вышэйшай адукацыяй было 5 чалавек, з сярэдняй спецыяльнай - 6, з сярэдняй - 1, з адукацыяй у аб’ёме няпоўнай сярэдняй школы - 1. Беспартыйных было 9 настаўнікаў, камсамольцаў - 5. Самы старэйшы настаўнік быў 1906 г.н.(47 гадоў), самы малодшы - 1929 г.н.(24 гады).

Альхоўская няпоўная сярэдняя школа.

1.Комар Уладзімір Максімавіч - дырэктар, настаўнік гісторыі

2.Талако Ніна Ф. - настаўнік нямецкай мовы

3.Губарэвач Алена Ульянаўна - настаўнік пачатковых класаў

4.Сільвановіч Марыя С. - настаўнік пачатковых класаў

5.Карповіч Уладзімір М.- настаўнік рускай мовы

6. Урбановіч Генадзій Ф. - настаўнік фізкультуры

7.Тарашкевіч Е. - піянерважатая

У школе працавалі трое мужчын і пяць жанчын. Вышэйшай і незакончанай вышэйшай адукацыі настаўнікі школы не мелі, з сярэдняй спецыяльнай працавала 5 чалавек, з сярэдняй - 1, з адукацыяй на ўзроўні НСШ - 1.

Камсамольцамі былі двое настаўнікаўі двое - беспартыйнымі.

Поўберажская няпоўная сярэдняя школа.

1.Кунцэвіч Мікалай Іванавіч - дырэктар, настаўнік гісторыі

2.Барысевіч Пётр Іосіфавіч - настаўнік беларускай мовы

3.Галубіч Надзея Юльянаўна - настаўнік біялогіі

4.Нагулевіч Надзея Мікалаеўна - настаўнік фізікі і матэматыкі

5.Губарэвіч Любоў Ульянаўна - настаўнік пачатковых класаў

6.Шайбак Анфіса Сямёнаўна - настаўнік пачатковых класаў

7.Малянкевіч Міхаіл А. - настаўнік арыфметыкі

8.Спогар Ядзвіга Віктараўна - настаўнік пачатковых класаў

9.Федаровіч Дзмітрый - настаўнік фізкультуры і малявання

10.Бабіцкая Аліна - настаўнік рускай мовы

11.Шчука Алена Пятроўна - настаўнік пачатковых класаў

12. Быкава Вольга - настаўнік беларускай мовы

13.Баброўская - настаўнік пачатковых класаў

У школе працавалі 4 мужчыны і 9 жанчын. Незакончаную вышэйшую адукацыю мелі 3 настаўнікі, сярэднюю спецыяльную – 9 педагогаў і адзін настаўнік меў адукацыю на ўзроўні НСШ.

Камсамольцамі былі 4 настаўнікі, а астатнія беспартыйнымі. Старэйшым па ўзросце быў настаўнік 1896 г.н. (57 гадоў), самым маладым - 1930 г.н. (23 гады).

Ляхавіцкая няпоўная сярэдняя школа.

1.Лецка Віктар Яўгеньявіч - дырэктар, настаўнік фізкультуры і малявання

2.Краўчанка Марыя Іванаўна - настаўнік пачатковых класаў

3.Побаль Уладзімір А. - настаўнік пачатковых класаў

4.Супрановіч Іосіф Іосіфавіч - настаўнік пачатковых класаў

5.Бызік Таццяна Іванаўна - настаўнік геаграфіі

6.Бажко Софья Іванаўна - настаўнік…

7.Мароз    - настаўнік…

8.Рапавец Варвара Яўгеньеўна - настаўнік пачатковых класаў

9.Данільчык Вера Іванаўна - настаўнік пачатковых класаў

Жанчын было 6, мужчын - 3. Незакончаную вышэйшую адукацыю мелі 2 настаўнікі, сярэднюю спецыяльную - 7.

У школе працавалі 5 камсамольцаў і двое настаўнікаў былі беспартыйнымі. Старэйшым па ўзросце быў настаўнік 1920 г.н. (32 гады), самым маладым - 1932 г.н.(21 год).

Ваўкарэзская пачатковая школа.

1.Жаўнерчык Марыя Аляксееўна - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

Гнесіцкая пачатковая школа.

1.Сцепаненка Аляксей - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Пратасенка Марыя - настаўнік пачатковых класаў

Галынская пачатковая школа

1.Гарэлік Уладзімір - загадчык, настўанік пачатковых класаў

2.Гарэлік Марыя - настаўнік пачатковых класаў

3.Міхнюк Вера Пятроўна - настаўнік пачатковых класаў

4.Кулікова Лідзія - настаўнік пачатковых класаў

Дзетамлянская пачатковая школа

1.Супрановіч Надзея - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Лішко Таццяна - настаўнік пачатковых класаў

Загор’е - Дзяляціцкая пачатковая школа.

1.Шчука Іван Іванавіч - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Ляўковіч Марыя - настаўнік пачатковых класаў

Рахавецкая пачатковая школа.

1.Марушка Мікалай Іванавіч - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Норыс Феадосія - настаўнік пачатковых класаў

Сенненская пачатковая школа.

1.Ляшконскі Іосіф - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Барашко Ганна Адамаўна - настаўнік пачатковых класаў

Харосіцкая пачатковая школа.

1.Хамовіч Марыя Ігнацьеўна - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

Храпянеўская пачатковая школа.

1.Каранюк Алена Цітаўна-загадчык, настаўнік пачатковых класаў

Чарашлянская пачатковая школа.

1.Спадар Мікалай Міхайлавіч - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Дарашэвіч Алена Анатольеўна - настаўнік пачатковых класаў

Красна Горская пачатковая школа.

1.Сатыга Уладзімір - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

Мілушаўская пачатковая школа.

1.Цыганкоў Фёдар Якаўлевіч - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Міляшкевіч Надзежда - настаўнік пачатковых класаў

Загор’е Сенненская пачатковая школа.

1.Лосеў Іван Серафімавіч - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Бусько Таісія Сцяпанаўна - настаўнік пачатковых класаў

Казённа Лычыцкая пачатковая школа.

1.Каўцэвіч Марыя - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Хілько Аляксандра - настаўнік пачатковых класаў

Лешчанская пачатковая школа.

1.Карабач Пётр Фёдаравіч - загадчык,настаўнік пачатковых класаў

Нянькаўская пачатковая школа.

1.Шоцкі Аляксей Сцяпанавіч - загадчык, настаўнік пачатковых клласаў

2.Каратай Софья Міхайлаўна - настаўнік пачатковых класаў

Ацмінаўская пачатковая школа.

1.Плоскі Міхаіл - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Гушча Марыя Мікалаеўна - настаўнік пачатковых класаў

3.Венаркевіч Сцяпан - настаўнік пачатковых класаў

Панямонская пачатковая школа.

1.Усцінава Ніла - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Кісель Лідзія Грыгор’еўна - настаўнік пачатковых класаў

Плісская пачатковая школа.

1.Белуш Марыя Грыгор’еўна- загадчык, настаўнік пачатковых класаў.

Ачукевіцкая пачатковая школа.

1.Бекіш Любоў Уладзіміраўна - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2.Рагуля Зінаіда Л. - настаўнік пачатковых класаў

Борская пачатковая школа.

1.Сянкевіч Фама Мікалаевіч - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

Балотца Клінцоўская пачатковая школа.

1.Незевіс Уладзімір Іосіфавіч - настаўнік пачатковых класаў (меў сярэднюю спецыяльную духоўную адукацыю).

2.Фефелава Валянціна Леанідаўна - настаўнік пачатковых класаў

Бенінская пачатковая школа.

1.Казыра Канстанцін - загадчык, настаўнік пачатковых класаў

2. Рагавец Варвара - настаўнік пачатковых класаў

3 Данільчанкова Вера Іванаўна - настаўнік пачатковых класаў.

Усяго ў пачатковых школах працавалі 40 настаўнікаў, з іх мужчын - 16, жанчын - 24. Педагогаў з вышэйшай ці незакончанай вышэйшай адукацыяй у пачатковых школах не было. Сярэднюю спецыяльную адукацыю мелі 30 настаўнікаў, сярэднюю - 10. У пачатковых школах працавалі настаўнікамі спецыялісты ва ўзросце ад 23 гадоў (1930 г.н.) да 62 (1889г.н.).

Сярод загадчыкаў пачатковых школ большасць складалі мужчыны – 12 чалавек. Пяць загадчыкаў пачатковых школ мелі сярэднюю адукацыю, астатнія сярэднюю спецыяльную, прычым адзін з іх - духоўную.

Сярод кіраўнікоў няпоўных сярэдніх школ выключнае месца займалі мужчыны - 12 з 12. Вышэйшую адукацыю меў 1 дырэктар, незакончаную вышэйшую -7, сярэднюю спецыяльную - 4. Узроставая група дырэктараў НСШ ад 23гадоў (1930 г.н.) да 49 (1904 г.н.). Беспартыйнымі сярод іх былі толькі 4 чалавекі, членамі УЛКСМ -5, членамі ВКП(б) - 3 . Па спецыяльнасці, часцей за ўсё, дырэктар няпоўнай сярэдняй школы - гэта настаўнік гісторыі - 8 прадстаўнікоў, ці настаўнік філолаг - 3 прадстаўнікі. Адзін дырэктар быў настаўнікам пачатковых класаў.

Кіраўнікамі сярэдніх школ працавалі мужчыны ва ўзросце 23-38 гадоў (1930-1915 гг. н.). Вышэйшую адукацыю мелі 4 кіраўнікі, незакончаную вышэйшую – 2. Беспартыйных сярод іх не было. Знаходзіліся ў камсамоле 2 кіраўнікі, у партыі - 4 кіраўнікі. Пераважную большасць дырэктараў складалі настаўнікі гісторыіі - 4, па аднаму - настаўнікі матэматыкі і фізікі.